सहनही होत नाही आणि सांगताही येत नाही अशा परिस्थितीत बेडा पार करण्यासाठी शिवीचा वापर होतो.
प्रकाश घाटपांडे

मराठी व हिंदीसोबत इंग्रजी, तमिळ व कन्नडामधील शिव्यांची माहिती दिली तर चालेल का?

(इंग्रजी, तमिळ व कन्नडाप्रेमी) योगेश

"बायकोवर कितीही प्रेम केलं तरी माणसाची आईवर अधिक माया असते. त्यामुळेच सगळ्या भाषांत आईवरून शिव्या आढळतात, पण बायकोवरून नाही." - असा 'माकडाच्या हाती शॅम्पेन' या नाटकात एक संवाद आहे. तो या चर्चेच्या संदर्भात कदाचित माहितीपूर्ण ठरावा :)

प्र. क्र. १ बद्दल - प्रमाणभाषेच्या 'शिवे'बाहेर सतत ठेवले गेल्याने 'शिवी' हा शब्द आला असावा काय? :D

असो. शिव्यांचा उगम कदाचित संस्कृतीच्या उगमाबरोबरच झाला असावा. म्हणजे, गुहेत राहत असताना एखाद्याला/चा राग आला तर कुणाचा जीव घेणे हे पूर्वीच्या टोळ्यांत निषेधार्ह मानले जात नसावे. पण मग सुसंस्कृतपणाबरोबरच दुसर्‍याचा जीव घेणे हे चुकीचे ठरवले गेले असावे, आणि मग राग व्यक्त करण्याचे एक साधन म्हणून शिव्यांचा उगम झाला असावा. म्हणजे 'शिव्या देणे शिष्टसंमत' इथपासून 'चारचौघांत शिव्या देणे अयोग्य' असे मानण्यापर्यंत आपला प्रवास झाला आहे, असे मानायला हरकत नसावी.

शिव्यांचा मोठा संग्रह या लेखात व प्रतिसादांत मिळू शकेल.

नानु हुच्चु हुडगु - तू वेडा मुलगा आहेस.

ही एक सुसंस्कृत कन्नडा शिवी.

- (पुणेकर) योगेश

अवांतरः तात्या, मुंगारु मळे (पहिला पाऊस) या सध्या तुफान लोकप्रिय असलेल्या कन्नडा चित्रपटातील एका गाण्याचा दुवा देतो, त्याचे रसग्रहण कराल काय?

http://www.youtube.com/?v=gDTQJs6LbHM

जी एंच्या कथांत बर्‍याचदा दिसतो. त्यांचे कानडीशी काही नाते होते काय?
यात 'नानू' म्हणजे 'तु' आहे का? आणि चार शब्दांच्या मराठी वाक्याला तीन शब्दी कन्नड वाक्य कसे? म्हणजे 'मुडुगु' हे 'मुलगा आहेस' ला आहे का?
(जिज्ञासू)अनु

मजकूर संपादित. आपले लेखन सभ्यतेच्या आणि सार्वजनिक संस्थळावरील सर्वमान्य संकेतांचे पालन करणारे असेल याची काळजी प्रत्येकाने घेणे आवश्यक आहे.

ही चर्चा पाहिल्यावर मनातल्या मनात मी किती शिव्या मोजल्या असाव्यात, परंतु माहिती हवी ना.... घ्या!

शिवी म्हणजे दुसर्‍या माणसाचा अपमान करण्यासाठी त्याला दुखावतील असे असभ्य, अश्लील किंवा अपमानकारक शब्द वापरून टोचून बोलणे. शिव्यांचा वापर हा स्थळ, काळ आणि परिस्थितीनुसार बदलत असतो. सार्वजानिक ठिकाणी शिवराळ बोलणे असभ्य समजले जाते, तरीही शिव्या या प्रत्येक समाजाच्या संस्कृतीचा अविभाज्य भाग असतात. शिव्या या धर्मावरून, जातीवरून, व्यवसायावरून, शारीरिक आणि मानसिक व्यंगावरून, जनावरांवरुन देता येतात. प्रियजनांवरून, लैंगिकतेवरून व विशेषत: या दोहोंच्या एकत्रीकरणातून दिलेल्या शिव्या सर्वात जास्त अपमानकारक समजल्या जातात.

