भारतीय न्यायव्यवस्था ही बर्‍यापैकी ब्रिटिश व्यवस्थेवर आधारित असल्याने, आपण त्या दृष्टीने विचार करू शकतो. ऍबी ग्रांज मधील गुन्हेगार व त्याला सामील असलेली मेरी यांनी शरणागती पत्कारून गुन्ह्याची कबुली दिली असती तर; स्वसंरक्षणार्थ झालेली मनुष्यहत्या म्हणून त्यांना सहानुभूती/चांगली पार्श्वभूमी/नो क्रिमिनल रेकॉर्ड या सर्वांचा विचार करून कमी शिक्षा मिळाली असती.

अवांतरः डॉयल यांचे लेखन इतके सुंदर आहे की माहिती असूनही होम्स ही खरी व्यक्ती असावी, असा कल्पनाविलास करायचा मोह आवरत नाही.

||वाछितो विजयी होईबा||

होम्सची भूमिका थोडी वेगळी आहे. एक तर स्कॉटलंड यार्ड आणि त्याचे नाते जरा नाजुकच आहे. ते कधीही त्याला पूर्ण श्रेय देत नाहीत. मग त्याचे म्हणणे, की मी त्यांना न मागता मदत का करावी?

--
अनुदिनी : शब्द
http://rbk137.blogspot.com/

होम्सशी मराठी अनुवादातून परिचय झाला आहे. तीनचार इंग्रजी कथा मुळातून वाचल्या आहेत. यानिमित्ताने अधिक माहिती होईल.

आपल्या प्रतिसादावरून आपण मूळ कथा वाचलेली आहे की नाही हे स्पष्ट होत नाही. माझ्या आठवणीप्रमाणे होम्सने इतरही काही मोजक्या कथांमध्ये अशी भूमिका केलेली आहे (चू भू द्या घ्या). त्यासंबंधात विचारल्यावर 'मी पोलिस नाही, तेव्हा गुन्हेगाराला पकडून देण्यास मी बांधिल नाही' अशा अर्थाचे काहीतरी उत्तर त्याने दिल्याचे अंधूक स्मरते.

ऍबी ग्रेंजबद्दल बोलायचे झाल्यास, आपण म्हटले आहे, त्याप्रमाणे मृताची पत्नी त्याच्याशी प्रतारणा करत होती, हे मला पटत नाही. तिच्या विवाहापूर्वीच तिची क्रोकरशी ओळख झालेली होती. परंतू क्रोकरच्या जबानीवर विश्वास ठेवायचा झाल्यास, तिचे तेव्हा त्याच्यावर प्रेम नव्हते. लग्नानंतर तिची तिच्या नवर्‍याकडून खूप छळवणूक झाली व त्या दरम्यान कधीतरी तिच्या मनात क्रोकरबद्दल प्रेम उत्पन्न झाले. तिच्या मनात त्याच्याबद्दल प्रेम उत्पन्न झाल्यापासून झालेली ही त्यांची पहिलीच भेट होती असे क्रोकरच्या निवेदनावरून वाटते. आणि या पहिल्या भेटीदरम्यान बोलत असताना तिचा नवरा त्या खोलीत आला, त्याने तिला मारले व म्हणून क्रोकरने चिडून त्याला ठार केले असे स्पष्टीकरण दिलेले आहे. यावरून हा खून प्रियकर-प्रेयसीने मिळवून पूर्वनियोजित केलेला नव्हता हे दिसून येते. शिवाय त्याने नवर्‍याचा काटा काढून तिच्याशी लग्न करण्याच्या इराद्याने हा खून केलेला नाही. मूळात मृत व्यक्ती ही अन्यायकारकपणे वागत होती. त्यामुळे होम्सने या खूनाकडे निष्पाप व्यक्तींनी आपली करून घेतलेली सुटका या दृष्टीकोनातून पाहिलेले आहे.

