टोपणनावामागे लपणे हाही तसलाच प्रकार असू शकतो ना?

Tom Welles: Why would Christian want this? Why would he want a film of a... a little girl being butchered?
Daniel Longdale: Because he *could*!
-- 8MMक्ष्

सुरुवात वाचत असताना हा लेख या प्रश्नाशी जाऊन पोचणार आहे याची कल्पना आली नाही. तो एक चांगला धक्का होता. लेख आवडला.

अपरिमित शक्ति आल्यावर् कसे आणि का? (कुणाच्या भुवया उंचावतायतात :) ) वागावे. नीतिमत्ता म्हणजे घाबरटपणा का? (परंपरा, संस्कारांच्या खोड्यातून बाह्रेर पडा म्हणणारे येथे बरेच आहेत.) हे प्रश्न विचारात टाकणारे आहेत.

मला वाटते परस्परांविषयी वाटणारे प्रेम (शारिरीक आकर्षणवाले नाही) हा नितीमत्तेचा पाया आहे. ते असल्यास वागणुकीत फरक पडू शकतो.

अगदी अदृश्य अंगठी नसली तरी राज्यसत्ता वा अतोनात श्रीमंतीच्या जोरावर अनिर्बंध (जे अंगठीने मिळते) आयुष्य जगणारे खूप मिळतील (सध्या व इतिहासात.) त्यांच्यावरील अभ्यासाने यातील प्रश्नांची काही उत्तरे मिळतील. मला वाटते की अगदी सरसकट अनीतिमान आयुष्य जगणारे यातील टक्केवारीत ५०-५० मिळतील (हा अगदीच उडता अंदाज आहे.)

प्रमोद

लेखातील गृहितकाशी काही अंशी असहमत आहे. याचे कारण नितिमत्ता ढळण्यासाठी चमत्कारी आंगठीची गरज नाही. मराठीत एक चांगली म्हण आहे "जो तळे राखतो, तो पाणी चाखतो." पाणी चाखण्यापर्यंतच जेव्हा मजल जाते त्यामुळे नितिमत्ता ढळली असे प्रत्येक वेळेस म्हणता येत नाही.

तसेच, डोक्यात घाणेरड्या, अश्लील, अनैतिक कल्पना येण्यासाठी आंगठीची गरज नाही हे जितके खरे तितके आंगठी मिळाली आता अनैतिक गोष्टी करू शकतो असा विचार येणेही खरे परंतु कुतूहलाने अशा गोष्टी करून पाहिल्यावर त्या गोष्टी पुन्हा पुन्हा करत राहणे होईलच असे सांगता येत नाही.

कुतूहलाने सिग्रेट ओढून पाहणारा प्रत्येकजण सिग्रेटच्या आहारी जातोच असे नाही.

आपल्या सर्वांकडे आंगठी असतेच असे म्हणण्यापेक्षा आपण सर्वच पाणी राखत असतो पण म्हणून त्या पाण्याचा दुरुपयोग करतोच असे नाही.

मुळात व्यक्ती म्हणजे तरी काय? जनुके आणि संस्कारांचे गुलाम यंत्र!
फ्रॉईडने इड, इगो आणि सुपरइगो असे मनाचे तीन भाग केले. इप्सित ध्येय प्राप्तीसाठी (उदा. मूत्रविसर्जन) इड आतुर असते. ध्येय नैतिक आहे की नाही (उदा. सार्वजनिक ठिकाणी मूत्रविसर्जन करू नये) ते इगो ठरवितो आणि नैतिकतेच्या व्याख्येत बसूनही ध्येय मिळविण्याचा मार्ग (उदा. स्वच्छ्तागृह) सुपरइगो शोधतो. कार्ल सगान यांच्या मते हे तीन भाग ढोबळपणे सरिसृपांपासून मिळालेला मेंदू, सस्तन प्राण्यांपासून मिळालेला मेंदू आणि मानवजातीत नव्यानेच निर्माण मेंदू असे कल्पिता येतात.
आपली नैतिकतासुद्धा स्वार्थाच्या उत्क्रांतीतूनच बनली आहे ना? 'नव्या' परिस्थितीत ती 'वेगळी' वागू शकते. पकडले जाण्याची भीती असल्यामुळेच तर जनुके नीतिमान असतात. शशशृंगासारख्या 'नव्या' परिस्थितीत 'नवी' वागणूक करण्याची कुवत जनुकांमध्ये नसते (त्यांच्या मृत्यूमुळेच उत्क्रांतीची दिशा ठरते आणि प्रजाती नव्या परिस्थितीला तोंड देण्यास शिकते). (विशेषत: मानवाचा) मेंदू मात्र, सजीवाच्या आयुष्यादरम्यानच, नव्या परिस्थितीत स्वार्थ मिळविण्याचे नवे मार्ग शिकतो.

