१) साहित्याची व्याख्या तुम्ही काय करता?

तार्किक दृष्ट्या कोणत्याही लेखन स्वरूपास साहित्य असे संबोधले जाऊ शकते, मी देखील तशीच व्याख्या करतो. ॲन फ्रँक ची दैनंदिनी देखील मग साहित्य होऊ शकते, किवा चित्रपटाची कथा देखील साहित्य होऊ शकते किवा गीतेचे विवरण देखील साहित्य असू शकते.

२)वृत्तपत्रीय लिखाण आणि साहित्य तुम्ही एकच मानता का?

वृत्तपत्रीय लिखाण हा साहित्याचा एक प्रकार आहे असे मानले जाऊ शकते.

३) सहित्याचे प्रकार आणि त्याची वर्गवारी तुम्हाला कशी कराविशी वाटते?

काल्पनिक, ललित, आणि अकाल्पनिक असे मूळ वर्ग असू शकतात, प्रकारांमध्ये कथा/कादंबरी, वैज्ञानिक लेखन, पत्रकारिता, नाटक, पटकथा, कविता,अनुवाद, दैनंदिनी , व्यक्तिचित्रण, ललित कथा, लोककथा, निबंध, इतिहास इत्यादी असू शकतात.

४) तुमच्या लेखी सर्व सहित्यप्रकार समान पातळी वरचे आहेत का?

पातळीची व्याख्या करावी लागेल, रूढ अर्थाने पातळी हि प्रत्येकाची निवड/आवड आहे, प्रत्येकाची जाणीव किती समृद्ध आहे ह्यावर किती आणि कोणचे लेखन आवडते हे अवलंबून असू शकते.

५) पु.ल. देशपांडे ह्यांनी कविता , कथा , कादंबरी असा कोणताही सहित्यप्रकार (एक नाटक वगळता) न हाताळताही ते तुम्हाला मराठीतील कोणत्याही कवी, कथाकार, कादंबरीकार यांपेक्षा थोर साहित्यिक वाटतात का? वाटत असल्यास त्याची कारणे कोणती? अनिल अवचटांनी नाही म्हणायला काही कविता केल्या आहेत. एरवी त्यांनी कथावस्तू असणारं काहिही प्रसवलं नसूनही तुम्हाला ते थोर सहित्यिक वाटतात का?

"थोर साहित्यिक" ची व्याख्या करावी लागेल, तरीही रूढ अर्थाने महाराष्ट्राचे लाडके दैवत असे संबोधले असेल तर आपल्या व्याख्येच्या अनुपस्थितीत हो ते थोर साहित्यिक असे मानावे लागेल अथवा ते नाहीत असे सिद्ध करावे लागेल. आपण जे साहित्य प्रकार पुलंच्या बाबतीत सांगितले आहेत तेवढेच केले कि माणूस साहित्यिक होतो असे आपले मत आहे काय? आणि अमुक लेखक तमुक लेखकापेक्षा जास्त आवडतो असे म्हणणे म्हणजे आपल्याच साहित्यिक जाणीवेचा/चवीचा तो अपमान आहे असे वाटत नाही का? तसेच काहीसे अवचट-ह्यांच्याबद्दल, तुम्हाला लेखकांचे असे वर्गीकरण करायला आवडते का? कि तो पत्रकारितेचा गुण आहे? मला पुलं/दुर्गा भागवत/वपू सगळेच आवडतात, मी अमुक एकाला थोर किवा बकवास असे वर्गीकरण करत नाही.

६) लोकप्रियता हा तुम्ही श्रेष्ठतेचा निकष मानता का? असल्यास राखी सावंत, गोलमाल३, पुलं, अवचट यांना सारखाच मान् देता का?

लोकांना पुलं आवडतात म्हणून आपल्याला पुलं आवडत असतील तर मी आधी म्हणल्याप्रमाणे साहित्यिक-टेस्ट-बड्स मध्ये झोल आहे, पण एवढ्या लोकांना पुलं एवढ्या काळासाठी आवडत असतील तर त्यामध्ये आवडण्यासारखा नक्कीच काहीतरी असला पाहिजे हा तर्क असू शकतो, उगाच पुलं प्रभात रोड वर राहत होते म्हणून आवडतात असे असायची शक्यता कमी.

