Sheet1

देव करो (किंवा आणि कोणीही करो) आणि पुढच्या वेळी निनाद यांचे कुटुंब सुट्टीत त्यांना सोबत घेऊन जावो. - सर्वांनी ह. घ्यावे. निनाद यांनी सुद्धा. त्यांचे परकीय चित्रपटांवरचे बरेचसे लेख मी वाचले होते. प्रतिसादही दिले होते. दिले नसते तर अतिसुमार/ अतिसामान्य असे वर्गीकरण करावे लागले असते का?

मिसळपावावरही हा लेख टाका. त्यांनाही कळू द्या की ते विचारजंती ;-) होऊ लागले आहेत हे.

बाकी लेख मस्तच. :-) मांडलाही मस्त आहे. इतरांचे प्रतिसाद वाचायला मजा येईल. पॉपकॉर्न शेकवून आलेच हं!!

आपली,
(ओ.आयडी) प्रियाली

ओ फॉर ओरिजिनल ;-)

दोन संस्थळांचा तुलनात्मक अभ्यास करण्याचा आपला प्रयत्न स्तुत्य आहे. आपण म्हणता त्याप्रमाणे पहिलाच असल्याने त्रुटी वगैरे राहिल्या असतील तरी स्वागतार्ह आहे.
या दोन संस्थळांपैकी एकाशीच मी परिचित आहे. त्यामुळे मी तुलनात्मक प्रगल्भतेबाबत माझे मत देऊ शकत नाही. मात्र असा अभ्यास अधिक चांगला कसा होऊ शकतो याबद्दल काही वाटले ते लिहितो.
अवांतरः स्तंभाची रुंदी वाढवली असती तर तक्ता जास्त वाचनीय झाला असता.

या प्रयोगातले अभ्यासक तुम्हीच आहात आणि गुण देणारे पण तुम्हीच आहात (असे वाटले). हे बदलता आले तर बघा. (म्हणजे दोन्हीकडे वाचक असलेल्यांची मते घ्यावी लागतील.)
काही लेखक दोन्ही कडे लिहितात. तुम्ही लिहिलेल्या उदाहरणात एकच लेख दोन्ही कडे आला आहे. मात्र काही लेखक हा लेख इकडे आणि हा लेख तिकडे असे ठरवतात (असावेत.). यात संस्थळाचे नियमानुसार दोन्हीकडे प्रसिद्ध होऊ शकतो अशा लेखांचे महत्व जास्त आहे. अशा लेखांची तुलना करता येऊ शकते. (त्यासाठी परत दोन्ही कडच्या वाचकांची मते घ्यावी लागतील. आणि लेखकांची मते पण घ्यावी लागतील.) आधी-नंतर (म्हणजे आधी कुठे प्रसिद्ध झाला.) का एकाच वेळी या घटकाचाही तुलनात्मक अभ्यासात विचार पाहिजे.
एकंदर वाचक/सभासद संख्या त्यातील नियमीत भेट देणारे (ही माहिती संस्थळव्यवस्थापकांकडे) यांची तुलना होणे आवश्यक आहे. म्हणजे प्रतिसाद संख्येची तुलना प्रगल्भता दाखवू शकते.

हे एवढे होऊनही प्रगल्भता हाती येणार नाही असे वाटते. (प्रगल्भता मोजताच येणार नाही या विचाराचा मी नाही.) या वरून कदाचित वाचकांच्या प्रगल्भतेचा अभ्यास करता येईल. पण लेखांच्या (आणि लेखकांच्या) प्रगल्भतेचे काय? (दोन्ही कडचे लेख-लेखक निराळे असल्याने). संस्थळाची प्रगल्भता माझ्या मते चर्चेसहित लेख लेखकांच्या प्रगल्भतेने मोजायला हवी. कदाचित त्यास मी जास्त अग्रक्रम देईन.

प्रगल्भतेची तुलना नुसतीच शेजारच्यांशी (असा उल्लेख मी वाचल्याचे आठवते) करणे यापेक्षा दूरच्यांशीही करणे (मराठी नसलेल्यांची) यासही अग्रक्रम दिला पाहिजे.

