प्रतिबंधक हृदयोपचारशाखा

तपास करता असे समजले की हृदयोपचारासाठी ऍलोपॅथीत दोन शाखा आहेत. पारंपारिक शाखा "अधिक्षेपक हृदयोपचार (इन्व्हेझिव्ह कार्डिओलॉजी)" शाखा म्हणून ओळखल्या जाते. वर्धित रक्तदाबावर उपचाराची पारंपारिक पद्धत ह्या शाखेत पुढीलप्रमाणे आहे. १२०/८० पासून वाढत वाढत रक्तदाब १३०/९० च्या पुढे गेल्यावर ते रक्तदाब रक्तदाबशामक गोळ्या देऊन त्याचे व्यवस्थापन करतात. १६०/१०० पेक्षा जास्त झाल्यास रुग्णालयात दाखल करतात. मेदविदारक (कोलेस्टेरॉलनाशक) गोळ्या सुरू करतात. त्यांनीही रक्तदाब नियंत्रित न राहिल्यास कार्डिओग्राम, ताणचाचणी, आणि हृदयधमनीआलेखन इत्यादी चाचण्या करवितात. त्यात हृदयधमनीत अडथळे निपजल्यावर हृदयधमनी रुंदीकरण अथवा उल्लंघन शस्त्रक्रियेद्वारा ते रक्तदाब नियंत्रणात ठेवतात.

ह्या शाखेच्या मान्यतेनुसार हृदयविकार प्रगतीशील असतो. तो वयानुसार वाढतच जातो. औषधे व शस्त्रक्रियांच्या आधारे तो केवळ नियंत्रणात ठेवता येतो. नियंत्रणात न राहिल्यास जास्त औषधे व आणखीन शस्त्रक्रिया यांद्वारेच इलाज केल्या जातो. माझी उपाययोजनाही ह्याच वाटेवर वाटचाल करत होती. म्हणून मी ह्या वाटेवर माझ्याआधीच गेलेल्या चारपाच स्नेह्यांना भेटलो. त्यांच्या कहाण्या सविस्तर ऐकल्या. मला अनेक हृदयधमनी रुंदीकरणे व उल्लंघन शस्त्रक्रिया झालेले लोक भेटले. आपण आता पुन्हा कधीच पूर्णत: बरे होणार नाही असे मला वाटू लागले. आपली औषधे कधीच पूर्णपणे सुटणार नाहीत असेही वाटे.

तपास करता "प्रतिबंधक हृदयोपचार (प्रिव्हेंटिव्ह कार्डिओलॉजी)" शाखा मला माझ्या उद्दिष्टांची पूर्तता करून देऊ शकेल असे वाटू लागले. प्रतिबंधक हृदयोपचारशाखा त्यामानाने नवोदित आहे. ह्या शाखेत औषधे आणि शस्त्रक्रियांविना हृदयविकार माघारी परतवता येतो अशी मान्यता आहे. हे समजताच मला ह्या पोकळ बढाया वाटू लागल्या. मी विचारले की "डॉक्टर मला तुम्ही औषधे पूर्णपणे थांबलेली आहेत असा हृदयरुग्ण दाखवू शकाल काय? ज्याला हृदयधमनी रुंदीकरण अथवा उल्लंघन शस्त्रक्रियेचा उपाय सुचविण्यात आलेला आहे अशा रुग्णास, तुम्ही त्या शस्त्रक्रिया न करता त्याला बरे करू शकता काय? तसे काही बरे झालेले रुग्ण तुम्ही दाखवू शकाल काय’" अनपेक्षितरीत्या ह्या सर्व प्रश्नांची उत्तरे होकारार्थी आली. प्रत्यक्षात तशी काही उदाहरणे पाहिली आणि मग मी प्रतिबंधक हृदयोपचार घेण्याचा निर्णय घेतला.