आता मुद्दा मान देण्याचा, एकाच व्यासपीठावर तुलना असावी. राखी सावंत, पुलं, गोलमाल३ हि तुलना म्हणजे तुम्हाला लेजचे वेफर्स आणि लुई फिलीप चे कपडे सारखेच आवडतात का असे विचारण्यासारखे आहे.

१) साहित्याची व्याख्या तुम्ही काय करता?

अगदी एखाद्याने पत्रे लिहीली तरी त्याचे अमक्याने तमक्याला लिहीलेली पत्रे असे पुस्तक निघु शकते.
म्हणून माझी साहीत्याची व्याख्या- वाचक ज्याकडे "वाचनीय" म्हणून पाहतो ते साहीत्य.

२)वृत्तपत्रीय लिखाण आणि साहित्य तुम्ही एकच मानता का?

वर उत्तर दिले आहे.

३) सहित्याचे प्रकार आणि त्याची वर्गवारी तुम्हाला कशी कराविशी वाटते?

वर उत्तर दिले आहे.

४) तुमच्या लेखी सर्व सहित्यप्रकार समान पातळी वरचे आहेत का?

वर उत्तर दिले आहे.

५) पु.ल. देशपांडे ह्यांनी कविता , कथा , कादंबरी असा कोणताही सहित्यप्रकार (एक नाटक वगळता) न हाताळताही ते तुम्हाला मराठीतील कोणत्याही कवी, कथाकार, कादंबरीकार यांपेक्षा थोर साहित्यिक वाटतात का? वाटत असल्यास त्याची कारणे कोणती? अनिल अवचटांनी नाही म्हणायला काही कविता केल्या आहेत. एरवी त्यांनी कथावस्तू असणारं काहिही प्रसवलं नसूनही तुम्हाला ते थोर सहित्यिक वाटतात का?

आजुनकोणमी ह्यांच्या प्रतिसादाशी सहमत.
तुम्ही स्वतःला एक लेखिका म्हणून वरील व्यक्तिशी कशी तुलना कराल? तुलनेसाठी कोणते मुद्दे घ्याल? ते द्यावेत.

६) लोकप्रियता हा तुम्ही श्रेष्ठतेचा निकष मानता का? असल्यास राखी सावंत, गोलमाल३, पुलं, अवचट यांना सारखाच मान् देता का?

आजुनकोणमी ह्यांच्या प्रतिसादाशी सहमत.

१) साहित्याची व्याख्या तुम्ही काय करता?

आधी देवाची मग खूर्चीची असा नंबर लागला आहे.

२)वृत्तपत्रीय लिखाण आणि साहित्य तुम्ही एकच मानता का?

किती टक्के साहित्य? टक्केवारीत बोलता येईल.

३) सहित्याचे प्रकार आणि त्याची वर्गवारी तुम्हाला कशी कराविशी वाटते?

आधी व्याख्या मग आद्य साहित्यकार कोण त्यानंतर वर्गवारी.

४) तुमच्या लेखी सर्व सहित्यप्रकार समान पातळी वरचे आहेत का?

सगळीकडे लेवल प्लेईंग फिल्ड.

५) पु.ल. देशपांडे ह्यांनी कविता , कथा , कादंबरी असा कोणताही सहित्यप्रकार (एक नाटक वगळता) न हाताळताही ते तुम्हाला मराठीतील कोणत्याही कवी, कथाकार, कादंबरीकार यांपेक्षा थोर साहित्यिक वाटतात का? वाटत असल्यास त्याची कारणे कोणती? अनिल अवचटांनी नाही म्हणायला काही कविता केल्या आहेत. एरवी त्यांनी कथावस्तू असणारं काहिही प्रसवलं नसूनही तुम्हाला ते थोर सहित्यिक वाटतात का?

आजपर्यंतच्या बहुतेक साहित्यिकांनी आंतरजालावर कुठलेच लिखाण केले नसल्याने. ते सर्व निकृष्ट दर्जाचे आहेत.

६) लोकप्रियता हा तुम्ही श्रेष्ठतेचा निकष मानता का? असल्यास राखी सावंत, गोलमाल३, पुलं, अवचट यांना सारखाच मान् देता का?

कुठले लोक हे फार महत्वाचे (जालीय साक्षर नसलेल्यांना लोक मानले नाही तर हा श्रेष्ठतेचा निकष आहे.). इकडील यादी वेगळी आहे.