जगात पहिली शिवी कोणी दिली वगैरे सारखे प्नश्न गूगलवर शोधून मिळतात का पहावे, निदान लेखिकेला फारशी माहिती नाही.

नंदनने विचारलेला प्रश्न
प्र. क्र. १ बद्दल - प्रमाणभाषेच्या 'शिवे'बाहेर सतत ठेवले गेल्याने 'शिवी' हा शब्द आला असावा काय? :D
आवडला.

संत साहित्यात तुकाराममहाराजांनी शिव्यांचा वापर केल्याचे सांगितले जाते.

येथे टिचकी मारून २४७८ वी ओवी पाहा. तुकाराम गाथेत अधिकही शिव्या येतात, त्यांची माहिती हवी असल्यास कृपया गाथा वाचावी.

तुकाराम महाराज करायचे मग आम्हीही करू असे जर एखाद्या उपक्रमीचे मत पडले तर नम्रपणे सांगावेसे वाटते की आपण त्यांच्या पासंगालाही पुरणारे नाहीत. यालाच एखाद्याचा अपमान आणि पर्यायाने शिवी म्हणत असतील तर क्षमस्व!

पु.ल. देशपांड्यांच्या "रावसाहेब" या व्य़क्तिचित्रात शिव्यांचा वेधक , मनोरंजक उल्लेख आहे, व्याकरणातील पालुपद, नाम, सर्वनाम, विषेशण, क्रियाविषेशण, क्रियापद,अव्यय,विभक्ति, अलंकार इ. मध्ये शिव्या चपखल बसतात. तात्याच्या तोंडातून बाहेर पडलेल्या शिव्या या देखिल ओव्या वाटाव्यात इतक्या स्वच्छंदीपणे, निर्मळ मनातून आलेल्या असतात. देहबोलीतून देखिल शिव्या बाहेर पडतात. प्रेम व कौतुक व्यक्त करण्यासाठी देखिल शिव्या वापरतात. कोणीतरी "घाण" म्हणत असत त्यालाच कोणीतरी "च्छान" म्हणत असतं.
प्रकाश घाटपांडे

या नावाचे एक पुस्तक काही काळापूर्वी प्रसिद्ध् झाल्याचे ऐकले आहे. कोणा पुणेकराला विचारून पहा मिळतेय् का सध्या? त्यात कदाचित आवश्यक माहिती मिळू शकेल, असं वाटतं.

तात्याच्या तोंडातून बाहेर पडलेल्या शिव्या या देखिल ओव्या वाटाव्यात इतक्या स्वच्छंदीपणे, निर्मळ मनातून आलेल्या असतात.
सहमत.

तात्या,चर्चेचा प्रस्ताव वाचून, शिव्यांचा लोकसाहित्यात अभ्यास करता येइल,का ?असा प्रश्न एका मराठीच्या विद्वानाला विचारला,जरा रागावला,पण संशोधन होऊ शकते या विषयावर.माझा लाडका तुक्या, माफ करा संत तुकारामांनी किती शिव्या दिल्या त्यांच्या अभंगातून.संपादित होऊ नये म्हणून ते अभंग देत नाही.त्यांना काही माहित एकविसाव्या शतकात माझे अभंग माहितीच्या ध्येय धोरणात बसणार नाहीत म्हणून नाहीतर आणखी त्यांच्या अभंगातून शिव्या वाढल्या असत्या..असो.;) शिव्यांचे कूळ शोधले पाहिजे.मराठी साहित्यातील कविता,कथा,कादंब-यातील शिव्यांचा चिकित्सक अभ्यास असा संशोधनाचा विषय होऊ शकतो.मराठी दलित-ग्रामीण साहित्यात कितीतरी संदर्भ सापडतील.