आणि लौकरात लौकर, म्हणजेच २५ डिसेंबर २००४ रोजी मी 'हृदयरुग्ण पुनर्वसन कार्यक्रमात' सामिल झालो. औषधांविना आणि शस्त्रक्रियेविना, केवळ 'जीवनशैली परिवर्तनाद्वारे' हृदयधमनीविकार परत फिरवता येतो आणि माझ्या उद्दिष्टांची पूर्तताही होऊ शकते अशी आशा पल्लवित झाली. २५ मार्च २००५ रोजी तो कार्यक्रम माझ्यापुरता सुफळ संपूर्ण झाला. त्यात सुचविलेली, मी स्वीकारलेली आणि माझ्या दिन:चर्येत बसविलेली जीवनशैली आता मी आयुष्यभर पाळणार होतो.

सम्यक जीवनशैली परिवर्तन

माझ्या प्रकरणाचा अभ्यास करून, माझ्या समस्यांचा नीट विचार करून आणि माझ्या उद्दिष्टांच्या साधनेकरीता मला खालील "सम्यक जीवनशैली परिवर्तन" सुचविण्यात आले.

१. आहार: दररोज जास्तीत जास्त २ चमचे साखर, जास्तीत जास्त २ चमचे तेल/तुप आणि कमीत कमी मीठ असलेला आहार घ्यायचा. सकाळी एक पेला लिंबूपाणी (अर्थातच साखरेविना), काही काळया मनुका अथवा दोन भिजवलेले बदाम, दुधसाखरेविना चहा, सकाळच्या आहारात एक वाटी (मेदविरहित दुधाचे) दही, दोन्ही जेवणांनंतर एक एक तासाने एक एक फळ (केळ, आंबा, सीताफळ, द्राक्षे इत्यादी वगळून, संत्र, मोसंब इत्यादींना प्राधान्य), रात्री झोपतांना एक पेला गाईचे दूध आणि दिवसभरात कमीत कमी आठ पेले पाणी आवश्यक.
२. विहार: सकाळी कमीत कमी ४५ मिनिटे (३-४ किलोमीटर) जलद चालणे
३. शारीरिक लवचिकतेसाठीचे व्यायाम: उपाशीपोटी २० मिनिटे
४. योगासने: उपाशीपोटी २० मिनिटे
५. प्राणायाम: १० मिनिटे
६. ध्यानधारणा/दृश्यकल्पन/कल्पनाचित्रण: १० मिनिटे

सतत तीन महिने कर्मठपणे वरील जीवनशैली अंमलात आणल्यावर माझ्यात आणि माझ्या हृदयधमनीविकारात अनेक परिवर्तने घडून आली. ती अशी:

१. माझे वजन ७० किलोचे ६५ किलो झाले.
२. माझी कंबर ३६ इंचांपासून ३२ इंचांपर्यंत कमी झाली.
३. माझा रक्तदाब १२०/८० राहू लगला.
४. माझ्या रक्तदाबाच्या गोळ्या दरदिवशी दोन (५मिग्रॅ ऍम्लोडेपिन)वरून एकवर आल्या.
५. मी हृदयविकारासंदर्भात भरपूर वाचन करू लागलो.

आणि मला समजून चुकले की हृदयविकार केवळ 'जीवनशैली परिवर्तनाद्वारे' परत फिरवता येतो. मला तर ह्या माहितीचा उपयोग झालाच होता. आता ही माहिती माजी, आजी आणि भावी हृदयविकारग्रस्तांपर्यंत पोहोचविणे अत्यंत जरूर असल्याचे माझ्या मनानी घेतले. म्हणून, मी डॉ.डीन आर्निश यांच्या ‘हृदयविकार माघारी परतविण्याचा कार्यक्रम’ ह्या पुस्तकाचा मराठी अनुवाद करण्याचे काम वेगाने सुरू केले. १६-०३-२००६ रोजी ते काम सुफळ संपूर्ण झाले.

