मच्छीमारांनी जीवदान दिल्यामुळे सामुराई खेकड्यांच्या पाठीवरही मानवी चेहर्‍याची उत्क्रांती झाली असावी असे सगान यांनी प्रतिपादिले होते (नंतर तज्ञांमध्ये मतभेद झाले).

चेहरा दिसण्याचे अजून एक 'उदाहरण' पहा ;)

मूर्तिपुजक नसलेल्या कट्टर श्रद्धावंतांची संख्याही बरीच मोठी आहे. त्यांच्या श्रद्धेचे स्पष्टीकरण कसे देणार?
'मानवी आकृती' आपले रक्षण करील, अशी मनाची समजूत असतांना लोक हत्तीसारख्या किंवा माकडासारख्या दिसणार्‍या देवतेसमोर लीन का होतात?

श्रद्धा ही यापेक्षा बरीच गुंतागुंतीची गोष्ट असावी, असे वाटते.

तत्त्वत: या दोन गाण्यांत भेद नाही.

शंभर टक्के मान्य.

गणपतीचा सण साजरा करायचा नाही, तर त्याची जागा दुसर्‍या कशाने भरून काढावी? या दिवशी काय करता येईल ते पर्याय दिले तर या चर्चाप्रस्तावात वेगळी काही चर्चा करता येईल.

(खरेतर थोडी कळ काढली, तर ज्याची गरज नाही, ते सणवार आपोआपच संपतील. श्रावणात पूर्वी नागपंचमी, जिवती असे सर्व सणवार होत, आता कितीजण हे नेमाने करतात? )

अमेरिकेत हॅलोवीन असतो, तोही असाच सण. पण फारसा विरोध होत नाही. मुलांच्या हौशीसाठी केला जातो.
या निमित्ताने काही एक वेगळे स्वरूप घराला येते. तसे आले तर आवडत नाही का?

ते डोळे, ते नाक,तोंड. आई त्याच्याकडे पाहून हसते. तेव्हा ते स्मित त्या अर्भकाला आश्वासक वाटते. ही आकृती आपले रक्षण करणारी आहे हे कळते.सर्वप्रथम ती प्रतिमा चिमुकल्या मेंदूत पडते. तिथे ठसून राहाते.
त्यामुळे पुढे अनेक गोष्टींत माणसाला मानवी चेहरा दिसतो.

एक भारी उपाय आहे. जन्मलेल्या बालकाला आई आणि इतर सर्व मनुष्यांपासून तोडून वाळवंटात जिथे समोर काहीच दिसणार नाही तिथे टाकून द्यायचे. स्पार्टात असे करत.(प्लीज, स्पार्टात वाळवंट कुठे आहे असे विचारू नये.) जगले वाचलेच अर्भक तर मोठेपणी जाम पावरबाज होणार. मूर्तीपूजा वगैरेच्या भानगडीत पडणार नाही.

- वरील लेखात पराचा कावळा (हा खेळ कावळ्यांचा) करण्यात आमचीही भर. ;-)

अवांतरः हा खेळ सावल्यांचा चित्रपट मला जाम आवडतो. लय भारी आहे. अजूनही बघताना मजा येते. (काशिनाथ घाणेकरांचा डान्स बघूनही मजा येते ;-)) नरसूच्या भूताची लहानपणी मला जाम भीती वाटायची आता नरसूच्या भूताचा बाप आला (हॅम्लेटच्या बापासारखा) तर त्याला माझीच भीती वाटेल. लहानपणीचे विश्वास मोठेपणी टिकतातच असे नाही. असो.