अवांतर;) आमची एक मैत्रीण नामदेव ढसाळांच्या गोलपीठा काव्यसंग्रहातील कविता महिलांनी शिकविणे म्हणजे कठीण काम आहे असे म्हणते,तो काय कविता संग्रह आहे का ? तो तर शिव्यांचा संग्रह आहे म्हणते.मी ही म्हणतो हो ना..! विचारा कारण... स्टाफ मधे त्या एकच जरा दिसायला,अन बोलायला ब-या आहेत;)

खरं आहे! अहो शिव्या सगळेच देतात पण तोंडावर ताबा प्रत्येकाच्याच नसतो. ताबा किंवा कंट्रोल हे बहुधा मनुष्यालाच जमते, जनावरांना नाही.

मनुष्येतर प्राण्यांमध्ये पण शिव्या देण्याची प्रथा आहे. ती भाषा फक्त आपल्याला समजत॑ नाही, पण कुत्र्यांच्या भांडणात ते एकमेकांना शिव्या देतात हे समजतं. देह बोली व भुंकणे या वरून ते एकमेकांना शिव्या देतात हे लक्षात येते.

प्रकाश घाटपांडे

"शिव" या शब्दावरुन शिवी निर्माण झाला असावा.शंकर कोपिष्ट एखाद्याला थेट भस्म करण्याआगोदर त्याच्या तोंडातून काही अपशब्द बाहेर पडत असतील त्याला शिवी असे संबोधले गेले असावे.
(व्युत्पत्तीकार)प्रकाश घाटपांडे

माझ्या लहानपणी आम्ही ज्या वाडीत राहायचो तिथे मिश्र वस्ती होती. आम्हाला घरातील कडक शिस्तीमुळे शिव्या शिकणे आणि देणे अतिशय कठीण होते;पण त्याच वेळी वाडीत खेळताना इतरांकडून दिल्या गेलेल्या शिव्यांचे नकळतपणे ग्रहण करता करता त्या आपोआप तोंडातही बसल्या आणि वेळप्रसंगी त्यासाठी घरचा खरपूस मारही खाल्लेला आठवतो.
एका सुट्टीत मामाकडे गेलो होतो तेव्हा त्याच्या मुलाला शिव्या शिकवल्याचेही आठवते. त्यांच्या घराच्या मागेच तुतीचे झाड होते आणि त्यावर लागलेल्या लालजर्द तुत्या तोंडाला पाणी आणत होत्या. तेव्हा चार तुत्यांमागे एक शिवी शिकवणे असा केलेला सौदाही आठवतोय.
आजही मला भरपूर शिव्या येतात. मात्र त्या जिथे चालू शकतात तिथेच त्याचा वापर कटाक्षाने करतो.एरवी चुकूनही तोंडात शिवी येत नाही हे विशेष!प्रत्येक गोष्टीची एक जागा असते.उगीच नको तिथे नको ते बोलणे हे मात्र पटत नाही.अन्यथा शास्त्रीय संगीताच्या मैफिलीमधे रॅप अथवा पॉप गायल्यासारखे होईल.

अशा गंभीर विषयावर लिहिण्याची इच्छा मला बर्‍याच काळापासून होती. तशी संधी आणून दिल्याबद्दल चर्चाप्रस्तावकांचे व उपक्रमरावांचे आभार.
(पण प्रस्तावकांचा मूळ इरादा विनोदनिर्मितीचा असला व त्यांचा खालील लिखाणामुळे विरस होत असल्यास आगाऊ क्षमायाचना करतो.)
सावधगिरीची सूचना: अतिशय संवेदनाक्षम/नाजुक वाचकांना कदाचित खालील लेख अप्रियभावनाकारक वाटू शकेल, त्यांनी तो न वाचला तर बरे.
[तात्यांच्या प्रश्नांची उत्तरे मला ज्ञात नाहीत त्यामुळे यात ती मिळणार नाहीत हेही स्पष्ट करतो.]