प्रमोद

१) साहित्याची व्याख्या तुम्ही काय करता?
माझ्या माहितीनुसार गूळ, मीठ, खोबरे, आमसूल, डाळ, मेथी इत्यादी चीजवस्तूदेखील साहित्यात मोडतात. (साहित्य हा शब्द ऐकला की "लिहून घ्या साहित्य आणि पाककृती" हे वाक्यदेखील आठवते.) बहुधा तांब्यांना वाङ्मय हा शब्द सुचला नसावा. किंवा त्यांनी जाणूनबुजून साहित्य हाच शब्द वापरला असावा. त्यामागे काहीतरी डिझाइन असावे. ह्या निमित्ताने साहित्य आणि वाङ्मय ह्या दोहोंतला फरक उपक्रमी जाणकारांनी समजावून सांगितल्यास बरे होईल.

"तुझं वाचन किती? तू बोलतोयस किती?"
"तुझा पगार किती? तू बोलतोयस किती?"

१) साहित्याची व्याख्या तुम्ही काय करता?

साहित्याची माझी सोपी सरळ व्याख्या म्हणजे लेखनकला. ती साध्य असणारे पांढर्‍यावर काळे केलेल्यापैकी अनेक लेखनप्रकार साहित्य म्हणता येतील.

२)वृत्तपत्रीय लिखाण आणि साहित्य तुम्ही एकच मानता का?

एकच कसे मानता येईल? परंतु वृत्तपत्रातील लिखाण साहित्य भासण्याची शक्यता आहे.

३) सहित्याचे प्रकार आणि त्याची वर्गवारी तुम्हाला कशी कराविशी वाटते?

या दुव्यावर डावीकडे जे वर्गीकरण आहे ते मला साहित्याचे प्रकार आणि वर्गवारी म्हणून मान्य आहेत.

४) तुमच्या लेखी सर्व सहित्यप्रकार समान पातळी वरचे आहेत का?

नाही, समान नसावेत. ते समान असण्याची गरजही वाटत नाही. बाकी, पातळी कशी ठरवायची हा मूलभूत प्रश्न सुटलेला नाही.

५) पु.ल. देशपांडे ह्यांनी कविता , कथा , कादंबरी असा कोणताही सहित्यप्रकार (एक नाटक वगळता) न हाताळताही ते तुम्हाला मराठीतील कोणत्याही कवी, कथाकार, कादंबरीकार यांपेक्षा थोर साहित्यिक वाटतात का? वाटत असल्यास त्याची कारणे कोणती? अनिल अवचटांनी नाही म्हणायला काही कविता केल्या आहेत. एरवी त्यांनी कथावस्तू असणारं काहिही प्रसवलं नसूनही तुम्हाला ते थोर सहित्यिक वाटतात का?

पु.लंच्या लेखनाची यादी गेल्या चर्चेत दिली होती. त्यात त्यांचे अनेक लेखनप्रकार समाविष्ट दिसतात. प्रश्नकर्त्याचे थोर म्हणजे किती थोर हे माहित नाही परंतु मराठी साहित्यात आदराने नाव घेता येईल इतके थोर आहेत असे मला वाटते. अनिल अवचटांचे मी काहीही वाचलेले नाही त्यामुळे उत्तर देऊ शकत नाही. त्यांना प्रसिद्धी मिळते, लोकप्रिय आहेत एवढेच माहित आहे.

६) लोकप्रियता हा तुम्ही श्रेष्ठतेचा निकष मानता का? असल्यास राखी सावंत, गोलमाल३, पुलं, अवचट यांना सारखाच मान् देता का?

हो. लोकप्रियता हा श्रेष्ठतेचा निकष मानता येईल परंतु हा एकमेव निकष नाही. गोलमाल३ ही व्यक्ती नाही. असल्यास मला ठाऊक नाही. बाकी, लोकप्रियतेचा आणि मान देण्याचा परस्परसंबंध असेलच असे नाही. या व्यक्तिंच्या लोकप्रियतेला मान्यता देण्याचा प्रश्न असल्यास हो राखी सावंत, पु.ल. आणि अवचट यांची लोकप्रियता मला मान्य आहे.

१) साहित्याची व्याख्या तुम्ही काय करता?
आम्ही साहित्याची व्याख्या करत नाही. आम्हाला जे वाचता येते ते साहित्य. निविदा सूचनेपासून कवितेपर्यंत.