प्रमोद

सामायिक लेखांसाठी असलेल्या श्रेणींचे एकत्रीकरण केल्यास संस्थळांच्या तुलनात्मक प्रगल्भतेचा अंदाज यायला मदत व्हावी.
लेख मांडण्याची पद्धत फार चांगली आहे. पण माझ्यामते तुलना करण्यासाठी सामायिक लेख निवडण्याची तुम्ही अवलंबिलेली पद्धत अथवा निकष तितकेसे योग्य नसावेत. जे विषय सामायिक नाहीत तेदेखील बघायला हवेत. विशिष्ट प्रकारचे लेखन (ह्यात प्रतिसादलेखनही आले) फक्त एखाद्या संकेतस्थळावरच होते किंवा होऊ शकते. अशा लेखनाचा दर्जा बघायला हवा. अशा लेखनाचे दाखले द्यायला हवे. तसेच एखाद्या संकेतस्थळावर कुठल्या प्रकारची मते मांडली जात नाहीत, ह्यावरूनही प्रगल्भता ठरवण्यात खरी मदत व्हावी. ह्याचीही उदाहरणे द्यायला हवी. ह्याशिवाय कशाप्रकारे मते मांडली जातात हेही बघणे महत्त्वाचे.

शिवाय सदस्यसंख्याही बघायला हवी. सदस्यसंख्याच कमी असली की प्रतिसादही कमी येतात. बाय द वे, घरकाम/बालसंगोपन आणि जीडीपी ही चर्चा येऊन गेल्याचे तुमच्यामुळेच रजिष्टर झाले. उपक्रमावर अनेक सदस्य मोठ्या काळासाठी पूर्णपणे सक्रिय नसतात. आणि जिव्हाळ्याचे विषय निवडून त्यासाठी आपला वेळ देतात. पण कधीकधी तेही राहून जाते. उदा. चिंतातुर जंतू ह्यांच्या पानीपताची मराठी भाषेची देणगी ह्या चर्चेत बरेच काही लिहिण्यासारखे होते. हे खरेच. तेव्हा बरेच काही लिहिता आले असते. (पण चांगले प्रतिसाद म्हणजे कटकॉपीपेस्ट का? अर्थात "माझे वाचन किती हे बघ" असे सांगणारे किंवा आणि नावांच्या लेंड्या टाकणारे प्रतिसादही कधी-कधी चांगले वाटू शकतात म्हणा.)

तूर्तास एवढेच.

"तुझं वाचन किती? तू बोलतोयस किती?"
"तुझा पगार किती? तू बोलतोयस किती?"

श्री. खाजगीवाले यांची तुलनात्मक अभ्यासाची कल्पना चांगली असली तरी अशा तुलनात्मक अभ्यासासाठी ही दोन संकेतस्थळे योग्य नाहीत असे वाटते. या दोन्ही संस्थळांचा पिंड निराळा आहे. लेखन निराळ्या पद्धतीचे असते. उपक्रमवर पाककृती, कविता, गोष्टी यांना अजिबात स्थान नाही. उपक्रम वैचारिक लेखांना प्राधान्य देते. मराठी भाषेचे शुद्धलेखन, ज्योतिषा सारख्या ग्रे (किंवा माझ्या मताने ब्लॅक) एरियात असणार्‍या विषयांवर उपक्रमी आग्रही असतात व अशा लेखांच्यावर कडाडून टीका करतात.
माझा वैयक्तिक अनुभव सांगतो. मी दुसर्‍या संस्थळावर मधे काही काल रमण्याचा प्रयत्न केला. एक उदाहरण देतो. त्या संस्थळावर बराच काल असणार्‍या कोणा एकाला अपत्य झाले म्हणून त्यावर धागा सुरू केला गेला व त्याला 100 हून जास्त प्रतिसाद मिळाले. कोणा एका सभासदाला अमेरिकेचा व्हिसा मिळाला म्हणून धागा सुरू केला गेला व त्यालाही असेच प्रतिसाद मिळाले. मला हे धागा प्रवर्तक व प्रतिसाद देणारे याबाबत काहीच म्हणायचे नाही. ते त्यांना आवडेल ते करू शकतात. परंतु या संस्थळाचे स्वरूप सोशल क्लब सारखे आहे हे माझ्या लक्षात आले व आपला जीव येथे रमणार नाही हेही समजले. त्यामुळे मी या संस्थळावर क्वचितच जातो.
या तुलनात्मक अभ्यासात सर्वात मोठी तृटी मला ही जाणवली की यात दोन्हीकडे जे धागे सुरू केले गेले त्यांचाच उल्लेख आहे. प्रत्यक्षात अशी परिस्थिती आहे की दुसर्‍या संस्थळावर धागे टाकणारे उपक्रमवर ते सहसा टाकत नाहीत व प्रतिसाद क्वचितच देतात. अशा परिस्थितीत तोलनिक अभ्यास फारसा उपयुक्त ठरणार नाही अशी भिती वाटते. (श्री. सुधीर काळे(जकार्तावाले) यांनी नुकतेच दोन्हीकडे धागे टाकले आहेत. त्यांचा या अभ्यासात अंतर्भाव नाही.)
अगदी नाव घेऊन सांगण्यासारखे एक लेखन आहे. शुचि या उपक्रमी दोन्ही कडे लेखन करतात/ उपक्रमवरचे त्यांचे लेखन मला आवडते व त्यांचे प्रतिसादही विचार करण्यासारखे नक्कीच असतात. याच व्यक्तीने दुसरीकडे केलेले लेखन मला अंधश्रद्धेला प्रोत्साहन देणारे वाटले व आवडले नाही. अशा प्रकारच्या लेखनाचा या तौलनिक अभ्यासात अंतर्भावच केला गेलेला नाही.
अशा मूलभूत तृटींमुळे हा अभ्यास पेरू व कापूस यांचा तौलनिक अभ्यास(दोन्ही शेती उत्पादने आहेत या साम्यामुळे) केल्यासारखा झाला आहे असे वाटते
चन्द्रशेखर
Learning is not compulsory... neither is survival.

