अखेरीस वर्ल्ड कपचा चकवा काल रात्री एकदाचा संपला. गेले काही दिवस माध्यमांनी नुसता उच्छाद आणला होता. बातम्यांच्या मधे वर्ल्ड कप, चर्चा सत्रे सुद्धा फक्त वर्ल्ड कप बद्दलची. एका क्रीडास्पर्धेला किती महत्व द्यायचे? टीव्ही वाहिन्यांनी तर ताळ तंत्र सोडूनच दिले होते. ही स्पर्धा खूप रंगली बीसीसीआय (BCCI) या संस्थेकडून पगार घेत असलेल्या व अंगावरच्या कपड्यांवर सहारा असे नाव छापून घेऊन खेळणार्‍या संघाने, शेवटच्या तीन सामन्यात उत्कृष्ट खेळ केला व ही स्पर्धा जिंकली. हे सामने बघायला खूप मजा आली. वगैरे बाबतीत दुमत असण्याचे काहीच कारण नाही. आज सकाळी सहज बीसीसीआय हा खरोखर काय प्रकार आहे हे बघावे म्हणून जालावर जरा शोध घेतला. जी माहिती कळली ती मोठी रोचक निघाली.

The Board of Control for Cricket in India (BCCI), headquartered at Mumbai, is the national governing body for all cricket in India. It's not the apex governing body in India. The board was formed in December 1928 as BCCI replaced Calcutta Cricket Club. BCCI is a society, registered under the Tamil Nadu Societies Registration Act. It often uses government-owned stadiums across the country at a nominal annual rent. It is a "private club consortium". Basically to become a member of a state-level association, one needs to be introduced by another member and also pay an annual fee. The state-level clubs select their representatives (secretaries) who in turn select the BCCI officials. BCCI are not required to make their balance sheets public. In the past, tax exemptions were granted to BCCI on the grounds as promoting cricket was a charitable activity but for the last three years the IPL has questioned this.
As a member of the International Cricket Council (ICC), it has the authority to select players, umpires and officials to participate in international events and exercises total control over them. Without its recognition, no competitive cricket involving BCCI-contracted Indian players can be hosted within or outside the country.

कलकत्ता क्रिकेट क्लबचा उत्तराधिकारी असलेले हे बोर्ड म्हणजे तामिळ नाडू सोसायटीज रजिस्ट्रेशन कायद्याच्या अंतर्गत पंजीकरण झालेली एक सोसायटी आहे. नाममात्र भाड्याने ही सोसायटी सरकारी मैदाने भाड्याने घेऊन त्यावर सामने भरवत असते. प्रत्यक्षात ही सोसायटी अनेक खाजगी क्लबांनी मिळून बनवलेली आहे. आपला जमाखर्चाचा अहवाल सार्वजनिक करण्याचे कोणतेही बंधन या सोसायटीवर नाही, ही संस्था धर्मादाय संस्था आहे या कारणासाठी. या संस्थेला आयकर भरावा लागत नाही. परंतु गेली 3 वर्षे चालू असलेली आयपील स्पर्धा ही संस्था धर्मादाय असून कशी भरवते? असा प्रश्न उपस्थित केला जातो आहे.