येथे लक्षात घेण्याची गोष्ट ही की ही कर्मकहाणी ऐकून होम्सने लगेच पाघळून जाऊन त्या दोघांना सोडून दिलेले नाही. त्याने आधी क्रोकरची परीक्षा घेतली. कोणत्याही परिस्थितीत तो तिला पोलिसांच्या तोंडी देऊन आपली सुटका करून घेणार नाही याची खात्री पटल्यावर होम्सने त्याच्याबद्दल पक्के चांगले मत बनवले. तरीही त्याला तसेच सोडून देण्यापूर्वी ब्रिटीश न्यायव्यवस्थेनुसार त्याने वॉटसनला ज्युरी म्हणून व आपल्याला जज म्हणून नियुक्त केले व ज्युरीला निवाडा करायचे आवाहन केले. म्हणजे यावरून केवळ् आपल्याच बुद्धीवर विसंबून न राहता वॉटसनचेही मत घेतलेले दिसते. याही पुढे जाऊन त्याने आणखी दोन गोष्टींची खबरदारी घेतलेली आहे. एक म्हणजे प्रकरण पूर्णपणे दाबले असे होऊ नये म्हणून त्याने पोलिसांना एक हिंट देऊन ठेवली आणि दुसरे म्हणजे उगाच एखाद्या तिसर्‍याच निरपराध व्यक्तीवर आळ आला तर तिचे जीवन उध्वस्त होऊ नये यासाठी यांचा अपराध उघड केला जाईल याची पूर्वकल्पना देऊन ठेवलेली आहे. मला तरी या केसमध्ये होम्सच्या 'नैतिकते'मध्ये काही वावगे वाटत नाही.

माझ्या मते होम्स स्त्रीद्वेष्टा होता म्हणजे तो स्त्रियांचा दुस्वास करत होता असे नाही, तर स्त्रिया या त्याच्या कामातीतील अडथळे आहेत अशी काहीशी त्याची धारणा होती. पण त्या मूळातच वाईट असतात असा समज करून घेऊन त्याने कधीही उगाच त्यांना त्रास दिलेला नाही. उलट ब्नर्‍याचदा एखादी तरूण अशील आली की तो तिला आपल्या धाकट्या बहिणीप्रमाणे वागणूक देत असे.

राधिका

चर्चाप्रस्ताव आवडला.

सध्या मी शेरलॉक होम्सची 'द साइन ऑफ फोर' ऐकते आहे. त्यात एक तरुणी अशील असून डॉ. वॉटसनला तिच्याविषयी प्रेमभावना जागृत झाली आहे. (मला वाटते या गोष्टीचे पर्यवसन डॉ.ने तिच्याशी लग्न करण्यात होत असावे.) होम्स मात्र या स्त्रीविषयी थंडच आहे. आपल्या मित्राच्या भावना (कदाचित त्याला जाणवत असूनही दुर्लक्ष करत असावा) त्याला कळवून घेण्यात इंटरेश्ट आहे असे जाणवत नाही.

बाकी नैतिकतेविषयी भाष्य करता येणार नाही.

सर्वांनी अवांतर प्रतिसाद न देता व मारामारी न करता खेळीमेळीच्या वातावरणात चर्चा पार पाडली यानिमित्त सर्वांचे हार्दिक आभार.

राधिका यांचे विशेष आभार, त्यांच्या प्रतिसादामुळे होम्समालिकांकडे पाहण्याचा एक वेगळा दृष्टिकोन मिळाला. होम्समालिकेचा रसास्वाद घेणे अशा प्रतिसादांमुळे आनंददायी ठरते.

बंगांविषयी नैतिक प्रश्न, शेरलॉकविषयी नैतिक प्रश्न... अब तिसरा कौन?

-राजीव.