-------------------------------------------------------------------
शिव्यांचा मूळ हेतू मनातील द्वेषभावाला अभिव्यक्ती देणे किंवा दुसर्‍याला अपमानित करून त्याच्या भावना दुखावणे हा असावा. पण माझ्या पाहण्याप्रमाणे शिव्यांमध्ये बरेचसे कल्पनादारिद्र्य दिसते किंवा निदान कल्पनासमृद्धीचा अभाव दिसतो.
(मराठीतील) शिव्यांचे अर्थाप्रमाणे वर्गीकरण करायचे झाल्यास
१. अरे वेश्यापुत्रा - "***च्या" या फॉर्मॅटमधील सर्व शिव्या. संख्येचा विचार करता याच बहुसंख्य आहेत. "च्या" च्या आधी येणारा शब्द, त्याचा अर्थ नेहमीच स्पष्टपणे लागत नसला तरी, बहुतेक वेश्या किंवा अतिविषयासक्त स्त्री किंवा (दुराचारी) विधवा या अर्थाने येत असावा.
२. अरे मातृसंबंधिता/भगिनीसंबंधिता - या शिव्या मराठीत फार कमी आहेत, ज्या (विशेषतः मुंबईतील) मराठी लोक वापरतात त्या बहुधा हिंदीतून आयात केलेल्या व जशाच्या तश्या (म्ह. भाषांतर न करता) वापरल्या जातात. मला माहिती असलेली या प्रकारची एक मराठी शिवी आहे ती आईच्या संदर्भात आहे. बहिणीच्या संदर्भात मराठीत शिवी बहुधा नाही.
३. अरे मध्यस्था/दलाला - येथे मध्यस्थ/दलाल म्हणण्यामागे अशी सूचना आहे की तो पुरुष आपल्या कुटुंबातील किंवा नात्यातील कोणा स्त्रीच्या देहविक्रयकर्मासाठी मध्यस्थाची भूमिका करतो आहे. उर्दूतील हरामखोर (हरामाचे खाणारा - धर्मात निषिद्ध मानल्या जाणार्‍या मार्गाने उदरनिर्वाह करणारा) या शिवीमध्येही तीच सूचना आहे, आता मराठी लोकांना ही शिवी वाटत नाही हा भाग वेगळा. या शिवीचे जे दोन पर्याय प्रचारात आहेत त्यातील एक पर्याय बहुधा स्त्रियाच अधिक वेळा वापरतात. दुसरा अधिक प्रचलित पर्याय पुरुष किंवा स्त्रिया दोघेही वापरतात.
४. अरे अक्करमाशा - ही शिवी किंवा या अर्थाच्या शिव्या आता मराठीत प्रचलित नाहीत. हिचा वापर इंग्रजीत अधिक होतो. महाभारतकाळापासून आपल्याकडे कानीन/क्षेत्रज पुत्राला औरस पुत्राइतकाच अधिकार असे त्यामुळे यात आपल्या मते शिवी मानण्याजोगे काही नसावे. उर्दूतील हरामझादा ही याच अर्थाची शिवी मराठी लोकांना (कदाचित) तिचा अर्थ न कळल्याने शिवी वाटत नाही. मुस्लिमांना ही शिवी वाटते त्यामागे धार्मिक भाग असावा.
५. अरे लैंगिकभिक्षुका - अशा अर्थाची ही एकच शिवी आहे असे वाटते. विषयेच्छा भागवण्यासाठी(सुद्धा) जो पैसा खर्च करू इच्छीत नाही, त्यासाठीही भीक मागतो, त्याला ही शिवी देत असावेत.
६. अरे भेकडा - या अर्थाच्या या शिवीवजा शब्दाला शिवी मानावे की नाही यात शंका वाटते. किंबहुना केवळ नावे ठेवणे किंवा दोष दाखवणे याला शिवी म्हणत नाहीत.
७. तुझ्या मातेशी *** ह्याचा संबंध लावला - अशा शिव्या कोल्हापूर भागात जास्त दिसायच्या. याचे लघुरूप मात्र आजकाल सर्वत्र (स्त्रियांच्याही तोंडी) प्रचलित आहे.
{हे सोडल्यास "अमुक ठिकाणी जा", इ. वाक्यरूपी अपशब्द आहेत त्यांना शिव्या मानावे किंवा नाही हे कळत नाही. सर्वच अपशब्दांना शिव्या कसे म्हणता येईल?}
वरील प्रकार सोडून मला तरी मराठीत शिव्या सापडल्या नाहीत. मालवणी किंवा कोकणी शिव्या फार भयंकर असतात असे नुसते ऐकले आहे, पण त्याची उदाहरणे मला माहीत नाहीत, याबाबतीत प्रस्तावकांसारख्या तज्ज्ञांकडून मार्गदर्शन अपेक्षित आहे. येथे शक्य नसल्यास त्यांनी त्यांच्या अनुदिनीवर सविस्तर लिहिले तरी आम्ही ते वाचू.

