मला मांडायचे असलेले बहुतेक मुद्दे मांडून झाले. तसंच आता एकंदरीत चर्चाही व्यक्तीगत पातळीवर उतरल्यासारखी वाटते आहे. तेव्हा मी सर्व प्रतिसाद देणाऱ्यांचे आभार मानून चर्चेतून अंग काढून घेतो. तत्पूर्वी काही खुलासे व शंकांना उत्तरं.

धनंजय - पहिल्या प्रतिसादातलं आश्वासन पूर्ण करावं ही विनंती.

रिटे - १) विपर्यास आणि २) विसंगत्योद्घाटन हे दोन वर्ग आवडले. मी अर्थातच दुसऱ्या वर्गात मोडावं या हेतूने विडंबन लिहिलं होतं. पण कदाचित अतिसुलभीकरण असा नवीन वर्ग किंवा उपवर्ग करावा लागेल. व्याख्या करण्यासाठीच्या संकल्पना धूसर आणि गुणधर्म अवकाशातल्या अनेक मीतींनी बनलेल्या असल्या की व्याख्या करणं दुरापास्त होतं. मग शेवटी लोकांना ती संकल्पना काय वाटते याच्या वर्णनावर यावं लागतं. म्हणजे व्याख्या त्या संकल्पनेपेक्षा लोकांच्या प्रतीतांची होते. 'एक व्याख्या असेल तर चर्चा सुकर होते' हे तत्व जरी योग्य असलं तरी एक व्याख्या असण्याची शक्यताच कमी असल्याने ती चर्चा व्याख्या शोधण्याच्या प्रयत्नातून चर्चा सुधारत नाही.

आजूनकोणमी - हे विडंबन असल्यामुळे चर्चा अर्थातच खुर्चीची व्याख्या इतकी मर्यादित असू नये अशी अपेक्षा होती. बाकी बुद्धीवादी, विडंबनकार हे शब्द तुम्ही काहीशा तुच्छतेने वापरलेत असा धनंजयप्रमाणे माझाही समज झाला. तसं नसल्यास क्षमस्व. तुम्ही एक बऱ्यापैकी व्याख्याच का देत नाही त्या शब्दांची? म्हणजे वातावरण स्वच्छ व्हायला मदत होईल.

विशाल.तेलंग्रे - व्याख्या म्हणजे वर्णन हे समजण्यासाठी सोपं असलं तरी संकल्पना व लोकांच्या मनातली त्या संकल्पनेची प्रतिमा या दोन गोष्टींमध्ये मी फरक करतो. त्यामुळे खुर्चीची व्याख्या म्हणजे मी पाहिलेल्या, लोकांनी ज्या वस्तूंना खुर्च्या म्हटलेलं आहे, अशा वस्तूंचं वर्णन - ही एक पद्धत झाली. पण त्यापलिकडे खुर्ची ही संकल्पना अस्तित्वात आहे का? वर्तुळाचं उदाहरण देता येईल. वर्तुळाची भौमितिक व्याख्या व अनेक वर्तुळाकार वस्तुंचं वर्णन यात फरक आहे त्याप्रमाणे. भौमितिक व्याख्या व्यक्तिनिरपेक्ष आहे त्यामुळे ती मला जास्त आवडते.

राजेश

द्रौपदीचे सत्त्व माझ्या लाभु दे भाषा-शरीरा
भावनेला येउं दे गा शास्त्र-काट्याची कसोटी