हृदयस्पंदनदर वाढला होता

१४ जुलै २००५ रोजी पाठपुरावा तपासणी (फॉलोअप चेकअप) साठी आमच्या रुग्णालयात बोलाविले होते. टोकन घेऊन बसल्यानंतर दोन तासांनी माझा नंबर लागला. मला भीती वाटत होती की ह्या वाट बघत थांबण्यामुळे रक्तदाब वाढतो की काय. पण रक्तदाब सामान्य म्हणजे १२०/८० च भरला. मात्र हृदयस्पंदनदर ११० ठोके प्रतिमिनिट भरल्याचे डॉक्टर म्हणाल्या. ह्या निरीक्षणानंतर त्यांनी सकाळची ५ मिलीग्रॅम ऍम्लोडेपिनची गोळी बंद करून त्याऐवजी २५ मिलीग्रॅम ऍटेनोलोलची गोळी सुरू करण्यास सांगितले.

डाव्या खांद्याच्या पाठीमागच्या बाजूला बधीरता येऊ लागली

नंतर काही दिवसांनी, खांद्यांच्या पाठीकडल्या भागात मुंग्या आल्यासारखा बधीरपणा जाणवत असे. डॉक्टरांनी तो अस्थिजन्य (ऑर्थोपेडिक) स्वरूपाचा असावा, असे सांगून त्यावर बी. जीवनसत्त्वाच्या गोळ्या दिल्या. ह्या गोळ्यांमुळे तसली बधीरता हळूहळू कमी होत गेली. साधारणत: तीन चार महिन्यांनंतर त्या गोळ्याही बंद केल्या. मात्र, नंतर पुन्हा तसली बधीरता कधीही जाणवली नाही.

रक्तदाब कमी होऊ लागला

२८ सप्टेंबर २००५ रोजी सकाळी ९०० वाजता नियमित तपासणी निर्धारित होती. त्यावेळी डॉक्टरांना रक्तदाब ९४/७० व नाडी ७० ठोके प्रतिमिनिट चालतांना सापडली. त्यापूर्वीही दोनदा तपासणी करीत असतांना रक्तदाब कमी सापडला होता. २२-०८-२००५ रोजी सकाळी ११०० वाजता तो १००/७० तर २६-०८-२००५ रोजी सकाळी ९०० वाजता तो ११०/७० असा मोजल्या गेला होता. त्यावर त्यांनी कधी चक्कर येते का? डोळ्यांपुढे अंधेरी येते का? अशी विचारणा केली. गेल्या काही दिवसांपासून मला खरोखरीच झोपून उठल्यावर डोळ्यांपुढे क्षणभरच का होईना अंधेरी येत असे, तोल गेल्यासारखे वाटत असे. पण क्षणभरच. ते मी त्यांना सांगितले. ते म्हणाले की ही चांगली लक्षणे आहेत. मला आता रक्तदाब कमी ठेवण्यासाठी जास्तीची औषधे घेण्याची गरज राहिलेली नाही. आणि त्यांनी ऍम्लोडेपिनची ५ मिलीग्रॅमची गोळी बंद करून त्याऐवजी ऍम्लोडेपिनची २.५ मिलीग्रॅमची गोळी सुरू केली. आतापर्यंत मी १० मिग्रँ स्टोर्वासची मेदविदारक गोळी रोज नियमित घेत असे. ती कमी करता येईल का? किंवा बंद करता येईल का असे मी डॉक्टरांना विचारले. हे शक्य आहे का ते पाहण्यासाठी रक्ताची लिपीड-रूपरेषा करवून घ्यावी असा त्यांनी सल्ला दिला.