२)वृत्तपत्रीय लिखाण आणि साहित्य तुम्ही एकच मानता का?
आधीच्या उत्तरासोबत वाचल्यास वृत्तपत्रीय लिखाण साहित्यात मोडते.

३) साहित्याचे प्रकार आणि त्याची वर्गवारी तुम्हाला कशी कराविशी वाटते?
आम्ही वर्गवारी करीत नाही.

४) तुमच्या लेखी सर्व साहित्यप्रकार समान पातळी वरचे आहेत का?
ते मूडवर अवलंबून आहे. कधी कधी तर पाककृती वाचूनही गहिवरून येते. तर कधी मार्क्वेझचा 'सरियलिझम' वाचून. (इथे मार्क्वेझचे नाव मुद्दाम घेतले आहे. म्हणजे काय! पुढच्या वेळी यमुनापर्यटनचा उल्लेख करणार आहे बरं का.)

५) पु.ल. देशपांडे ह्यांनी कविता , कथा , कादंबरी असा कोणताही सहित्यप्रकार (एक नाटक वगळता) न हाताळताही ते तुम्हाला मराठीतील कोणत्याही कवी, कथाकार, कादंबरीकार यांपेक्षा थोर साहित्यिक वाटतात का? वाटत असल्यास त्याची कारणे कोणती? अनिल अवचटांनी नाही म्हणायला काही कविता केल्या आहेत. एरवी त्यांनी कथावस्तू असणारं काहिही प्रसवलं नसूनही तुम्हाला ते थोर सहित्यिक वाटतात का?
नाही. नाही. पुलं टागोर नाहीत. आणि अवचट अवचट आहेत.

६) लोकप्रियता हा तुम्ही श्रेष्ठतेचा निकष मानता का? असल्यास राखी सावंत, गोलमाल३, पुलं, अवचट यांना सारखाच मान् देता का?
लोकप्रियता नव्हे तर अतिशय कंटाळवाणे लेखन श्रेष्ठतेचा निकष आहे की काय? ह्याबाबत आमचा आदर्श तुकाराम.

"तुझं वाचन किती? तू बोलतोयस किती?"
"तुझा पगार किती? तू बोलतोयस किती?"

साहित्य=वाङ्मय अशा अर्थी घेतले आहे. म्हणजे स्वयंपाकघरातले साहित्य वगैरे घ्यायला नको.

१) साहित्याची व्याख्या तुम्ही काय करता?
ढोबळ व्याख्या करतो, असे वाटते. पण ती व्याख्या अगदी मूलभूत वगैरे नाही. बोलल्या-बोलल्या (लिहिल्या-लिहिल्या) काही क्षणात संदेश विरून जावा असा हेतू असेल, तर त्याला साहित्य मानत नाही. म्हणजे "अरे ए आळशा, उठतोस की नाही आता" असे पालक मुलांना म्हणतात ते, प्रेमी जनांची कुजबुज, बाजारात जाताना बनवलेली यादी... या गोष्टींबद्दल साहित्यिक आस्वादविचार मी सहसा करत नाही. मात्र ही व्याख्या "काळ्या दगडावरची रेघ" वगैरे नाही. एखादी यादी आस्वाद्य असू शकते. प्रेमिकांची गुफ्तगूसुद्धा. "ए स्ट्रीटकार नेम्ड डिझायर" मध्ये नायक नायिकेचे नाव रागाने अनेकदा ओरडतो, तेसुद्धा. सामान्यपणे या सर्वांना "याचा आस्वाद घ्या" म्हणणारी चौकट लागते.

२)वृत्तपत्रीय लिखाण आणि साहित्य तुम्ही एकच मानता का?
"एकच"ला तांत्रिक अर्थ आहे ना? म्हणजे सर्व साहित्य वृत्तपत्रीय लिखाण असते, आणि सर्व वृत्तपत्रीय लिखाण साहित्य असते, असे? बहुधा येथे प्रश्न विचारायचा होता - "वृत्तपत्रीय लिखाणही साहित्य असते काय?" असे असेल तर माझे उत्तर "होय".

