अभयारण्य (प्राणी आणि जमीन)
अभयारण्यात जाण्यासाठी सकाळी ६ वाजता पोचावे लागते. आजकाल प्रकल्पाच्या संस्थळावर आरक्षण होते. हत्तीवरून जायचे असेल तर सकाळी पाचला जायचे असते. मात्र त्याचे आरक्षण आधी करावे लागते. (जे आम्हाला माहित नव्हते.) हवा चांगली असल्याने ६ ते ११ दरम्यान ऊन वा थंडी फारशी लागली नाही. जंगलात मारुती जिप्सी वाहनाने फिरता येते. ही गाडी उघड्या टपाची. एकामागोमाग वरवर जाणार्‍या आसनांची होती. एकंदर सहाजण दाटीवाटीने (३+३) बसू शकतात. शिवाय गाईड आणि ड्रायवर. पूर्वी पायी रपेटीची सोय होती पण ती आता काढून टाकली. मोबाईल वर लोक एकमेकाशी बोलत राहतात म्हणून त्यावर बंदी आली.

प्राणी. जंगलात १५-२० हजारात हरणे आहेत. त्यामुळे कंटाळा येईस्तोवर ती बघायला मिळतात. हरणांची शिंगे दरवर्षी (?) गळून पडतात. तशीच कातडीही (बहुदा फर.). या दिवसात हरणांची कातडी नवीन असल्याने मोहक दिसत होती.

" alt="">

" alt="">

इतर जातीची हरिणे दिसली पण छायाचित्र मनासारखे आले नाही. जंगलातली मांजर ही तशी पटकन न दिसणारी. ती दिसली. उंच गवताच्या मागे दबा धरून उडी मारताना दिसली. मांजर आपल्या घरगुती मांजरी पेक्षा थोडीशीच मोठी. पण तिच्या उडीने एक मोर बावरून उडाला. मांजर काही कॅमेरात आली नाही. पण तिच्या लीला मात्र चांगल्या पैकी दिसल्या. तरस (जॅकल) आम्हाला एकच दिसले. तर दुसरी कडे फिरणार्‍यांना एका वेळी सातच्या कंपूत दिसले.

" alt="">

एक रानडुक्कर दिसले. गवतात काहीतरी खाणे चालू होते.

" alt="">

एका झाडावर माकडे ऍक्शनमधे दिसली.

" alt="">

दूरवर काही रानटी कुत्री होती. ३०० एम् एम मधे अगदी ठिपक्यागत वाटणारी.

" alt="">

आमच्या बरोबर फिरणार्‍यांना आदल्या दिवशी एक बिबट्या दिसला होता. पण त्यादिवशी ना बिबट्या ना पट्टेवाला वाघ दिसला. सकाळी पाच वाजता हत्ती निघतात. ते वाघाने केलेल्या शिकारीची पाहणी करतात. जर का शिकार मिळाली तर त्याठिकाणी हत्तीवरून नेतात. वाघाचे निवासस्थान शिकारी जवळच असते. आम्ही गेलेल्या दिवशी बहुदा त्यांना काहीच मिळाले नाही. दोन दिवसांनी एक बातमी होती की एक वाघ मृतावस्थेत सापडला. (आम्ही गेलेल्या दिवशीच तो सापडला.) एका दोघा वाघांना रेडिओ कॉलरी घातल्या आहेत. पण त्याचा उपयोग नेहमीच केला जातो असे नाही. आमचा गाईड म्हणत होता की जंगलभक्षकांना (पोचर्स) देखील ते तंत्रज्ञान मिळाले आहे! आणि वाघ त्यांच्याच तावडीत सापडायचा. एक वाघ दोन तीन वाघीणींसोबत साधारण ५० - ६० चौरस कि.मि. चे क्षेत्र व्यापतो. तो सहसा आपल्या क्षेत्रात राहतो. पण त्याचा तसा काही नेम नाही. कान्हा नावाचे म.प्र.तील एक प्रसिद्ध जंगल ३०० कि मि. वर आहे. तिकडचा एक वाघ मजल दरमजल करत या जंगलात दाखल झाल्याचे कळले (ते रेडिओ कॉलरमुळे).

जंगलात दोन महत्वाचे तलाव आहेत. हा भाग पेंच नदीच्या धरणाच्या मागच्या भागात येतो (धरण अंदाजे २०-३० किमि दूर) . तेथील पाणी हळू हळू ओसरत जाते. मग ते जंगलाच्या बाहेर जाते. प्राण्यांची सोय म्हणून दोन तलाव तयार करण्यात आले आहेत. तलावाचे नवीन पण त्यातील झाडांवरून दिसून येते.

" alt="">

पूर्वी जंगलात शिरायला अनिर्बंध प्रवेश होता. आता एका वेळी ५० गाड्या ही मर्यादा ठेवण्यात आली आहे. बहुदा तुम्ही हिंडत असताना थांबलात तरी दुसरी वाहने दिसणार नाहीत. क्वचितच ती एकमेका समोरून जातात.
जंगलातली ही वाट.

" alt="">

पक्षी झाडे आणि परतीहा प्रवास तिसर्‍या भागात.

प्रमोद