उत्तम चर्चांच्या संख्येमध्ये मिसळपाव पुढे असले तरी मध्यम व सामान्य दर्जाच्या चर्चांमध्ये उपक्रमने बाजी मारलेली आहे.

'तरी' हा शब्दप्रयोग चूक आहे.
डिग्री ऑफ फ्रीडम दोन नसून एकच (उत्तम विरुद्ध मध्यम/सामान्य) आहे.
--
निष्कर्षासाठी महत्वाच्या अशा तीनच चर्चा आहेत.

पानिपताची मराठी भाषेला देणगी:
अवांतर/गोग्गोड/शून्य-माहिती-देणारे प्रतिसाद पाहिले तर मिपा=३९, उपक्रम=३. म्हणून योग्य तुलना: १३ विरुद्ध ११.

वॉल्वर:
अनवांतर प्रतिसादः मिपा=४!

घरकाम/बालसंगोपन आणि जीडीपी:
येथे मिपावर नक्कीच अधिक चांगली चर्चा झाली.
--
गूगलवर या तीन शीर्षकांचा शोध घेतल्यावर मला उपक्रमचे दुवे अग्रक्रमाने सापडले.
--
तुम्ही निवडलेला कालखंड उपक्रमवर थोडा शांततेचाच होता हे मात्र मान्य.
--

नमस्कार. गेले बरेच महिने मी मराठी संस्थळांवर वाचन करतो आहे. लिहिण्याचा हा पहिलाच प्रयत्न.

कशाला नाटके?

संस्थळांची प्रगल्भता कशी मोजावी यासाठी एक तुलनात्मक अभ्यास आम्ही सादर केला.

गॉच्च्या!