संपादकांना विनंती: विषयांतर वाटल्यास कृपया प्रतिसाद उडवावा, पण हे मटेरियल नव्या धाग्याइतके महत्वाचे वाटत नसल्यामुळे केवळ प्रतिसाद म्हणूनच देतो आहे.
नैतिकतेची तिसरी चर्चा करण्यासाठी कृपया ताजी बातमी पहा: "एकांत हवा" असे सांगून एका मुलाने वसतिगृहातील खोली-भागीदाराला बाहेर जाण्यास सांगितले. भागीदार बाहेर गेला पण जाण्यापूर्वी खोलीमध्ये चित्रीकरणाची सोय केली. पहिल्या मुलाने खोलीत (समलिंगी) शारीर संबंध ठेवले ही बाब उघड करणारी चित्रफीत त्याने जालावर प्रसिद्ध केली तेव्हा पहिल्या मुलाने आत्महत्या केली.
'रिकामी खोली मागणे' यात काही लेखी करार तर नक्कीच नसणार. अशा परिस्थितीत हे केवळ विश्वासघाताचे उदाहरण वाटते आहे. 'अमेरिकन पाय', इ. चित्रपटांमध्ये माहिती असलेली आयडिया शोधण्यासाठी 'एनिमी ऑफ द स्टेट' चित्रपटासारखी काळजी न घेणे हा त्या मुलाचा बावळटपणा आहे (अशा व्यक्तीला कायद्याचे संरक्षण द्यावे काय?). दुसर्‍या मुलाचे कृत्य अनैतिक असले तरी त्याने काहीही गुन्हा केल्याचा दावा मला पटत नाही. एखाद्याच्या घरात कॅमेरा घुसविणे बेकायदेशीर ठरविणे मला पटते पण स्वतःच्या हक्काच्या खोलीत चित्रिकरण करणे बेकायदा का ठरावे?
नैतिकतेचा मुद्दा बेकायदेशीरपणाच्या मुद्यापेक्षा वेगळा असतो असे मला वाटते. होम्सचे कृत्य तत्कालीन कायद्यानुसार चूक असले (न्यायालयीन चौकशीत क्रोकरला स्वसंरक्षणाच्या मुद्यावर निर्दोष सोडले असते) तरी ते मला नैतिकच वाटते.

अवांतर : प्रश्न नैतिक की नैतिकतेवर प्रश्न? प्रश्न तर सरळच वाटतो आहे.

221B Baker Street शेरलॉक होम्स. मला लंडन ला भेट देण्याचा योग आला तर मी सर्व प्रथम बेकर स्ट्रीट ला भेट देईन . तो प्रत्यक्षात होता का काल्पनिक आहे याचाशी मला कांही देणे घेणे नाही. माझ्या जीवनात ती पुस्तके वाचल्या मुळे आनंद निर्माण झाला हे महत्वाचे. जसा मी काळापहाड च्या घराच्या शोधात मुंबई ला भटकलो. गुप्तहेरांच्या कथा वाचताना नैतिक अनैतिक या संदर्भात विचार करावयाचा नसतो. आपला नायक जिंकला हेच महत्वाचे. कथेचा आनंद लुटणे महत्वाचे. गुरुनाथ नाईक, अर्नाळकर यांच्या ६० व्या दशकातील कथा कोठे मिळत असल्यास मला पत्ता कळवावा.

thanthanpal.blogspot.com

द डेव्हिल्स फूट कथेत ज्या पद्धतीने खून होतात त्याचे रहस्य होम्स, वॉटसन व स्टर्नडेल यांच्यातच रहाते. पोलीसांना काही कळत नाही व एक खून केला (हिंदी फिल्म बदला) असुन स्टर्नडेला, होम्स सोडून देतो व वर उल्लेख आला आहे ते कारण पुन्हा एकदा देतो. (पोलीसांना त्यांचे काम करु दे.) त्या कथेत पोलीस देखील कृपया संपादकांच्या अधीकृत कारभारात ढवळाढवळ करु नये असा होम्सला सल्ला देतात.

अवांतर - सीझन १ मधील डॉ. वॉटसन डेव्हिड बर्क (नॉट बेंगरुळू) व शेरलॉक जेरेमी ब्रेट परफेक्ट