ट्रायग्लिसेराईडस वाढली

ही रक्ततपासणी ०८-११-२००५ रोजी करण्यात आली. एकूण कोलेस्टेरॉल १६५, उच्च्च सघन कोलेस्टेरॉल ३५, कमी सघन कोलेस्टेरॉल ९२ आणि ट्रायग्लिसेराईडस १९२ असा निकाल लागला. एकूण कोलेस्टेरॉल १३० पेक्षा कमी नसल्याने मेदविदारक गोळी कमी न करता तशीच सुरू ठेवण्याचा निर्णय घेण्यात आला. मात्र, ट्रायग्लिसेराईडस १९२ म्हणजे खूपच जास्त होती. मग शोध घेतल्यावर मला असे कळले की गोड खूप खाल्याने ती वाढतात. आणि रक्ततपासणीच्या आधी नुकतीच दिवाळी झालेली होती. म्हणून पथ्यावर अपथ्यकर परिणाम झालेलाच होता. त्यामुळे एरव्ही कमी राहत असलेली ट्रायग्लिसेराईडस नेमकी रक्ततपासणीच्या वेळीच वाढलेली असावित असा मी निष्कर्ष काढला.

पुन्हा रक्तदाब कमी होऊ लागला

माझा रक्तदाब तर नियंत्रणात राहत होता, १२०/८० पेक्षाही कमीच राहत होता. २८-०९-२००५ रोजी जेव्हा ९०/७० असा रक्तदाब मोजण्यात आला तेव्हा ५ मिग्र ऍम्लोडेपीन ची सुरू असलेली गोळी अर्धीच सुरू ठेवण्यास सांगण्यात आले होतेच. नंतरही सातत्याने रक्तदाब कमीच राहत असल्याने १३-१२-२००५ रोजी २.५ मिग्र लोर्वास ची जी गोळी मी रक्तदाबशमनार्थ घेत होतो ती अर्धी बंद करण्यात आली. आणि मग ०९-०१-२००६ रोजी ती पूर्णपणे बंद करण्यात आली. मेदविदारक गोळी कमी करण्याचे दृष्टीने, १०-०२-२००६ रोजी पुन्हा रक्ततपासणी करण्यात आली तेव्हा एकूण कोलेस्टेरॉल १४० व ट्रायग्लिसेराईडस ९३ असा निकाल लागला. मग १० मिग्र स्टोर्वासची गोळी अर्धी बंद करण्यात आली.

इतर जीवनशैलीगत परिवर्तनांसाठी (म्हणजे चालणे, व्यायाम, प्राणायाम, ध्यानधारणा, योगसाधना इत्यादी) मी केवळ तास दीड तासच काय तो वेगळ्याने देत असे. पण माझ्या दिनचर्येत मी आमुलाग्र बदल घडवला होता. कार्यालयीन वेळात मी दूरवर चालण्याची कामे स्वत:वर ओढवून घेऊ लागलो. जातायेता चारचार मजले उद्-वाहकाऐवजी जिन्याचाच वापर करू लागलो. सतत संगणकावर बसावे लागे तेव्हा, दर तासातासाने मी उठून उभा राहत असे. आळोखे पिळोखे देत असे. जमल्यास सहकारी मित्रांच्या खोल्यांपर्यंत जावून त्यांच्याशी चार शब्द बोलूनही येत असे. याशिवाय आहारावरील नियंत्रण यथासांग सांभाळण्यात मला माझ्या पत्नीची अत्यंत मोलाची मदत झाली.

या सार्‍यांचा एकत्रित परिणाम म्हणून माझा रक्तदाब कायम १२०/८० पेक्षाही कमीच राहू लागला. त्यामुळे २६-०६-२००६ रोजी २५ मिग्र ऍटेनोलोल गोळीही कमी करून अर्धीच सुरू ठेवण्याचा निर्णय घेण्यात आला. मेदविदारक गोळी कमी करण्याचे दृष्टीने, १०-०२-२००६ रोजी पुन्हा रक्ततपासणी करण्यात आली तेव्हा एकूण कोलेस्टेरॉल १४० व ट्रायग्लिसेराईडस ९३ असा निकाल लागला. मग १० मिग्र स्टोर्वासची गोळी अर्धी बंद करण्यात आली.