वरील प्रतिसादांत मिसळपाव व उपक्रम या संकेतस्थळांची तुलना करणे योग्य नसल्याचे अधोरेखित झाले आहेच. उपक्रमावर येताना साधरणतः कोटटोपी घालून यावे आणि मिसळपाववरबर्म्युडा चड्ड्या घालून (किंवा त्याही न घालता) यावे अशी येणार्‍यांची मानसिकता आता नव्याने सांगायला नको. (स्त्री सदस्यांनी यात योग्य तो बदल करावा!) एरवी उपक्रमावर गंभीर वैचारिक प्रतिसाद देणारे मिसळपाववर अधिक खेळकर, कोपरखळ्या मारणारे, किंचित चिमटे काढणारे प्रतिसाद देतात, असे माझे सामान्य निरीक्षण आहे. (याला पुष्टी देणारा विदा माझ्याकडे नाही). हे झाले दोन्हीकडे एकाच आयडीने वावरण्यार्‍या लोकांबद्दल. काही लोक इकडे एक आणि तिकडे एक अशा आयडीने वावरतात, तर काही इकडे अनेक आणि तिकडे अनेक अशा आयडीने. मग तर प्रश्न अधिकच गुंतागुंतीचा होतो. हेही आधीच्या चर्चेत बोलून झाले आहे.
मूळ मुद्दा की अशा प्रतिसादांनी संकेतस्थळांचे प्रगल्भ असणे किंवा नसणे ठरवता येते का? तर माझ्या मते नाही. माझे स्वतःचे काही लेखन 'मनोगत' या संकेतस्थळावर आहे आणि त्यातले अगदी थोडे मी मिसळपाववर टाकले आहे. त्याच्या उलटेही आहे. उपक्रमावरचे माझे (वाचकांच्या सुदैवाने माफक ) लिखाण मी बहुदा इतरत्र कुठेही टाकलेले नाही. हा त्या त्या संकेतस्थळांच्या व्यक्तिमत्वाचा भाग आहे.
या चर्चेत उल्लेख केलेल्या दुव्यावरील चर्चेत रावले यांनी 'विधायक आऊटपुट' असा शब्दप्रयोग वापरला आहे. अर्थात विधायक म्हणजे काय हेही व्यक्तिसापेक्षच आहे. 'पापा केहेते है बडा नाम करेगा' वगैरेसारख्या रचना या गुलजारने इजाजत साठी केलेल्या कवितांपेक्षा अधिक चांगल्या आहेत असा निर्वाळा मिळतो. तेव्हा जनसामान्यांच्या मतांवरून प्रगल्भता ठरवणे योग्य नाही. हे असेच एक उदाहरण. उपक्रमावरील काही प्रगल्भ लोकांना विचारुन बघा. तेही असाच निर्वाळा देतील.
माझ्या मते संकेतस्थळ प्रगल्भ किंवा अप्रगल्भ होत नाही. प्रगल्भ होतात ते लोक. आणि प्रगल्भ होत नाहीत तेही लोकच. संकेतस्थळांवर 'वाढदिवसाच्या शुभेच्छा' किंवा 'प्रपोज कसे कराल?' अशा चर्चा होत असतानाच एखादे प्रगल्भ लिखाणही येऊन जाते. आणि खरोखर माहितीपूर्ण लिखाण होत असतानाच (मग भले ते विकीपिडीयाच्या बुरुजांवर लावलेले निशाण का असेना!) 'डुप्लिकेट आयडीचे काय करायचे?' असाही लेख येऊन जातो. अशातून एखादे संकेतस्थळ प्रगल्भ होते आहे, आणि एखादे होत नाही असे निष्कर्ष काढता येणार नाहीत. नेमाड्यांच्या भाषेत (नेमाडे वगैरे कोट केले की प्रतिसाद 'प्रगल्भ' या क्याट्यागरीत जातो!) 'जिंकणारे कितीही जिंकत चालले असले तरी हरणारे त्यांच्यात घुसून त्यांच्यातलेच एक होऊन त्यांना आपापल्या परीने हरवत असतातच!
सन्जोप राव
ऑल प्रतिसाद आर इक्वल, बट सम प्रतिसाद आर मोर इक्वल दॅन अदर्स.

वरील सगळ्यांनी चुका निदर्शनास आणल्या आहेतच त्यापेक्षा अधिक काय लिहिणार?

हि तुलना इसकाळ आणि इबे इंडिया अशी केल्यासारखी वाटते. उपक्रमच भारी अथवा दुसरे भंकस असे अजिबात म्हणायचे नाही. मी फक्त उपक्रमावरच सदस्य आहे. मला ते चांगले वाटते. मुळात या दोन्ही संकेतस्थळांचा उद्देशच वेगळा आहे. त्यामुळे हि तुलना मला योग्य वाटत नाही. हां, तुलना करायची तर मनोगत आणि मिसळपाव करा. त्यांचा उद्देश जवळपास एकसारखा आहे. पण परत त्यांची सदस्य नियमावली वेगळी असेल. तुलना करताना एक सारख्या गोष्टींची करा. फक्त मराठी संकेतस्थळ म्हणून करु नका.
माझ्या दृष्टीने उपक्रम जास्त प्रगल्भ वाटते. का? चंद्रशेखर यांनी योग्य कारणमीमांसा केली आहेच. तेच तेच परत लिहिण्यास काही अर्थ नाही.

बाकी लेख उत्तम मांडला आहे. अगदी उपक्रमाला साजेलसा :)

उपक्रम आणि मिसळपाव संकेतस्थळांची (किंवा कुठल्याही 'अ' आणि 'ब' वस्तूंची) तुलना होते आहे, असे जाणवले, की अशा प्रकारचा विचार विधायक असतो.