३) सहित्याचे प्रकार आणि त्याची वर्गवारी तुम्हाला कशी कराविशी वाटते?
सोयीसाठी करावीशी वाटते. म्हणजे नाटकाच्या प्रयोगाच्या जाहिरातीत "नाटक" असे लिहिले असते, "कवितावाचन" असे लिहिलेले नसते, हे मला सोयीचे जाते. उपलब्ध साहित्यापैकी अस्वाद-मनःस्थिती अनुसार निवड करायला बरे.

४) तुमच्या लेखी सर्व सहित्यप्रकार समान पातळी वरचे आहेत का?
प्रश्न समजला नाही.

५) पु.ल. देशपांडे ह्यांनी कविता , कथा , कादंबरी असा कोणताही सहित्यप्रकार (एक नाटक वगळता) न हाताळताही ते तुम्हाला मराठीतील कोणत्याही कवी, कथाकार, कादंबरीकार यांपेक्षा थोर साहित्यिक वाटतात का? वाटत असल्यास त्याची कारणे कोणती? अनिल अवचटांनी नाही म्हणायला काही कविता केल्या आहेत. एरवी त्यांनी कथावस्तू असणारं काहिही प्रसवलं नसूनही तुम्हाला ते थोर सहित्यिक वाटतात का?

प्रश्न विचारणार्‍याचे अध्याहृत गृहीतक आहे "कथावस्तूची निर्मिती असते तेच साहित्य". मला ही व्याख्या माहीत नव्हती. ही व्याख्या फारशी उपयोगी वाटत नाही, म्हणून ती सध्यापुरती मानून उत्तर द्यायचे मन होत नाही.

६) लोकप्रियता हा तुम्ही श्रेष्ठतेचा निकष मानता का? असल्यास राखी सावंत, गोलमाल३, पुलं, अवचट यांना सारखाच मान् देता का?
अनेक निकषांपैकी एक निकष मानतो खरा. सोयीस्कर निकष आहे, एवढेच. म्हणजे एखादे नाटक खूप लोकांना आवडले, आणि त्यांनी आवड मला सांगितली, तर ते नाटक बघण्याबद्दल अधिक कुतूहल होते. पण माझ्याशी आवड-निवड जुळणार्‍या मित्राने प्रशस्तीपत्र दिल्यास त्याला अधिक वजन देतो. असे असल्यास आवर्जून नाटक बघतो, पुस्तक वाचतो, वगैरे. या मुद्द्याचा "राखी सावंत, गोलमाल३..." यांशी काय संबंध आहे, ते कळलेले नाही.

साहित्याची व्याख्या तुम्ही काय करता?

साहित्याची व्याख्या व्यक्तिसापेक्ष आहे, हे प्रश्नात मान्य केलेले आहे. एकदा ते तसे मान्य केल्यानंतर पुढील प्रश्नांची उत्तरे काय द्यावीत असा प्रश्न पडतो. उदा. मी साहित्याची व्याख्या जे मला वाचावेसे वाटते अशी करतो. मला पुल, वपु, सुशि वाचावेसे वाटत नाही याचा अर्थ माझ्या ते दृष्टिने त्यांचे लेखन साहित्य नाही. मग चर्चा करण्यासारखे काय उरते?

यापेक्षा साहित्याची सर्वसामान्य व्याख्या मान्य केल्यानंतर काही चर्चा संभवते. व्यक्तिसापेक्षता चर्चेत मोठाच घोळ करून ठेवते. साहित्याच्या सर्वसामान्य व्याख्येला अनुसरून चर्चा करण्याचे ठरवल्यास कुठले साहित्य अमक्याला चांगले वाटते यावर चर्चा होऊ शकते. तुम्हाला अनिल अवचटांचे हल्लीचे लिखाण आवडत नाही पण काही वाचकांना आवडते. त्यांच्या आवडीची कारणे निरनिराळी असू शकतील. पण त्या सर्व आवडींची प्रेरणा एकसूरी आहे, हे सुलभीकरण आहे.

अनिल अवचट, बंग वगैरे हे फॅशन अक्सेसरीज झाले आहेत असे तुमचे मत असल्यास त्याच्याशी मी सहमत आहे. त्याकरता साहित्य वगैरे चर्चा कशाला करायची?