"या बाई या।बघा बघा कशी माझी बसली बया।" किंवा "लंबोदर पीतांबर फणिवरबंधना । सरळ सोंड वक्रतुंड त्रिनयना।" या द्न्ही गाण्यातल्या शब्दांना फारसा काहीच अर्थ नाही. या दोन्ही हाण्यात श्री ऑरागॉर्न यांची सही असलेले रोबो नी अ:ऱिणैयो, चिट्टि नी उयर्दिणैयो, मिऩ्सारम् उडलिल् रत्तम् नवीऩ उलहत्तिल् अऱिवियल् अदिसयम् वायुण्डु आऩाल् वयिऱिल्लै, पेच्चुण्डु मूच्चिल्लै, नाडि उण्डु इरुदयम् इल्लै, पावर् दाऩ् उण्डु तिम हे शब्द घातले म्हणून काहीच फरक पडणार नाही. लहान मुलीला तिच्या समोरच्या बाहुलीत रस असतो गाण्यातल्या शब्दांच्यात नाही. तसेच आरती म्हणणार्‍यांना त्या वेळचा माहोल आवडतो गाण्यातले शब्द नाहीत.

चन्द्रशेखर
Learning is not compulsory... neither is survival.

काही विज्ञानवाद्यांनी मोठ्यांसाठी देखील बाहुल्यांशी खेळायची सोय केली आहे. जाउ दे अजुन काही लिहले तर उडेल! कळले नसल्यास गुगलचा घट्ट आधार घ्यावा.

खिक्

लहानपणी दिसणारा आईचा चेहेरा व त्यातून उद्भवणारं मूर्तीचं आकर्षण हा संबंध पटला नाही. चेहेरे ओळखणं, त्यांच्याविषयी आकर्षण वाटणं, त्यांवरचे भाव ओळखणं - हे सर्व होण्यासाठी जनुकीय कारणं असावीत. ते संस्कारांनी होत नसावं. कुठच्याही कारणाने का असेना, अंधश्रद्धांचं मूळ त्यात असावं असं वाटत नाही. त्या विविध कारणांतून जन्मतात (अनामिक भीती, चुकीची कारणपरंपरा इ) व आपल्याला असलेल्या चेहेऱ्यांच्या आकर्षणामुळे चेहेरा घेऊन प्रस्थापित होतात. पण इतर धर्मांमध्ये त्या चेहेऱ्याशिवायही राहातातच. त्यामुळे आधी अंधश्रद्धा व नंतर तिचं (जमल्यास) चेहेरीकरण होत असावं असं वाटतं.

राजेश

द्रौपदीचे सत्त्व माझ्या लाभु दे भाषा-शरीरा
भावनेला येउं दे गा शास्त्र-काट्याची कसोटी

मग मूर्ती घडवून तीच आपले रक्षण करील अशी समजूत करून घेतो.

-असे नसावे. श्रद्धा इतकी (संकुचितपणे) डोळस नसते. मूर्तीला चेहरामोहरा हवा असाही अट्टाहास नसतो. तसा हट्टाग्रह असता तर दगडाला देवपण लाभते ना. श्रद्धा केवळ चर्मचक्षूंनी पहात नाही. ती मनःचक्षूंनी पाहते. त्यामुळे मूर्ती घडवून तिला चेहरा द्यावा अशी गरज तिला नसते. श्रद्धा सगुण-साकार/निर्गुण-निराकार यात फरक करत नाही.
फारफार तर असे म्हणता येईल की निर्गुण-निराकारावरील श्रद्धेचे 'मूर्ती ' हे सगुण-साकर अपरूप आहे. जिथे मूर्ती नसते तिथेही श्रद्धा असू शकते.

प्रत्येक गावात (आमच्या कोकणात तरी ) एक माऊलीचे देऊळ असतेच.मग इतर देव देवतांची देवळे असोत नसोत.अवर्षण, साथीचे रोग,असे काही अरिष्ट गावावर आले की गावकरी देवीला संकट निवारणाचे साकडे टाकतात,गार्‍हाणे घालतात.

-या मातेच्या पूजेचे 'स्तोम' वीस हजार वर्षांपासून जगभर माजलेले आहे. कोकणाची काय (वेगळी)कथा? आणि मातेच्या/स्त्रीच्या मूर्तीला चेहरा असावा असाही काही दंडक नाही. 'विशिरा' नावाची देवी (मातृका) अगदी महाभारतातही वर्णिलेली आहे.