तुलनेची परिमाणे काय आहेत? तुलनेच्या क्रियाशील फलिताशी त्या परिमाणांचा संबंध कितपत घट्ट आहे? वगैरे दिशेने विश्लेषण जावे.

"सफरचंदे आणि संत्री यांची तुलना करू नये" हे परमार्थाने योग्य तत्त्व नव्हे. "अमुक एका क्रियाशील फलिताच्या संदर्भात तुलना नि:संदर्भ आहे", "तमुक एक क्रियाशील फलिताच्या संदर्भात तुलना सुसंदर्भ आहे" अशा प्रकारची मीमांसा मला जास्त उपयोगी वाटते.

ज्या बागायतदाराला उपलब्ध प्लॉटवर सफरचंदाची बागायत किंवा संत्र्यांची बागायत करायची असेल, त्याला "या फळांच्या झाडांची निगा तुलनात्मक किती कठिण आहे?", "या दोन फळांचा तुलनात्मक बाजारभाव काय आहे?", "मला घरा-गोदामात संत्र्याचा वास अधिक आवडेल की सफरचंदाचा?" वगैरे तुलना करणे ठीकच आहे. सुसंदर्भ आहे. पण सुसंदर्भता समजण्यासाठी क्रियाशील पार्श्वभूमी द्यावी लागते.

मात्र अन्य ठिकाणी तुलना नि:संदर्भ आहे. तेथेसुद्धा नि:संदर्भतेसाठी क्रियाशील पार्श्वभूमी द्यावी लागते.

मराठी भाषेतील वेगवेगळ्या संकेतस्थळांची तुलना होते, हे तर आपले साक्षात् निरीक्षण आहे. मला असे वाटते, की "संकेतस्थळ-व्यवहारासाठी आपल्या रोजच्या कार्यक्रमात मर्यादित वेळ उपलब्ध असतो, तिथे अमुक संकेतस्थळावर वेळ खर्च करावा, की तमुक" वगैरे क्रियाशील पार्श्वभूमी आहे.

कुठल्या क्रियाशील पार्श्वभूमीत असे विश्लेषण नि:संदर्भ आहे, हे श्री. चंद्रशेखर वगैरे यांनी सांगितले आहेच.
प्रगल्भ समाज की प्रगल्भ सदस्य? अशी वेगळीच आणि वेगळ्या ठिकाणी उपयुक्त क्रियाशील पार्श्वभूमी श्री. सन्जोप राव यानी समजावून सांगितलेली आहे.

पण कोणी कुठल्या कारणाने तुलना करून काही क्रिया-निर्णय घेऊ बघत असेल, म्हणा. मग त्यासाठी कोण काय निकष वापरते (प्रगल्भता, मनोरंजन, लोकसंग्रह) आणि त्यासाठी काय परिमाणे वापरते (वरील हिशोबतक्त्यातले तपशील, रंजनाबाबत असाच कुठला तक्ता, सदस्यसंख्या-प्रतिसादसंख्या) त्यांचे विश्लेषण व्हावेच.

- - -
पुढील निकष जोडता येतील काय?
१. ज्या लेखांबद्दल वरील विश्लेषण करण्यालायक आहे असे चर्चाप्रस्तावकाला वाटते, ते एकूण लेखांपैकी किती टक्के आहेत? किती सहज सापडण्यासारखे आहेत? (हे अनेकांनी सांगितलेच आहे).
२. अनेक समविचारी परीक्षकांची परीक्षणे संकलित करावी (हे अनेकांनी सांगितलेच आहे).

- - -
प्रयत्न स्तुत्य असला - आहेच - तरी माझा याबाबतीत फार डोके खर्च करण्याइतपत रस नाही. क्षमस्व.

प्रतिसादांबद्दला सर्वांनाच धन्यवाद. बहुतेकांनी स्तुत्य प्रयत्न असे म्हटल्यामुळे माझ्या अंगावर मूठभर मांस चढले. मात्र माझी काहीशी निराशा झाली हे कबुल केल्यावाचून राहावत नाही. संस्थळांच्या प्रगल्भतेच्या एका अंगाचा केवळ एका महिन्यापुरता अभ्यास करून मी माझी पद्धती मांडली. मला अपेक्षा होती की ही पद्धती सुधारता कशी येईल, अधिक प्रभावी कशी करता येईल, प्रमाणभूत कशी करता येईल यावर किमान काही उत्साही सूचना येतील. परंतु बहुतेक प्रतिसादांचा स्वर - ही तुलना करणे योग्यच नव्हे किंवा अशी तुलना करताच येऊ शकणार नाही - या स्वरूपाचा नकारात्मक वाटला.अनेकांनी निव्वळ 'इतरांनी म्हटले आहेच' हे जणू काहीतरी सिद्ध करणारे विधान असल्यासारखे भिरकावले आहे. किंवा आपले पूर्वग्रह पुन्हा ठासून सांगितले आहेत.
असो.