ज्ञानदाताईंना एक अनाहूत सल्ला:

या संकेतस्थळावर लोक डिक्शनर्‍या, एन्साय्क्लोपिडिया घेऊन बसतात. प्रत्येक विधानासाठी डेटा, संदर्भ आवश्यक आहे. इकडे लिहितांना काळजीपूर्वक लिहावे लागते. एखादे सैल वाक्य सापडले की लोक तुटून पडतात. एखादे वाक्य तसे लिहिल्यास अध्यारूते, गृहितके वगैरे एस्केप रुट्स वापरण्यास सज्ज रहावे. तसेच इथे काहींना सिनेमांची नावे, हिंदी गाण्यांचे मुखडे शीर्षकात वापरून प्रतिसाद द्यायला आवडते. अशा रितीने कुठल्याही चर्चेला ट्रिवियलाइज करता येते.

सनसनाटी असे काहीतरी लिहीले की, छान प्रसिद्धी मिळते राव! लोक चर्चा-बिर्चा करतात, वगैरे.

३) सहित्याचे प्रकार आणि त्याची वर्गवारी तुम्हाला कशी कराविशी वाटते?

प्रकार म्हणजे विधा (Genre) असे अपेक्षित आहे का? तसे असल्यास इथे एक जंत्री मिळेल. वर्गवारी म्हणजे दर्जात्मक वर्गवारी का? वाङमयाची समीक्षा करण्याचे विविध परिप्रेक्ष्य आणि पध्दती आहेत. इथे एक जंत्री मिळेल.

४) तुमच्या लेखी सर्व सहित्यप्रकार समान पातळी वरचे आहेत का?

पातळी म्हणजे पुन्हा दर्जात्मक पातळी का? साहित्यात दर्जाची अशी काही एकमेवाद्वितीय उतरंड आहे आणि प्रत्येक वाङमयप्रकार त्यात कुठेतरी बसतो असे मानण्याचा काळ आता संपला असे आता मानले जाते. आताचे समीक्षक उपलब्ध पद्धतींपैकी हवे ते आणि हवे तितके निवडून त्या आधारे समीक्षा करतात. उदा: इथे पाहावे.

टीप १: इतर प्रश्न फारसे महत्त्वाचे वाटले नाहीत किंवा दिलेल्या उत्तरांतूनच ज्यांची उत्तरे सापडावीत असे वाटले म्हणून त्यांना उत्तरे दिली नाहीत.
टीप २: Genreसाठी 'विधा' हा प्रतिशब्द अंदाजे वापरला. चुकीचा असल्यास क्षमस्व.
- चिंतातुर जंतू :S)
"ही जीवांची इतकी गरदी जगात आहे का रास्त |
भरती मूर्खांचीच होत ना?" "एक तूच होसी ज्यास्त" || ५ ||

@का आणि धम्मकलाडू यांना वेगवेगळ्या कारणांसाठी धन्यवाद.

सविस्तर उत्तरास वेळ लागतो आहे. कारण मराठी टायपिंगचा वेग कमी.

माझ्या मतप्रदर्शनामुळे मी बरीच ढवळाढवळ केली. त्या मतांबद्दल थोडं कौतुक- थोडा संताप स्वीकारणं क्रमप्राप्त होतंच. 'संतापाची धनीण' होण्यात वाईट काही नाही. या निमित्ताने माझी चरित्रात्मक पाशवी समीक्षा दिसली. हे सारे होणारच. अभिरुचीचे आणि विवेकाचे धडे देणारी मी कोण? पानपट्टीवर उभं राहिलं कि शिन्तोडे उडणारच. आपल्यावर दुसर्‍यांचे दुसर्‍यांवर आपले.

निकष समजले म्हणजे संवाद सोपा जातो असे मला वाटले म्हणून प्रश्नावली डकवली. अवचट चांगले किंवा वाईट किंवा कंटाळवाणे हे मत एका मनोमन निकष व्यवस्थेचा भाग आहे. 'मला पुलं अतिशय रंजक वाटतात मात्र भाऊ पाध्यांची साहित्यदृष्टी महत्त्वाची वाटते.' हे विधान एका निकष व्यवस्थेचा भाग आहे. त्या माझ्या वैयक्तिक निकषांवर आधारित अवचटांबद्द्लही माझे वाचक म्हणून मत बनत गेले. आयबीएन लोकमत मध्ये काम करत असताना मी ग्रेटभेट कार्यक्रमासाठी रिसर्च करत असे. त्यावेळी माझी अवचटांशी मुलाखतपूर्व भेटही झाली होती. तेव्हाही ही माझी मते त्यांना सांगितली होती. तेव्हा मी त्यांच्या साहित्यावर समी़क्षात्मक लेख लिहिणार होते आणि तो नक्की लिहावा असे अवचटांनी सुचवलेही होते. कदाचित आता त्यांना ही भेट/ संवाद आठवेल की नाही माहित नाही. त्यांनी एक कविता ' न्यांदा गं न्यांदा - डोक्यावर हांडा' अशी लिहून दिली होती. लोंढा प्रसारमाध्यमांसाठी काम करताना बरीच सहनशक्ती लागते. असो. हे मुद्द्याला धरून नाही. आणि तो सविस्तर लेख मी अजून लिहिलेला नाही- लिहीन नंतर.