पुन्हा रक्त व मूत्र तपासणी केली

२२-०६-२००६ रोजी माझी रक्त व मूत्र तपासणी पुन्हा करण्यात आली. रक्तशर्करा उपाशीपोटी ८० तर जेवल्यावर दोन तासांनी ८९ भरली. त्यामुळे मधुमेह नाही आणि रक्तशर्करा उत्तम स्थितीत आहे हे स्पष्ट झाले. रक्तातील कोलेस्टेरॉल १५३ व ट्रायग्लिसेराईडस् १०३ आढळले. हे त्यांच्यावर व्यवस्थित नियंत्रण असल्याचे निदर्शक होते. मूत्रतपासणीवरून मूत्रपिंडांवर कसलाच विपरित परिणाम झाल्याचे दिसले नाही. रक्तदाबही पूर्णपणे नियंत्रणात होता. कमीच होता. म्हणून ह्या तपासणीनंतर रक्तदाबाच्या गोळीची मात्रा घटविण्यात आली. नंतर २२-०९-२००६ रोजी रक्त पातळ करणार्‍या अस्पिरीनचे प्रमाणही घटवून अर्धे (७५ मिग्र) करण्यात आले. हल्ली माझा रक्तदाब खालीलप्रमाणे मोजण्यात आलेला आहे.

दिनांक, रक्तदाव (मिमी पारा)
१९-०७-२००६, ११०/८०
२८-०७-२००६, ११२/७६

०७-१२-२००४ रोजी हृदयधमनी रुंदीकरण शस्त्रक्रिया केल्यानंतर
दोन वर्षांमध्ये औषधयोजनेत साधता आलेली घट

अक्र, औषधयोजना, मात्रा (मिग्रॅ), औषधप्रकार, मूळ उपाय, सध्याची उपाययोजना, शेवटल्या बदलाच्या तारखा, अभिप्राय

१, इकोस्प्रिन-१५०, रक्त-तरल-कर, ०-१-०, ०-१/२-०, २२-०९-२००६, ५० टक्के सुधारणा झाली
२, क्लोपिडोग्रेल/ग्रोविन/प्लेग्रिल-७५, रक्त-तरल-कर, ०-१-०, ०-०-०, ०७-१२-२००५, १०० टक्के सुधारणा झाली
३, मोनोट्रेट-२०, धमनी विस्फारक, १/२-१/२-०, ०-०-० , १६-०८-२००५, १०० टक्के सुधारणा झाली
४, स्टोर्व्हास-१०, मेदविदारक, ०-०-१, ०-०-०, २६-०६-२००६, १०० टक्के सुधारणा झाली
५, ऍम्लोडेपिन-५, रक्तदाबशामक, १-०-१, १/२-०-०, २६-०६-२००६, खूपच सुधारणा झाली
६, लोर्व्हास-२.५, मूत्रल/रक्तदाबशामक, १-०-०, ०-०-०, ०९-०१-२००६, १०० टक्के सुधारणा झाली

आंतरिक शक्तीचा शोध

शरीर व्याधीग्रस्त कसे झाले? ते पूर्वपदावर आणण्याचा उपाय काय? आपल्या शरीरात ईश्वराने किती अद्-भूत स्वसुधारशक्ती भरलेली आहे? आणि तिचा साक्षात्कार आपल्याला कसा करून घेता येईल? ह्याच गोष्टींचा, ह्या दोन वर्षांच्या काळात मी निरंतर ध्यास घेतला होता. शरीरात खूपच स्वसुधारशक्ती असल्याचे मला कळून आले. ती शक्ती जागृत करण्यात मी बव्हंशी यशस्वी झालो. ही शोधकथा वाचून तसल्याच दुविधेत पडलेल्यांना निश्चितच लाभ होऊ शकेल, या हेतूनेच ती शब्दबद्ध केलेली आहे.
.
http://nvgole.blogspot.com/ या माझ्या अनुदिनीवरही आपले स्वागतच आहे.