हनुमानाचा शाप व त्यावर उतारा – भाग १
हनुमानाचा शाप व त्यावर उतारा – भाग २
हनुमानाचा शाप व त्यावर उतारा – भाग ३

ज्या धर्माने ज्या विचारसरणीने आपल्या देशाला जिवंत केले, ज्याला अर्थ दिला आहे, देशाचे राष्ट्र बनवले आहे, त्या देशातल्या जर कोणी हिंदु हे नाव घेतले, त्याचा उच्चार केला तर तो जातिय कसा बनेल. ज्या श्वासांनी आपल्याला जिव दिला आहे, तोच घ्यायला मला आता लाज वाटते असे कोणाला वाटायला लागले तर त्याने मेलेलेच बरे. कारण असे कदापी शक्य नाही की मला श्वास तर घ्यायचा नाही पण जगायचे मात्र आहे. हे तर सोडाच पण हल्ली आपल्या देशात असे झाले आहे की आपण हिंदु धर्माचा आग्रह व अभिमान न धरणे म्हणजे आपोआपच ‘सेक्युलर’ झालो असे आहे. ह्या विश्वात इतर अनेक देशात आपला म्हणण्यासारखा भारत एक देश आहे व ह्या भारताचे आम्ही आग्रही आहोत व त्याचा आम्हाला आभिमान आहे असे म्हणणे म्हणजे सा-या मानवजातीचा जसा अपमान होत नाही तसेच ह्या आपल्या देशात आपला म्हणण्यासारखा आमचा धर्म आहे व त्याचा आम्हाला आभिमान आहे असे म्हणण्याने बाकीच्या धर्मांचा अपमान होत नाही. आत्ता गरज आहे आपल्या धर्माबद्दलची जाणिव होऊन अभिमान बाळगण्याची.

काही लोकांना उगाचच असंबद्ध प्रश्न करायची सवय असते. ते मग नेहमीच्या बिनबुडाच्या शंका काढतात - “लोकांना हिंदु असण्याचा नुसता गर्व असुन काय उपयोग होणार. कोणाला नीट माहीती नाही हिंदुत्त्वा बद्दल. हिंदु हिंदु करणा-यांनी गीता पण कधी वाचलेली नसते. ह्या लोकांना हिंदु ह्या शब्दाचा अर्थ कळलेला नसतो. हिंदुत्त्व म्हणजे काय हे त्याहुन समजलेले नसते वगैरे वगैरे”. त्यांनी हे समजुन घेतले पाहीजे की, जो भारतात राहातो, जो भारता साठी जगतो, जो भारता साठी झटतो, ज्याच्या पुर्वजांनी येथे जन्म घेतलेला आहे – हो तरच त्याला आपल्या देशा बद्दल आपुलकी वाटणार. जो भारत हिच त्याची पुण्य भुमी आहे असे समजतो, जो भारत हीच त्याची कर्मभुमी आहे असे समजतो. ज्याला भारताच्या, पर्वीपासून चालत आलेली समृद्ध अशी संस्कृती ही त्याचीच आहे असे वाटते. ज्याचा आपल्या विचारसरणीवर विश्वास आहे. तो हिंदु होय व त्या तत्त्वावर जो जिवनक्रम उभारतो, ह्या तत्त्वाचा ज्याला अभीमान आहे ते म्हणजे हिंदुत्त्व. ह्या पुढे जाऊन जो राष्ट्रवताच्या दहा सुत्रांबरहुकुम वागतो तो राष्ट्रव्रती व त्याचे राष्ट्रव्रत हेच खरे हिंदुत्त्व. बस् इतके आपल्या हिंदु बांधवांसाठी पुरे आहे. प्रत्येकानी काही गीता वाचायलाच पाहीजे असे नाही. सगळेच श्रेष्ठ व लोकनेते होऊ शकत नाहीत. ज्यांना लोकसंग्रह करायचा आहे, त्याने हे सगळे अभ्यासावे, मनन करावे व लोकांना शिकवावे. लोकांनी अशा श्रेष्ठांचा पुरस्कार करुन, त्यांनी दिशा दाखवल्या प्रमाणे जिवनक्रम अनुसरावा. सामान्य जनांसाठी श्रेष्ठांवर विश्वास व हिंदुत्त्वाचा आभिमान एवंम् राष्ट्रव्रताचा परस्कार व त्याचे आचरण एवढेच पुरे आहे. श्रेष्ठलोकनेत्यांनी काय करायचे ते श्रेष्ठांना सांगावे लागत नाही. ते करतात व म्हणुनच त्याना लोकसंग्रहाचे कार्य करायचे काम ईश्वर सोपवतो. अशा श्रेष्ठलोकांनी गीतेत काय आहे त्याचा जरुर अभ्यास केला पाहीजे.