ही सर्व माहिती येथे बारकाईने देण्याचे कारण म्हणजे वरील सर्व माहितीनुसार बीसीसीआय ही संस्था भारत सरकारने पुरस्कृत केलेली किंवा शासकीय संस्था असल्याचे दिसत नाही. आता साहजिकच असा प्रश्न पडतो की बीसीसीआय च्या संघाला भारताचा अधिकृत संघ या नावाने का ओळखले जाते? मला तरी उत्तर सापडले नाही.
अर्थात हा वरील मुद्दा हा माझ्या लेखाचा विषय नाही. मला सांगायचे आहे हे कालचा सामना संपल्यावर जे काय घडले त्या बद्दल. रात्री 10-45 च्या सुमारास सामना संपला. काल दिवसभर रस्त्यावर सामसूमच होती. संध्याकाळी रस्त्यवरून चारचाकी चालवताना आपण 1950 किंवा 1960 सालच्या पुण्यात वाहन चालवतो आहोत की काय असा भास होण्यासारखी एकूण परिस्थिती होती. नंतर सुद्धा वाहनांचे, त्यांच्या भोंग्यांचे, कसलेच आवाज येते नव्हते. एकूण संध्याकाळ मोठी शांत व आल्हादकारक होती यात शंकाच नाही.
बीसीसीआय च्या संघाने रात्री 10.45 च्या सुमारास सामना जिंकला व काही मिनिटात परिस्थिती पालटली. रस्ते अचानक तुडूंब भरून वाहू लागले. दुचाक्या, चारचाक्या यामधून प्रामुख्याने तरूण वर्ग बाहेर पडू लागला व चित्र विचित्र आवाज, शिट्या यांनी आसमंत दुमदुमून गेले. हजारो फटाके वाजू लागले. वर आकाशात आतशबाजी सुरू झाली. मधून मधून काही घोषणा ऐकू येत होत्या. जरा लक्ष देऊन ऐकल्यावर या घोषणा " जय शिवाजी! जय भवानी!" किंवा " शिवाजी महाराज की जय!" या आहेत हे लक्षात आले. मला जरा गोंधळ्यासारखे झाले. क्रिकेट सामना व शिवाजी महाराज किंवा भवानी देवी यांचा काय बरे संबंध असावा! असा विचार केला. परंतु तसे काही कारण दिसले नाही.
अर्धा तास हा गोंधळ कमी होईल म्हणून वाट बघितली. गोंधळ कमी होण्याचे काही नामनिशाण दिसले नाही. वरच्या मजल्यावर जाऊन खिडकीतून डोकावून बघितले. दुचाकी, चारचाकी मधली मंडळी, नुसती ओरडाआरड करत गोल गोल फिरत होती. हा प्रकार रात्री एक दीड पर्यंत बहुदा चालू असावा. मला नक्की कळले नाही कारण सुदैवाने मला झोप लागली.

सकाळी जाग आल्यावरही, "ही मंडळी असे का करत होती?” हा विचार काही मनातून जाईना. माणसाच्या भावना जेंव्हा पराकोटीच्या होतात त्याच वेळी तो असे वर्तन करतो. मग एका क्रीडा सामन्याने भावना अशा टोकाला कशा जाऊ शकतात? हे कोडे मोठे अभ्यास करण्याजोगे आहे. याचे प्रमुख कारण म्हणजे टीव्ही आणि माध्यमे आहेत याबद्दल शंकाच नाही. या माध्यमांनी गेला महिना दीड महिना ताळतंत्र सोडून जे महत्व या सामन्यांना दिले आहे त्या मुळेच दर्शकांच्या भावना एवढ्या टोकाला जाऊ शकत असल्या पाहिजेत. जो संघ देशाचा अधिकृत संघ सुद्धा नाही त्या संघाच्या चांगल्या प्रदर्शनाचा आणि देशाबद्दलच्या अभिमानाचा खरे म्हणजे संबंध सुद्धा येऊ नये. परंतु प्रत्यक्षात मात्र हा क्रिकेटचा सामना म्हणजे राष्ट्राच्या अस्मितेचा प्रश्न असल्या सारखे तरूण वर्गाला का वाटावे? कालच्या सामन्यात हा सामना मुंबईला म्हणजे महाराष्ट्रात खेळला गेला व इतिहासातील सर्वोत्कृष्ट क्रिकेटपटू असे ज्याच्याबद्दल म्हटले जाते तो सचिन तेंडुलकर, महाराष्ट्रीय आहे एवढाच खरे म्हणजे महाराष्ट्राचा संबंध होता. तरी सुद्धा, तरूण वर्ग शिवाजी आणि भवानी संबंधित घोषणा का बरे करत असावा? बीसीसीआय संघाचा सामना व देशप्रेम यांचा कसा संबंध जोडता येतो? प्रश्नच प्रश्न! उत्तरे मला तरी न मिळणारी! न सापडणारी!
3 एप्रिल 2011

लेखकांना सूचना - कृपया दोन परिच्छेदांमध्ये एक ओळीचे अंतर सोडावे त्यामुळे वाचन सुलभ होते. सध्या अशी सोय करून दिली आहे. हीच सूचना इतर सर्व लेखकांसाठीही येथेच देण्यात येत आहे. - संपादक मंडळ.