आणखी एक उल्लेखनीय गोष्ट म्हणजे वरील बहुतेक सर्व शिव्या पुरुषांनाच दिल्या जातात. कदाचित फक्त पुरुषच अशा फालतू गोष्टींनी चिडून अनावर होऊन काहीबाही प्रतिक्रिया देत असतील की ज्यायोगे शिवी देणार्‍याचे समाधान होईल, त्याचा हेतू साध्य होईल.
स्त्रियांना अगे वेश्यापुत्री एवढ्या एकाच अर्थाची शिवी दिलेली ऐकलेली आहे. कदाचित त्यांच्या वर शिव्यांचा वरील अपेक्षित परिणाम फारसा होत नसावा.

स्त्रियांची गोष्टच वेगळी आहे असे वाटते. स्त्रिया ह्या (शिव्या न वापरता) दुसर्‍यांची उणीदुणी काढून त्यांना घालून पाडून बोलण्यात बहुधा पुरुषांपेक्षा कितीतरी पटीने अधिक निष्णात असतात, म्हणून त्यांना शिव्यांची गरज भासत नसावी किंवा त्यापेक्षा इतर अर्थपूर्ण शब्द अधिक लागत/झोंबत असावेत. किंवा त्यांची कल्पनाशक्ती इतकी तरल असेल की शिव्यांसारख्या अत्यंत मर्यादित अर्थ असलेल्या शब्दप्रयोगांनी त्यांचे समाधान होत नसावे / त्यांना ते निरर्थक वाटत असतील.

एकूण शिव्यामध्ये एकसुरीपणा अधिक असतो व काही काळाने नाविन्य न उरल्यामुळे त्यांचा कंटाळा येण्याची शक्यता वाटते. मी एका प्रसंगी एका मुलाला दुसर्‍याला शिव्या शिकवताना पाहिलेले आहे त्या अनुभवावरून हे सांगतो आहे. असेच एकदा एकच गृहस्थ अखंडित अर्धा तास शिव्या देताना ऐकले आहे, त्यातही हेच दिसले.
त्यातल्या त्यात कदाचित त्या शब्दांपेक्षा त्यामागचा त्वेषच अधिक प्रभावी ठरत असेल असे वाटते.

वरील सर्व स्वतःच्या मर्यादित अनुभवावरून लिहिले आहे. इतरांच्या अनुभवांची भर पडून आमचे या विषयातले ज्ञान वाढावे हीच इच्छा व अपेक्षा आहे.

(उपक्रमराव, शक्यतो असभ्यपणा येऊ न देता लिहिण्याचा आटोकाट प्रयत्न केला आहे, याउप्पर संस्थळधोरणाशी विसंगत वाटल्यास आपण काढून टाकालच, ते शिरोधार्य आहे.)