यद्यदाचरति श्रेष्ठस्तत्तदेवेतरो जनः। स यत्प्रमाणं कुरुते लोकस्तदनुवर्तते।।

गीतेचा हा श्लोक ह्या बद्दलचा संभ्रम दुर करतो. सामान्य लोकं नेहमी श्रेष्ठ लोकांचे अनुसरण करतात, कारण श्रेष्ठ लोकांचे कर्म सामान्य लोकं प्रमाण मानतात. व श्रेष्ठ लोकं उत्तुंग कार्य करतात म्हणुनच ते लोकमान्य होतात. त्यांचा लोकसंग्रह कारणी लागतो.

माणसाच्या मानसिक प्रगल्भतेच्या श्रेणी आहेत. त्या त्या मानसिक प्रगल्भतेच्या श्रेणीत, माणुस त्याच्या पुढे येणा-या सगळ्या गोष्टींचे आकलन करुन विचार करतो, निष्कर्ष काढतो. समोर येणा-या प्रश्नांना उत्तरं शोधतो. संकटाला तोंड देतो. प्रत्येक मानसिक प्रगतीच्या श्रेणीत त्याचे स्वतःचे मानसिक स्वास्थ्य वाढवायचे ध्येय असते. प्रत्येक श्रेणीत त्याची विचार करण्याची कक्षा ठरलेली असते. तितकीच तो करु शकतो. ती कक्षा ओलांडता येत नाही त्याला. ती कक्षा तेव्हाच तो ओलांडू शकतो, जेव्हा तो; एक मानसिक प्रगल्भतेची श्रेणी पार करुन दुस-या अजुन उच्च दर्जाच्या मानसिक प्रगल्भतेच्या श्रेणीत पदार्पण करतो. अशा मानसिक प्रगल्भतेच्या स्थितीत त्याचे विचार व्यापक बनतात. सामावून घेण्याची कक्षा वाढते. जगाकडे बघण्याची दृष्टी बदलते. मन विशाल होते. आधीच्या मनाच्या श्रेणीत त्याला ह्याच गोष्टी पटण्यापलीकडे होत्या किंवा न पटतील अशा मनस्थितीत तो होता. जेव्हा मनुष्य मनाच्या इतक्या प्रगल्भावस्थेत पोहोचतो तेव्हा त्याच्या दृष्टीने वेगवेगळे देश किंवा राष्ट्र ही कल्पना फार कोती ठरते. तो सा-या जिवसृष्टीचा विचार करतो. तो मग कोणत्याही धर्माचा, देशाचा, राष्ट्राचा राहात नाही. तो विश्वाचा होतो. विश्व त्याचे असते. त्याचा धर्म हा ‘जिववाद’ होतो. त्याचे राष्ट्र अखिल मानवजात ठरते. त्याचा देश संपूर्ण विश्व असते. त्याच्या दृष्टीने कोणी शेजारी राष्ट्रे नसतात. कोणी शत्रु राष्ट्रे नसतात. ह्याच संकल्पनेतुन “सर्व भुत हीत” हे ब्रिद वाक्य आपल्या धर्माने आपल्याला दिले आहे. तसेच बृहदअरण्यक उपनीषदात सर्व सुष्टीला उद्देशुन केलेली सर्वेपिसुखिनःसंतु । सर्वेसंतु निरामया। सर्वेभद्राणी पश्यंतु। मा कश्चीत् दुःखमाप्नुयात। (१.४.१४ बृहदअरण्यक) अशी प्रार्थना आढळेल. ही प्रार्थना सर्व सृष्टीला लागु आहे. तसेच “सर्व भुत हीतार्थ” (भगवद्गीता, १२ अध्याय, ४ श्लोक) ही संकल्पना हल्लीच्या “सर्व धर्म समभाव” ह्या पेक्षा प्रगल्भ आहे. “सर्व भुत हितार्थ” ही संकल्पना सर्व धर्मांना सामावुन घेतेच पण त्या ही पुढे जाउन सगळ्या प्रकारच्या विचारसरण्यांना सामावून घेते, नास्तिक लोकांना सामावून घेते, जिवंत गोष्टी व त्या पेक्षाही पुढे जावून अजिवीत गोष्टीना सुद्धा सामावुन घेते. एवढेच काय आपली पुथ्वी ही सा-या सृष्टीचा एक घटक समजुन सा-या सुष्टीचा येथे विचार असतो. व त्या सर्वांचा उत्थान ह्या संकल्पनेत केलेला आढळतो. आपली “वसुधैव कुटुंबकम्” ही संकल्पना आजच्या “ग्लोबल व्हिलेज” पेक्षा फार पुर्वीची व सर्व समावेशक आहे.