'या बाई या।बघा बघा कशी माझी बसली बया।'...वयाने मोठ्या झालेल्या माणसांना मूर्ती खरीच वाटते..'लंबोदर पीतांबर फणिवरबंधना । सरळ सोंड वक्रतुंड त्रिनयना।'
तत्त्वत: या दोन गाण्यांत भेद नाही.

-मूर्ती खरीच वाटते म्हणजे काय? मूर्ती खरीच असते.श्रद्धाही खरीच असते.
मुळात तत्त्वतःच भेद आहे, एक मुलांचे गाणे - श्रद्धाविहीन आहे तर दुसरे मोठ्यांचे गाणे श्रद्धायुक्त आहे. एखादी प्रौढ व्यक्ती जेव्हा मूर्तीपूजा/गुणगायन करते तेव्हा तिची श्रद्धा त्या मूर्तीपुरती मर्यादित नसते. आयुष्याच्या प्रत्यक्ष अनुभवातून श्रद्धेची गरज त्या व्यक्तीला वाटत असते. ही गरज तिला नाहीच असे तुम्ही-आम्ही कोण ठरवणार? शेवटी जिवंत असणे आणि नवी पिढी बनवणे हे कोणत्याही जीवाचे साध्य/यश आहे. ते मिळवण्यासाठी तो जीव कोणता मार्ग अवलंबतो ते त्याचे त्याने ठरवावे.

वरील लेखातून मूर्तीपूजा न मानणार्‍याची श्रद्धा ही मूर्तीपूजकापेक्षा उजवी आहे असे ध्वनित होत आहे.
मुळात माणसाच्या श्रद्धेवर प्रहार करण्यासाठी लिहायचे असेल तर 'मूर्तीपूजा' हे दुबळे साधन तरी कशाला?
काळ बदलतो तशी मूर्तीपूजेची रूपे बदलतात.
नव्या जगातही यंत्रांची पूजा होते, बोटींवर शँपेनची बाटली फोडली जाते, स्क्रीनवॉलपेपर म्हणून देवतांचे फोटो असतात. 'अनुभवप्रामाण्याशिवाय विश्वास म्हणजे श्रद्धा' ही व्याख्या असेल तर त्या अनुषंगाने पुढे जावे.

उपक्रमावर कोणी अंनिस चे कार्यकर्ते आहेत काय ? नसतील तर ह्या प्रकारच्या चर्चेत भाग घेणार्‍या मंडळींना त्यांचे सभासद होण्याची अपेक्षा आहे काय ? कदाचित त्यामुळे त्यांना भरीव असे काहीतरी करता येईल.

इथे येणारी बहुसंख्य मंडळी ही "श्रद्धा" न माननारी किंवा श्रद्धा आणि अंधश्रद्धा यात फरक नाही असे माणणारी आहेत. जे श्रद्धाळू आहेत ते आपली श्रद्धा कशी योग्य आहे ते पटवून देण्यात कमी पडत असतात. त्यामुळे ह्या विषयावर त्यांचे वारंवार बौद्धिक घेऊन काय साध्य होणार ?
ह्याच विषयावर रोज नवीन धागे काढुन काय साध्य होते ? (आणी मी ते वाचून काय साध्य करतो ?) हे न उलगडलेले कोडे आहे. यापेक्षा आपण अंनिस किंवा तत्सम माध्यमाद्वारे समाजाकडे जा आणी काहीतरी भरीव कामगिरी करा. तेथे आपली खरी गरज आहे.

ही दोन वचने बघा :
१. श्रद्धाळूंसाठी : श्रद्धानो जो हो विषय तो पुरावानी जरुर नथी. कुराण मां क्याय पण पैगंबरनी दस्तखत नथी ! (श्रद्धेचाच विषय असेल तर पुराव्याची गरज नाही.
कुराणामधे कोठेही पैगंबरांची स्वाक्षरी नाहिये)

२. अश्रद्धाळूंसाठी : (हे एका महाराष्ट्रात वर्ल्ड फेमस दैनिकाचे घोषवाक्य आहे) अस्तित्वात नसलेल्या गोष्टी कधीही नष्ट होत नाहित.

मला येथेही भेट द्या.
http://rajdharma.wordpress.com