नाही म्हणायला अनेक समविचारी परीक्षकांची परीक्षणे संकलित करावी अशा सूचना आल्या. त्यांचे स्वागतच आहे. या संकलनातले एक

प्रत्येकाच्या प्रतिसादाला स्वतंत्र उत्तरे देण्याऐवजी एकच प्रतिसाद सर्वांना उद्देशून देतो. जेणेकरून माझे विचारदेखील एकत्रित स्वरूपात दिसू शकतील, व ज्यांना पुढे चर्चा करण्याची इच्छा आहे त्यांच्यासाठी एक सामायिक आरंभबिंदू मिळेल.

सहस्रबुद्धे - अभ्यासक व गुण देणारे एकच असणे ही वरवरची त्रुटी आहे. आपण व इतर प्रतिसादकांनी हे गुणमूल्यन पटले नसल्यास विशिष्ट बाबतीत सुधारणा सुचवाव्यात, जेणेकरून ही त्रुटी दूर होईल. खरे म्हणजे ही अभ्यासपद्धती वाचकांसमोर सादर करून वाचकांकडून मिळणाऱ्या प्रतिसादांवरून तीत सुधारणा करण्याचे उद्दिष्ट आहे. प्रगल्भतेबाबत आधी म्हटल्याप्रमाणे हा एका अंगाचा विचार आहे. आणि शेजाऱ्याशी तुलना करणे अधिक स्वाभाविक आहे. सोपे, कमी व्याप्तीचे उपक्रम आधी संपवून त्यातून मिळणाऱ्या ज्ञानातून अधिक कठीण कार्याला हात घालणे अधिक नैसर्गिक नव्हे काय? (माझ्या पटलावर ती सारणी बरोबर दिसते आहे)

धम्मकलाडू - सामायिक विषयांचा अभ्यास करणे हे ज्यास इंग्लिशमध्ये लो हॅंगिंग फ्रूट म्हणतात तसे आहे. सफरचंदांची सफरचंदांशी तुलना करता येते. त्यात एका बागेत जर अनेक फळझाडे उगवत असतील आणि दुसऱ्या बागेत मुख्यत्वे सफरचंदे असतील तर या बागेतली सफरचंदे व दुसऱ्या बागेतली त्याच जातींची सफरचंदे यांची तुलना करणे अतिशय साहजिक आहे. नव्हे नव्हे गरजेचे आहे.

रिकामटेकडा - आपले डिग्री ऑफ फ्रीडमचे विधान समजले नाही. ३९, ३ व त्यावरून १३, ११ हे कसे काय आले तेही कळले नाही. कृपया समजावून सांगा. मी इतका गहन विचार न करता संपूर्ण सारणीचे संक्षेपीकरण करत होतो. म्हणजे 'क्ष देशाला अधिक सुवर्णपदके मिळाली असली तरी य देशाला मात्र रौप्य व ब्रॉंझ पदके अधिक मिळालेली आहेत' अशा स्वरूपाचे ते विधान होते. यात डिग्री व फ्रीडम कसे येतात?

धनंजय - सफरचंदांची तुलना सफरचंदांशी करण्याविषयी तुम्ही दिलेला दृष्टांत तितकासा योग्य नाही. किंवा खरे तर इथे तो कितपत लागू होतो हे विवाद्य आहे. असे समजा एका मठाची तुलना एका गावाशी करायची आहे. तर ती कोणत्या निकषांवर करता येते? मग गावातले देऊळ या विशिष्ट मठापेक्षा अधिक पवित्र/धार्मिक आहे का असा प्रश्न विचारता येतो. जर देवळातल्या प्रवचनाला अनेक भक्तगण रंगून, भक्तिभावाने न्हाऊन जाऊन तल्लीन होत असतील, व मठातल्या त्याच प्रवचकाच्या प्रवचनाला लोक तितका समरसून प्रतिसाद देत नसतील - तर त्यावरून काही निष्कर्ष काढता यावेत. तुलनेला मर्यादा असल्यामुळे तुलनाच होऊ शकत नाही हे तुलना करण्यास नकार देण्याचे निव्वळ कारण वाटते.