बहुतांशी असे आढळून येते की अश्या मानसिक प्रगतीच्या उच्चतम श्रेणीत पोहोचलेली माणसे हाताच्या बोटावर मोजण्या सारखी असतात. बहुतांशी लोकांची विचारांची क्षमता, त्यांच्या मानसिक प्रगल्भतेच्या कमतरते मुळे, एवढी व्यापक होऊ शकत नाही. त्यांचे विश्व एवढे विशाल नसते व अशांची जर प्रगती व्हायची असेल तर त्यांना झेपणा-या अशा छोट्या वर्गात पहील्यांदा त्याना बसवुन, शिकवून मगच ते पुढच्या इयत्तेत जायला तयार होतात. अशा कोट्यावधी लोकांच्या मग प्रगतीसाठी लहान अशी राष्ट्रांची संकल्पना उभारावी लागते. व मग वेगवेगळ्या राष्ट्रांचा पुढचा प्रवास - प्रगतीच्या दिशेने त्या त्या लोकसमुहांवर सोपविला जातो. त्या त्या विचारसरणीनी मंत्रीत होऊन, ते ते देश मग प्रगत होण्यात गढून जातात. व ह्या मधुनच हळु हळू अजुन अजुन प्रगल्भ, अजुन अजुन उन्नत व उत्तम विचारसरणी जन्म पावते. ही गोष्ट राष्ट्रा राष्ट्रात विश्व वाटले गल्यामुळेच होऊ शकते.

‘हे विश्वची माझे घर’ मानणारे महात्मे मंडळी सुद्धा प्रबोधन करताना, त्यांच्या दृष्टीने क्षुल्लक पण सामान्य लोकांच्या प्रगती करण्याच्या दृष्टीने अत्त्यंत मह्त्वाची अशी धर्म व राष्ट्रांची संकल्पना उभारतात. जो शिक्षक दोन गटात खेळाचे सामने घेतो, त्याच्या दृष्टीने दोन्ही गट सारखेच असतात. पण दोन्ही गटांचे नेत्रुत्व करणा-या कर्णधारांना त्यांचा त्यांचा गट, अत्त्यंत मह्त्वाचा वाटतो. चुरशी शिवाय प्रगती नाही. त्यामुळे खेळात कर्णधारानी, त्याचा त्याचा गट कसा पुढे जाईल हेच बघायचे असते व शिक्षकाला दोन्ही गटात फरक वाटत नसुन सुद्धा त्याने चुरस निर्माण करायची असते – खेळ व खेळाडुंच्या फायद्या साठी. कर्णधार ही बरोबर आहे व शिक्षकही बरोबर आहेत इथे. त्यांची श्रेणी वेगवेगळी असल्या मुळे त्यांना ह्या भुमिका घ्याव्या लागतात. कर्णधार जर शिक्षका सारखा विचार करु लागला तर त्याच्या गटाला परवडणार नाही. प्रगती – म्हणजे खेळात त्या गटाची आगेकुच थांबेल व तो गट हरेल. अजुन एक उदाहरण पहाण्या सारखे आहे. ह्या भौतिक जगात, भुमितीची जी प्रमेय लागु आहेत, उदाहरणार्थ त्रिकोणाच्या तीन अशांची बेरीज १८० अंश भरते, चौरसाच्या अंशांची बेरीज ३६० असते व आपल्याला वाटत रहाते की हे नेहमीच बरोबर राहणार आहे. आपण हे प्रमेय विवीध गणितं सोडवायला वापरतोही आणि ती गणिते बरोबरही येतात. हे किती सत्य आहे ते बघु. ह्या रोजच्या वापरातल्या भुमीतीला ‘इयुक्लीडीयन’ भुमीती असे म्हणतात. कोणाच्या स्वप्नात सुद्धा येणार नाही की हिच भुमीतीची प्रमेय जेव्हा संपुर्ण विश्वाला (युनीव्हर्स) आपण लावतो तेव्हा ती चुक ठरतात. गणितं चुकतात, कारण जेव्हा संपुर्ण सापडलेल्या, व अवलोकन करता येण्या सारख्या विश्वाला आपण ही प्रमेय लावतो, तेव्हा आपण पृथ्वीच्या नेहमीच्या लांबी, रुंदीच्या मापदंडां पासुन मुक्त होऊन त्याच्या कोट्यावधीच्या पटींनी मोठ्या मापांशी खेळत असतो. त्या वेळेला तेथे ‘इयुक्लीडीयन’ भुमीती काम येत नाही. त्याच प्रमेयांनी ह्या विश्वाची गणितं चुकू लागतात. कारण आता ह्यासाठी वेगळी भुमीतीची प्रमेये लागतात. ह्या प्रमेयां प्रमाणे त्रिकोणाच्या कोनांची बेरीज १८० पेक्षा नेहमीच जास्त भरते. पण म्हणुन आपण ‘इयुक्लीडीयन’ भुमीती बाद ठरवत नाही. कारण आपल्या श्रेणीला तीच बरोबर आहे व उपयोगी आहे. ‘इयुक्लीडीयन’ भुमीती जशी आपल्यासाठी आहे, तशीच राष्ट्रांची संकल्पना बरोबर व आपल्याच प्रगती साठी आहे. देश जिवंत करणा-या, देशाचे राष्ट्रात रुपांतर करणा-या धर्माची आपल्याला अत्त्यंत गरज आहे. तो धर्म ज्या विचारसरणीतून जन्मपावला त्या विचारसरणीचा आपल्याला आभिमान असला पाहीजे कारण तीच विचारसरणी, आपल्या मनुष्य समुहाची मानसिक, भौतिक व आधिभौतिक प्रगती करणार आहे.