आपण कुणाचाही खून करत नाही हे खरे असले तरी आपल्याला सतत त्रास देणार्‍या, आपल्यावर कुरघोडी करणार्‍या, एका-दोघांना अमानुष प्रकारे मारून टाकण्याचे विचार आपल्या डोक्यात कधीना कधी तरी नक्कीच आलेले असतील. या यादीत पहिल्या एक ते दहा यादी पर्यंत ठणठणपाळ यांचाच नंबर असेल यात शंका नाही. हे झाले यादीचे.
आता माणूस जन्माला येतो तेंव्हा राग ,मत्सर, लोभ, मत्सर हे भाव नसतात . पण हळूहळू सभोवतालच्या जगराहाटी चा प्रभाव त्याच्यावर पाडून त्याच्या स्वभावाची घडण होते तरी पण प्रत्येकाच्या मनात एक शैतान दडलेलाच असतो. आणि संधी मिळेल तेंव्हा हा शैतान उच्च-निचः वर्ग न पाहता प्रगट होत असतो . या करता अदृश वगैरे होण्याची सुद्धा गरज भासत नाही. ही संधी मिळत नाही म्हणूनच आपण प्रतिष्टीतपणाचा आव आणून इजतदारीचे , नैतिकतेचे डांगोरे पिटत जगत असतो. तर कोणी संधी मिळूनही ती नाकारण्याचे धैर्य दाखवतात.पण फार थोडे या वर्गात मोडतात

thanthanpal.blogspot.com

म्हणूनच कदाचित "तुम्हाला कुठल्या अतिंद्रिय शक्ती अंगात असायला आवडतील?" या प्रश्नाची उत्तरं बहुतेक वेळा "अदृश्य होता येणं, एक्ष्-रे व्हिजन ,किंवा उडता येणं" अशी मिळतात.

या अश्या अंगठीमुळे माझ्यातल्या नितीमत्तेची, तत्त्वांची परिक्षा होईल खरी. पण् त्या परिक्षेचे निकाल फक्त मलाच कळतील आणि मी पुरेसा निर्लज्ज असेन् तर् अश्या निकालांना काडीची किंमत देणार नाही.

असं वाटतं कि आपल्या मनात अश्या भावना असतातच पण त्या बाहेर् येण्यासाठी संधी मिळत नाही म्हणून आपल्याला सुसंस्कृत म्हणलं जातं का? मी एकपत्नीव्रती, अतिशय निष्ठावान, प्रामाणिक नवरा आहे. कुठपर्यंत? जो पर्यंत प्रियांका चोप्रा मला "ऑफर" देत नाही तो पर्यंत. मग माझ्यासाठी प्रियांका चोप्रा ही "अदृश्य करणारी अंगठी" ठरते.. ;)

तसच क्रौर्याबद्द्ल ही आहे. आपल्या मनात भयंकर क्रूर कल्पना येतात, माणसांवर-शत्रूवर त्या राबवता आपल्याला येतीलच असं नाही पण मग त्या आपण किड्यांवर राबवतो. "हॉस्टेल" नावाच्या एका चित्रपटा मधे ही कल्पना वापरली गेली आहे.. युरोपमधली एक कंपनी सभ्य-सुसंस्कृत लोकांना जिवंत माणसं, बंदिस्त खोल्या आणि हवी ती सामग्री (चेन् सॉ, खिळे, इ) पुरवत असते. अश्या विकत घेतलेल्या माणसाला बंदिस्त खोली मधे कितीही क्रौर्याने मारण्याची मुभा दिली जाते. "सभ्य-सुसंस्कृत-संपन्न" म्हणवली माणसं वेळ आणि संधी उपलब्ध झाली कि कुठच्या थराला जाऊ शकतात याच चित्रण् केलं आहे..

माणूस पृथ्वीवर जितकी वर्षे "सभ्य" वर्तणूक करत आहे त्याच्या लाखो पटीने जास्त वर्षे जंगली श्वापद म्हणून राहीला आहे. त्या काळातील शिकवणींनुसार तो करतच राहणार.

आपण खरोखरच प्रामाणिक असल्यास अशा प्रकारची अदृश्य करणारी आंगठी घातल्यानंतर आपणही भ्रष्ट होऊ शकतो हे प्रांजळपणे कबूल करावे लागेल. याचा अर्थ आपण मुळातच भ्रष्ट आहोत असे म्हणता येणार नाही.

अशी अंगठी घातल्यावर जर आपल्या मनात भ्रष्ट विचार येत असतील तर त्या अंगठीचा काहीच दोष नाही आपण मूळातच भ्रष्ट आहोत आणि आतापर्यंत लोकांना भामटेपणाने बनवत होतो हेच खरे मानायला हवे. तुम्ही जर मूळात भ्रष्ट नसाल तर अशी कुठलीही संधी (उदा. अंगठी, संपत्ती, सत्ता इत्यादी) तुम्हाला भ्रष्ट बनवू शकत नाही.

आपण मूळात प्रामाणिक आहोत आणि अंगठीमूळे भ्रष्ट बनलो हे मान्य करणे म्हणजे मी साधू आहे पण अप्सरेमूळे वितळलो असे म्हणण्या सारखे आहे. अशा पघळणाऱ्यांचे साधूत्वच मूळात भामटे असते हेच खरे आहे.