अवचटांना 'तुम्ही जे लिहिता त्यापेक्षा तुम्ही जे एडिट करता ते मला महत्वाचे वाटते' हे माझे मत आहे हे सांगितले होते - आता ब्लॉग मध्ये लिहिले. त्यात नवीन असे काही नाही. घरात रट्ट पडले कि घर आवरण्यापेक्षा बाल्कनीत जाऊन उभे रहावे तसे ते लेखन आहे. (ही उपमा बॉरोड आहे.)

अवचट मला बोअर करतात असे मी म्हटले आहे. का ते लिहिले आहे. ते त्रोटक आहे. परंतु ' का कोण जाणे नाही बाई मला अवचट आवडत' असे न म्हणता माझी कारणेही मांडली. अलीकडे अवचट नॉनफिक्शन ( दुय्यम दर्जाच्या ) फिक्शन प्रमाणे लिहितात हा माझा कंद आक्षेप. (या संदर्भात या महिन्याच्या नव-अनुष्ठुभ मध्ये चंप्र देशपांडे यांचा लेख आहे तो मूळातून वाचावा असा आहे). लेखनाने (ललित तसेच तांब्याच्या विवेचनाप्रमणे साहित्यिक ) आयुष्य उलगडण्याचा प्रयोग करावा असे मला वाटते. पत्रकरिता माहिती देते, विश्लेषण करते. लेखन (साहित्यिक/ आत्मनिष्ठ) हे जगण्याला उलगडते, जगण्यातून निर्माण होणाऱ्या नैतिक प्रश्नांची उकल करण्याचा, त्याचे विविध पैलू उलगडण्याचा प्रयत्न करते. श्रेष्ठ लेखन काळाच्या संदर्भासकट 'मनुष्य असण्याचे' कंगोरे मांडते (कोसला) , मनुष्याचे अस्तित्ववादी प्रश्न रचते (हे ईश्वरराव हे पुरुषोत्तमराव, सात सक्कं त्रेचाळीस ) , आशयाला विशिष्ठ घाटात /मुशीत घडवते (महानिर्वाण, चिरीमिरी- कोलटकर) किंवा जगण्याचा , मानवी विकारांचा, कार्यकारण भावांचा अन्वय लावते (जीए, तेंडुलकर, पेठे इत्यादि), मुख्य म्हणजे दंभ नाकारते (भाऊ पाध्ये, मन्या ओक) . मला घाट आणि आशयाचे द्वैत जिथे संपते तो प्रत्येक साहित्यप्रकार श्रेष्ठ वाटतो. उदा- मोकाशींची 'आमोद सुनास आले', कोलटकरांची 'वामांगी. ( घाशीरामचा/ बेगम बर्वेचा परफॉर्मन्स, सत्यजित रे ची 'चारुलता'- साहित्यबाह्य). आशयाला पूर्ण व्यक्त करणारा घाट मला श्रेष्ठ वाटतो.

या पलीकडेही लेखन होते-- ते मी वाचते. त्यातील कित्येक गोष्टी आवडतात. म्हणजे सध्या माझी मापकं अंतिम आहेत/ बरोबर आहेत असा माझा समज नाही. अनेकांना त्यांच्या रुचीनुसार गोष्टी आवडणार आणि माझ्या ब्लॉगवर मी मला जे वाटतं तेच मत मांडणार.

पत्रकारितेच्या मापाने अवचट सेन्सेटिव्ह, चांगले रिपोर्ताज लिहिणारे आहेत मात्र काहीसे (समाजवादी) रोम्यांटिक म्हणून रोम्यांटिक खोटेपणासकट लिहितात. हे पण खरे की 'पूर्णिया' मधील अवचट आताशा जे अवचट आहेत त्यापेक्षा निराळे आहेत. सध्याच्या लेखनात 'बाबाडम' खूपच येते.