आपल्या धर्माचे आपणच रक्षण कर्ते आहोत. व धर्माचे रक्षण करणे म्हणजे तलवारी काढणे नव्हे. जर वेळोवळी कालबाह्य झालेल्या संकल्पनांचा आढावा घेऊन आपल्या धर्माला लागलेली बुरशी काढुन तो सोपा करुन व लहान, तरुण व वयस्कर लोकांना आकलनिय करुन आकर्षीत करणारा केला व आपल्या धर्मातल्या चांगल्या प्रथा ठेवुन बाकीच्या काढुन टाकल्या तर आपल्या धर्माचे आपोआपच रक्षण होईल, तो वाढीस लागेल, त्याला परत कस येईल व तो वृद्धींगत होईल. तरुण पिढीला आलेली आपल्या धर्माबाबतची ग्लानी अशीच दुर होईल. उठा ह्याची जाणीव करुन घ्या. ह्याची जाणीव दुस-यांना करुन द्या. आपला धर्म जागवा. हे काम आपले आहे. वेळ गेलेली नाहीये, उशिर झालेला नाहीये. आपली ताकद ओळखा. हनुमानाच्या प्रचंड शक्तिची जाणीव करुन द्यायला जांबुवंत होता. आपल्यावर लागलेल्या शापाचा आपला उतारा आपणच शोधला पाहीजे. आपल्यातल्या सुप्त ताकदीची जाणीव करुन घ्या. संघटीत शक्तिचे राष्ट्रव्रत घ्या. आपणच आपले जांबुवंत बना. राष्ट्रव्रती व्हा. राष्ट्रव्रत घ्या.