जन्मत:च आपण नीतीवान आहोत की सामाजिक रूढी, परंपरा, संस्कृती, प्रतिष्ठा, भीती, किंवा आपल्यातील पळपुटेपणा, इत्यादीमुळे आपण नीतीवान ठरतो? हा आपल्यासमोरचा प्रश्न आहे.

हा प्रश्न आहे हे खरेच पण याचे उत्तरही साधे सोपे आहे. आपण जन्मतःच नितीवान नसतोच हे सांगण्यासाठी कुठल्याही मोठ्या अधिकाराची गरजच नाही. आपल्यावर ज्या परंपरेचे संस्कार होतात त्या परंपरेचा विवेक आपल्या नितीमत्तेच्या कल्पना ठरवतो. या कल्पना अर्थातच लवचिक असतात. जसेजसे आपण प्रगल्भ होत जातो तसतशा आपल्या नितीच्या संकल्पनाही प्रगत आणि अधिकाधिक व्यापक होत जातात. पण हे खरोखरे नीतीवान होणे वेगळे आणि आणि नितीवानाचा आव आणणे वेगळे. जर अंगठीसारख्या शुल्लक प्रकारांनी असली नितीमत्ता ढासळत असेल तर ती नितीमत्ता मूळातच खोटी असते.

बहुतेक जणांना इतर भ्रष्ट होतील, मी मात्र माझ्या नैतिक मूल्यांशी प्रामाणिक असेन, असेच वाटेल.

हे मात्र आपल्याच मापाने आपली बुद्धी मोजण्यासारखे झाले.
मला वाटते माझ्या बरोबर जगातले बहूतेक लोक नैतिक मूल्यांशी प्रामाणिक राहतील.
शेवटी हे जग जे काही थोड़ेबहूत सरळ चालले आहे ते काही कुण्या बुवाबाबांच्या अथवा देवदेवतांच्या भरवशावर नाहीच.

हॅरी पॉटरचा इन्विजिबिलिटी क्लोक आठवला. आणि आपल्याला काय हवे आहे ते दाखवणारा आरसा.

बहुतेक जणांना इतर भ्रष्ट होतील, मी मात्र माझ्या नैतिक मूल्यांशी प्रामाणिक असेन, असेच वाटेल.

हम्म. असे वाटेल खरे. पण करायला मिळाले तर वेडेवाकडे वागणे प्रत्येक जण करेल असे वाटत नाही. तशी इच्छा दडपून ठेवली असली तर मात्र होऊ शकेल.

कदाचित अदृश्य होण्याने काही बंधनांपासून मुक्तता होईल. जोपर्यंत तुम्ही दुसऱ्याला कुठचीही हानी पोचवत नाही, तोपर्यंत जे काही कराल ते नैतिकच. तरीही अनेक बंधनं आपण स्वतःवर घालून घेतो - अमुक तमुक वाईट दिसेल म्हणून. अशा बंधनांतून जर सर्वच मुक्त झाले तर जग अधिक चांगलं होईल. त्यासाठी आपणही लोकांची खूप वागणूक अदृश्य केली पाहिजे.

राजेश

द्रौपदीचे सत्त्व माझ्या लाभु दे भाषा-शरीरा
भावनेला येउं दे गा शास्त्र-काट्याची कसोटी

आता प्रामाणिक पणाला हात घातला तर, होय. मीही ते सर्व करू इच्छितो, जे वरती लिहिले आहे. सद्सद्विवेकबुद्धी कुठेतरी खोल गाडून टकली असती. पण 'त्या' अंगठीला जर दुसरा पैलु असता, की जर मी काही अनैतिक करायचा प्रयत्न केला तर ती पॉवर नष्ट होईल, तर मी त्या अंगठीचे काय केले असते? काही सुचत नाही बुवा..अशी पॉवर जवळ असताना मी काही नैतिक करायचा विचारही करू शकत नाही का?

अजूनही विचार करतो आहे...

||वाछितो विजयी होईबा||

माणूस हे एक जनावर आहे व ते समाजाच्या सुरक्षेसाठी माणसांनीच नेमून दिलेल्या नियमांच्या चौकटीत वागत आहे कारण त्याला भीती आहे की तसे न वागल्यास त्याला शिक्षा होईल.

एखाद्या कुत्र्याला अंगठी मिळाली तर एखाद्या कुत्रीला स्नान करताना चोरून पाहण्याची इच्छा निर्माण होणार नाही. कारण ती इच्छा अंगठीशिवायच पूर्ण होऊ शकते. हा प्रॉब्लेम माणसाचा आहे व तो निर्माणही माणसानेच केलेला आहे.

लेखाशी पूर्ण सहमत! नीतीची व्याख्या दुटप्पी धोरणांनी प्रभावित व अनीती करणे आवाक्यात असण्या / नसण्यावर अवलंबून असते हे सत्य वाटतेच.

उपक्रम जिंदाबाद