संस्थळाच्या तुलनेचा विदा अपूरा वाटत असल्यामुळे एक हौशी वाचक म्हणून वर उल्लेख आलाच आहे तेच पुन्हा म्हणतो की संस्थळावरील प्रगल्भपणा हा त्या संस्थळावर वावरणा-या सदस्यांवर अवलंबून असतो.

संपादित.

-दिलीप बिरुटे

संस्थळांची प्रगल्भता शोधणक्ष् हा जर हेतू असेल तर तुमची पद्धती ठीक वाटते. अर्थातच तुम्ही म्हटल्याप्रमाणे चर्चांची जातकुळी, त्यांमध्ये वाचकांचा समरसून सहभाग हे एक अंग झालं.

माझा आक्षेप या हेतूच्या कोतेपणाबद्दल आहे. धम्मकलाडूंच्या मूळ लेखाला दिलेल्या प्रतिक्रियेत मी म्हटलं होतं

न्यूटनने म्हटलं होतं की ज्ञान वाढण्याचं एक लक्षण म्हणजे आपलं किती अज्ञान बाकी आहे याची कल्पना येणं. झुरळाला कदाचित आपण मुंगीपेक्षा मोठे आहोत यात समाधान मिळेल. ज्ञानी माणूस भोवतालचा सागर किती विशाल आहे याने थक्क होऊन जाईल. याला मी प्रगल्भता म्हणतो.

तेव्हा तुमच्या अभ्यासपद्धतीत हे भान ठेवलेलं असेल तर उत्तम.

राजेश

द्रौपदीचे सत्त्व माझ्या लाभु दे भाषा-शरीरा
भावनेला येउं दे गा शास्त्र-काट्याची कसोटी

हा विश्लेषणात्मक अभ्यास(किंवा खेळ) आहे असे मत मी काल नोंदविले होते. खाजगीवाल्यांचे ज्ञात उपक्रमी *आयुष्य हे २ दिवसांचे आहे, त्या **अनुभवावर त्यांनी हा लेख लिहिला हे विधान लक्षात घेतल्यास केवळ आत्त-विश्लेषण म्हणून कदाचित हा लेख योग्य असेल पण प्रगल्भता आहे कि नाही हे सिद्ध करण्यासाठी त्याचे मूल्य कमीच आहे, किंवा समीक्षण ज्या गोष्टीचे करतो ती स्वतःला येणे गरजेचे नाही हे धोरण असणार, असे असल्यास त्यास समीक्षण म्हणणार कि नुसतीच प्रतिक्रिया हे नीटसे कळू शकते.

*उपक्रमवरचे आयुष्य ह्यामध्ये लेख/चर्चा/प्रतिसाद ह्याचा अंतर्भाव आहे.
**अनुभवात नमुना जो घेतला आहे तो निष्कर्षाची पातळी ठरवतो.

ह्या आशयाचा माझा प्रतिसाद पूर्णपणे संपादित केला गेला (कारण समजले नाही), त्याचा निषेध आहे.

बाकी विंगेत किती लोक आहेत हे अजून कळले नाही.

मिसळपावावर या धाग्यावर आतापर्यंत आलेले प्रतिसाद - ३३
त्यांपैकी संपादित झालेले प्रतिसाद - १ (अवलिया - 'अपशब्द संपादित' अशा स्पष्टीकरणासहित)
उपक्रमावर या धाग्यावर आतापर्यंत आलेले प्रतिसाद - ३२
त्यांपैकी संपादित झालेले प्रतिसाद - २ (आजूनकोणमी आणि प्रा. डॉ. बिरुटे - कोणतेही स्पष्टीकरण नाही)

या माहितीवरून 'अभिव्यक्तिस्वातंत्र्याची गळचेपी करणे' यामध्ये उपक्रम मिसळपावाच्या पुढे जाऊ पहाते आहे असे म्हणण्याचा मार्ग खुला आहे काय?

- चिंतातुर जंतू :S)
"ही जीवांची इतकी गरदी जगात आहे का रास्त |
भरती मूर्खांचीच होत ना?" "एक तूच होसी ज्यास्त" || ५ ||