लेखी किंवा तोंडी संवाद अधिक प्रभावशाली होण्यासाठी पाळावयाचे जे काही नियम आहेत त्यातला एक प्रमुख म्हणजे "हे मला काही फारसे रंगवून सांगता येणार नाही", "वस्तुतः या विषयावर बोलण्याचा माझा अधिकार नाही", "हे जरासे कंटाळवाणे आहे पण.." अशी नकारात्मक सुरुवात न करणे.केविलवाणा प्रयत्न! चार वेड्यावाकड्या शब्दांना हे कशाला? यातून नम्रता दाखवणे हा उद्देश असेल तर ती अगदीच बेगडी वाटते!
बाकी पुस्तक वाचावेसे वाटू लागले आहे!

सन्जोप राव

पण रसग्रहण अथवा समीक्षा करणे हा माझा प्रांत नाही . तरी देखिल आपल्याला आवडलेले इतरांपर्यंत पोचवण्याचा हा एक प्रयत्न होता. मी माझ्या बद्दल जे म्हटले आहे ते माझे प्रांजळ मत आहे. खोटा विनय वगैरे त्यात दुरान्वयानेही नाही ह्याची कृपया खात्री बाळगा! मी जर एखाद्या पुस्तकाचे अथवा लेखाचे /कवितेचे रसग्रहण अथवा समीक्षा समर्थपणे करू शकलो असतो तर मी स्वतःला निश्चितच भाग्यवान समजलो असतो. पण मला माझ्या मर्यादा माहित आहेत आणि खर्‍याला खरं म्हणणं हा माझा 'स्व'भाव आहे आणि त्याचा सार्थ अभिमानही आहे(आत्मप्रौढीचा दोष स्वीकारून म्हणतोय).
खरे तर पुलंचा संपूर्ण लेखच मी इथे टंकित करणार होतो;पण विस्तारभयास्तव मी तसे केले नाही आणि त्यातला पहिलाच परिच्छेद इथे उद्घृत केला जेणेकरून ह्या माणसाबद्दल(पंडितजींबद्दल)वाचकानां कुतुहल निर्माण व्हावे जे कदाचित माझ्या लिखाणामुळे होण्याची शक्यता अत्यल्प होती.
असो !माझ्या बाबतीत न्युनगंड अथवा अहंगंड असा कोणताही प्रकार नसून वस्तूथितीची जाणीव असणे असा प्रकार मात्र निश्चितपणे आहे असे म्हणता येईल.आपण पुस्तक वाचावे हीच मुख्य इच्छा! बाकी सर्व सोडून सोडा की राव!

क्या बात है प्रमोदशेठ,

खूप छान लिहिलं आहे आपण. मनापासून लिहिलं आहे! आपको हार्दिक बधाई!

मन्सूरअण्णांचं गाणं म्हणजे एक सततचा प्रवाह. मन्सूरअण्णांचं गाणं म्हणजे हरिद्वारच्या गंगेइतकं निर्मळ! स्वच्छ, सुरेल, जीवाला हात घालणारं!

अत्यंत बुद्धिमत्ता असलेलं, अत्यंत सुरेल, आणि लयीवर हुकुमत असलेलं, आणि तेवढंच प्रवाही असं गाणं होतं मन्सूरअण्णांचं! अब मे क्या बोलू अत्त्यानंदसाब आपको, आपनेभी क्या याद दिलाई! साला दिल खुश होऊन गेला!

हा माणूस सूरलयीच्या दुनियेत श्रोत्यांना इतकं खिळवून ठेवायचा की त्याच्या गाण्यामध्ये असलेल्या प्रवाहीपणासोबतच बुद्धीचा भागही किती असायचा याची कल्पना बर्‍याच वेळेला श्रोत्यांना यायची नाही. कारण मन्सूरअण्णा एकदा गाऊ लागले की त्यातल्या प्रवाहीपणाला जराही उसंत नसायची. त्यांच्या गाण्यातला दमसास हा केवळ थक्क करणारा होता. मूळ तालीम ही अष्टांगानी समृद्ध अश्या ग्वाल्हेरची आणि त्यावर तानक्रियेची जादुगरी असलेले जयपूरचे संस्कार! त्यामुळे मन्सूरअण्णा हे एक वेगळंच रसायन होतं!

नटाचे प्रकार, नंद, यमन, खट, तोडीचे प्रकार हे सर्व अगदी मन्सूरअण्णांचे आवडते राग बरं का!

आत्ता आपल्या लेखाला उत्तर देता देता मन्सूरअण्णांचा नटबिहाग ऐकतो आहे. काय गायला आहे! कमाल केली आहे.

मन्सूरअण्णांच्या अखेरीच्या काळातल्या चारसहा मैफली मला ऐकायला मिळाल्या, हे मी माझं भाग्य समजतो!

तात्या.

माझ्या बाबतीत न्युनगंड अथवा अहंगंड असा कोणताही प्रकार नसून वस्तूथितीची जाणीव असणे असा प्रकार मात्र निश्चितपणे आहे असे म्हणता येईल.आपण पुस्तक वाचावे हीच मुख्य इच्छा! बाकी सर्व सोडून सोडा की राव!

स्वत:शी प्रामाणिक रहाणं आवडलं. परिक्षण /समीक्षा अशा शब्दांच्या भानगडीत न पडता परिचय असा साधा शब्दप्रयोग वापरावा.

(संगीतातल ओ कि ठो न कळणारा प्रकाश घाटपांडे)