ललित/ आत्मचरित्रात्मक लेखक म्हणून ते सतीश तांब्याच्या एका कथाशीर्षकाप्रमाणे 'वरवर अचूक आणि खोलवर चूकच चूक' आहेत असे मला वाटते. याबद्दल सविस्तर लिहावे लागेल. तूर्त इथेच थांबते. (इथे खूप लिहिण्यासारखे होते- उदा- गुर्जिएफ ची एक गोष्ट, स्युडो / दांभिक असण्याचे निकष इत्यादी. असो)

कोणी काय वाचावे हा वैयक्तिक चॉईस आहे. काय आवडावे हा देखील. लोकप्रियता हे मूल्य निरुपयोगी आहे असं मला वाटतं. अवचटांचे सामाजिक काम आणि लेखन या दोन्ही गोष्टींची एकत्र समीक्षा वैयक्तिक संवादात होईल मात्र पब्लिक डोमेन मध्ये 'लेखन लेखनाच्या तराजूत' -सामाजिक काम सामाजिक कामाच्या तराजूत' जाणे योग्य. त्या दोन्ही गोष्टी मापण्याच्या कसोट्या निराळ्या आहेत. गंगाधर गाडगीळांना आपण अर्थशास्त्रज्ञ म्हणतो का?

असो.

-माझ्या न-आवडलेल्या ब्लॉगने बरेच फुटेज खाल्ले आहे. तेव्हा थांबते.

ता.क.-- यानंतर मला उपक्रमवर चर्चेत सहभागी होता येणार नाही. माझ्या सध्याच्या कामात या तऱ्हेचा वेळ कमी आहे.i could agree to disagree and would like to move on. उपक्रमला आणि तुमच्या इतर चर्चांना शुभेच्छा . वैयक्तिक संवाद आणि ब्लॉग - हे दोन्ही मला जमते. त्या माध्यमातून संवाद होतच राहील अशी अपे़क्षा.

ता.ता.क. --- पळवाट- आधुनिकोत्तर. :)))

अनिल अवचटांची 'गम्मत जम्मत' का असं काय तरी पुस्तक हाये
त्यायच्या त्या पुस्तकातली 'शाळा'नावाची कथा लंबर एक .

१) साहित्याची व्याख्या तुम्ही काय करता?

सह येतं ते साहित्य.

२)वृत्तपत्रीय लिखाण आणि साहित्य तुम्ही एकच मानता का?
नाही.

३) सहित्याचे प्रकार आणि त्याची वर्गवारी तुम्हाला कशी कराविशी वाटते?
पारंपरिक पद्धतीनं.

४) तुमच्या लेखी सर्व सहित्यप्रकार समान पातळी वरचे आहेत का?
नाही.

५) पु.ल. देशपांडे ह्यांनी कविता , कथा , कादंबरी असा कोणताही सहित्यप्रकार (एक नाटक वगळता) न हाताळताही ते तुम्हाला मराठीतील कोणत्याही कवी, कथाकार, कादंबरीकार यांपेक्षा थोर साहित्यिक वाटतात का? वाटत असल्यास त्याची कारणे कोणती?

ज्याची उत्तरं सांगत येत नाय. त्याला नमस्कार कराचा असं गुरुजींनी सांगला होतं.

अनिल अवचटांनी नाही म्हणायला काही कविता केल्या आहेत. एरवी त्यांनी कथावस्तू असणारं काहिही प्रसवलं नसूनही तुम्हाला ते थोर सहित्यिक वाटतात का?

व्यक्तिसापेक्ष विचार हायेत.

६) लोकप्रियता हा तुम्ही श्रेष्ठतेचा निकष मानता का?
लोकप्रियता काय फुकट येत नाय.
श्रेष्ठतेच्या काही गोष्टी आस्सन ना त्यायच्यात.

असल्यास राखी सावंत, गोलमाल३, पुलं, अवचट यांना सारखाच मान् देता का?
कोणाशी काय् तुलना करता साहेब.

ह्याला काय वाटतं आणि त्याला काय वाटेल याचा इचार करायमधी आपून टैम नै घालीत फटकन लिहून मोकळं !

बाबूराव :)