- दिगम्भा

शिव्यांमध्ये प्रक्षिप्त भाग हा जास्त असतो. तुकारामाच्या अभंगात अशा प्रकारे घुसडलेला भाग जो मूळ कुठला आणि घुसडलेला कुठला हे समजणं कठीण! तुकारामाच्या अभंगात आलेल्या शिव्यासदृष शब्द हा तोच प्रकार असावा. पुणे व सातारा च्या दरम्यान बोरी नावाच्या गावात"बोरीचा बार" हा प्रथेचा एक प्रकार असा आहे त्यात त्या गावच्या व नदीच्या पलीकड्च्या गावच्या स्त्रीया नदीच्या काठावर येउन एकमेकींना शिव्या देतात. त्या गावांच्या प्रथेचा तो भाग आहे. ती प्रथा आता बंद केली. फक्त प्रतिकात्मक रित्या साजरी करतात.
प्रकाश घाटपांडे

अरे लैंगिकभिक्षुका???
असेच

वापीलिंपि!
ही शिवी एके काळी आमच्या मित्र (आणी मंडळीं )मध्ये प्रसिद्ध होती. ;)
आज आपल्या लेखामुळे आठवण झाली...

आपला
गुंडोपंत

"उपक्रमावर 'वय वर्ष १८ व अधिक' असाही एक समुह असावा याचे मी समर्थन करतो"

अशा प्रतिसादातून "शिवीलिलामृत" असा ग्रंथ तयार व्हायला काहीच हरकत नसावी.
प्रकाश घाटपांडे

माहिती अन दूवे वाचून वाचून,तब्येत खराब झाली राव माझी.

हा हा हा!
मान्य हो... अगदी मान्य बिरुटे साहेब!
पण आपण काय करणार? मला पण काही सुचत नाहिये. (दुसर्‍यांनी काय लिहावं हे बरं सुचतं रे तुला?)
फार तर 'मिनिट्स' ठेऊया माहितीचे नि दुव्यांचे... काय म्हणता? ;)

आपला
(सचिव)
गुंडोपंत
~ उपक्रम वयाने वाढावे ह्याचे मी समर्थन करतो!~

पहिली शिवी जेव्हा ऍडम इव्ह् वर् संतापला तेंव्हा निघाली असावी असा माझा प्राथमिक अंदाज आहे. पुरूष हे स्त्रियांपेक्षा लवकर संतापतात त्यावरून माझं मत.

उपक्रमात जरा उशीराच आलो आहे, आणि तोपर्यंत ह्या वाह्यात विषयावर लोकांनी सगळंच बोलून घेतलेलं पाहून मी (इथेच वाचलेल्या) ब-याच शिव्या मोजल्या....
पण विषय जरा जिव्हाळ्याचा असल्याने वाहत्या गटारात आपलाही कचरा टाकयचा मोह आवरत नाही...
साजुक तुपात बनवलेलं गोडं जेवण असलं, तरी ताटात चमचाभर खरडा (ओल्या मिरचीचा ठेचा) वाढला की जशी जेवायला मजा येते, तसंच २ कडक शिव्या हासडल्या की बोलल्यासारख वाटत..
तर त्या दृष्टीने शिव्यांना फार महत्त्व आहे.
विसोबांच्या प्रश्नांवरची माझी मतं -

१. व ४. तोंड बोलण्यासाठी शिवशिवत असताना जो शब्द बाहेर पडतो तो शिवी.
२. हा शब्द मराठीच असावा, कारण 'आजकल बच्चा लोग बहोत शिवी देते है' असं मी एका भैयाला म्हटलं पण त्याला काहीच कळलं नाही.
३. बहुतेक संस्कृत, कारण तीच सगळ्यात जुनी भाषा आहे. इ.स. पू. ३००० वर्षे.
५. मा. ना. :(
६. बोली भाषाच नव्हे तर अगदी साहित्यिक भाषेला शिव्यांशिवाय मजा नाही.

शिव्यांचे मराठीकरण किंवा संस्कृतकरण इच्छुकांना या लेखात वाचता येईल.. :)

तात्या.

न लगे मुक्ति आणि संपदा, मिसळसंग देई सदा!