आता जे राष्ट्रव्रताच्या संकल्पनेशी आकृष्ट झाले असतील त्याना राष्ट्रव्रत कसे घेता येईल ते पाहु. ज्याना राष्ट्रव्रत घेण्याचे महत्त्व पटले आहे त्यानी सर्वात आधी दहा सुत्री राष्ट्रव्रत घेण्याचे मनात ठामपणे आणले पाहीजे. बरेज जणं ह्या सुत्रांमधील काही सुत्र किंवा कधी कधी सोयी प्रमाणे सगळी सुत्रं आमलात आणत असतील. पण म्हणुन तो मनुष्य काही राष्ट्रव्रती ठरत नाही. हे व्रत पुर्णतः स्वीकारले पाहीजे. हे ज्यांना पटले त्यानी राष्ट्रव्रती बनायचा प्रयत्न करावा, कोणाला दाखवायचे म्हणुन तेवढ्या पुरते नको. पैशासाठी नको, जोर जबरदस्तीने नको, सोयीसाठी नको. राष्ट्रव्रत हे स्वतःला मानसिक प्रगतीच्या वरच्या श्रेणीत नेण्यासाठी हाती घ्या. आपल्या राष्ट्राच्या कल्याणासाठी घ्या, हिंदु धर्माच्या पुनर्उत्थानासाठी घ्या. आपल्या मानसिक समाधानासाठी घ्या. राष्ट्रव्रत घेण्याने आपोआप तुमच्या जिवनाला अर्थ येईल. ह्या विश्वातले आपले वास्तव्य अर्थपुर्ण करण्यासाठी घ्या. नाहीतर आयुष्याच्या शेवटी आपण का जगलो व काय मिळवले असे वाटायला नको. श्वास आहे तोवर जगलो, खाल्ले, प्याले, काही पैसे जोडले गाठीला व प्रजनन केले असे नको. एवढे उद्द्योग तर बाकीचे प्राणीपण करतात आणि ते सुद्धा आपल्या सारखे रडत कुढत नाही.

आपण ठरवा, पटले तर राष्ट्रव्रत घ्या व एकदा घेतल्यावर स्वतःला दिलेला शब्द पाळा. आपल्या सदसदविवेक बुद्धीला चालना द्या.

राष्ट्रव्रत घेतल्याने काय होईल? – आपली चित्तशुद्धी होईल. मानसिक प्रगल्भतेच्या अजुन वरच्या श्रेणीत आपण सहजच पदार्पण करु शकाल. आपण जर ही सुत्र तंतोतंत नेहमी पाळत गेलो तर आपोआपच आपले एक वेगळे अस्तित्व तयार होईल. बाकीची लोकं आपल्याला ओळखतील व आपला आदर्श पुढे ठेवुन आपल्या सारखे वागायचा प्रयत्न करायला लागतील. आपल्या आचरणानी मग सांघिक शक्तिचा प्रत्यय येईल जी आपल्या राष्ट्राला पोषक ठरेल. राष्ट्रव्रत घेतले नाही तर काय होईल? काही नाही, आपले आयुष्य तसेच पुढे रेटत राहील बिनार्थाचे, रडत कुढत. आपल्या धर्मावर, आपल्या राष्ट्रावर विश्वास असेल तर आपण राष्ट्रव्रती होऊ शकता. प्रसिद्ध ब्रिटीश सेनानी फिल्ड मार्शल फिलिप चेटवुडच्या शब्दात थोडा बदल करुन राष्ट्रव्रती कसा असावा हे थोडक्यात सांगतो -

आपल्या राष्ट्राची सुरक्षा, राष्ट्राचा सन्मान आणि राष्ट्राचे कल्याण - नेहमीच सगळ्यात आधी.

तदनंतर आपल्या परिवाराचा सन्मान, परिवाराचे कल्याण आणि परिवाराची सोय.

स्वतःची सोय, स्वतःचे कल्याण व स्वतःची - सुरक्षा शेवटी, नेहमीच शेवटी.

आपले राष्ट्र बलाढ्य, समृद्ध व कल्याणकारी करायचे असेल व ते तसे टिकवुन ठेवायचे असेल तर पिढ्यां पिढ्यांचा प्रयत्न सतत झाला पाहीजे. हे राष्ट्रबांधणीचे कार्य हा आपला राष्ट्रधर्म झाला पाहीजे, आपला स्वभाव झाला पाहीजे. राष्ट्रव्रताची अशी आपली संस्कृती निर्माण झाली पाहीजे. राष्ट्रव्रत हे प्रत्येकाने त्याच्या कुवतीला धरुन घेतलेले पवित्र व्रत आहे. रामाच्या खारुटली प्रमाणे राष्ट्रबांधणी रुपी सेतू मध्ये घातलेले खारुटलीचे छोटे दगड आहेत. हे राष्ट्रव्रत आपल्या परिवाराच्या कल्याणाच्या आड न येणारे असे आहे. स्वतःवर ओझे न पाडणारे आहे, आपली गैरसोय न करणारे आहे आणि तरी सुद्धा राष्ट्रासाठी लागणारे सुकार्य आपल्या हातुन घडवुन आणणारे आहे.

तर मग केव्हा घेताय आपण राष्ट्रव्रत?

राष्ट्रव्रत