मराठी असे आमुची मायबोली तिला बैसवूं वैभवाच्या शिरी |
***********************************
प्रियाली लिहितात:

१..."लोकांच्या भल्यासाठीही त्यांच्यावर सक्ती करू नये हे मत आपण आता मान्य करतो.
यांत आपण म्हणजे नेमके कोण?"

.... व्यक्तिस्वातंत्याचे तत्त्व बहुमान्य आहे असे मानले जाते.
२..तर विविध मार्ग चोखाळण्यापासून त्यांना कोणी रोखू शकत नाही.
..कोणीही नाही.इथेही व्यक्तिस्वातंत्र्य आहेच.
३..ज्या सुशिक्षितांना घरातले मोठे सांगत की बाप्पाला नमस्कार कर त्यापैकी नेमके कितीजण मोठे झाल्यावर बाप्पा तारणहार आहे असे समजून चालतात?

.. नव्वद टक्के +.बहुशः अंधश्रद्धेचे मूळ बालपणी होणार्‍या संस्कारात असते. त्या संस्कारांचे दृढीकरण होते. मानवी मेंदूत याचे हार्डवायरिंग(?) असते असे म्हणतात.

मां दंतेश्वरीची या प्रकरणातली भूमिका काय हे तितकेसे स्पष्ट झाले नाही.
म्हणजे देवळात 'स्वच्छता राखा' असे लिहिले असेल तर एक गोष्ट पण 'स्चच्छता राखा नाहीतर कोप' असे असेल तर दुसरी गोष्ट. ही बाजू स्पष्ट होत नाही तोपर्यंत नीटसे मत व्यक्त करता येत नाही.

दुसरा मुद्दा मात्र महत्वाचा वाटला. चांगल्यासाठी खोटे बोलून योग्य उपचार करावा का? वैद्यकीय नीतिमत्तेत हे बसत नाही असे रिकामटेकडांनी लिहिले आहे. माझ्या मते हे अगदी योग्य आहे. नाहीतर एखाद्या असाध्य रोग्यास दिलासा देता देता अनेक साध्या रोग्यांच्या मागे संशयाचे सावट उभे राहील.

आता समोरचा माणूस अशिक्षित असेल तर काय? मला असे वाटते की अशिक्षितालाही अंधारात ठेवणे योग्य नाही. अगदी लसीकरणासारख्या विषयातही.

प्रमोद

डॉ. अभय बंग यांचा लेख वाचण्यालायक आहे.

प्रत्यक्ष कामात कराव्या लागणार्‍या तडजोडी, आणि त्यांच्याबद्दल अनुषंगाने थोडे नैतिक विश्लेषणही दिलेले आहे.
- - -
दंतेश्वरी देवीचे नाव देण्याबाबत परिच्छेदात नामकरणाची जबाबदारी समूहाची केलेली आहे - "डॉक्टर, आता हा दवाखाना तुमचा नाही, आमचा आहे."
त्याच पानावर मलेरिया-प्रतिबंधासाठी कोणाला हाती घ्यावे, याबद्दल निर्णय घेणारी समिती होती, असे दिसते : "त्यांना वेगवेगळे उपाय आम्ही सुचवले. लोकांनी त्यातून निवडले की... आमच्यात जे पुजारी आहेत, जे जडीबुटी वाटतात, मंत्र टाकतात, त्यांनाही तुम्ही ट्रेनिंग देऊन टाका..."

कार्य करताना निर्णय घेणे जर समूहाचे असेल, तर समूहनिर्णयतंत्र असे काहीतरी असते. (लोकशाहीत काय होते? विधिमंडळात पसार झालेला कायदा जमेल तितका पाळायचे बंधन आपण आधीपासून स्वतःला घालून घेतो. मग पसार होताना कायद्याला आपला विरोध किती का असेना.) वैयक्तिक पातळीवर नीतिशास्त्राचे देणेघेणे या निर्णयाशी असते - समूहाचे निर्णयतंत्र मानणे त्या संदर्भात नैतिक आहे काय?

- - -
सर्वात अंतर्गत विरोधी उदाहरणे (किंवा विरोधाभासी असतील, त्याचे विश्लेषण करायचे आहे) आहेत, त्यातील एक पक्ष श्री. रिकामटेकडा यांनी दिलेलाच आहे. डॉ. बंग लिहितात :

"दंतेश्वरी देवी ही त्यांची सर्वोच्च देवी आहे... या दंतेश्वरी देवीचा संदेश म्हणूनच आरोग्याचे संदेश आदिवासी गावात गेले पाहिजेत, असा आम्ही विचार केला."

इथे विचार आदिवासी समितीने केलेला नाहीत. ते देवी मानणारे आदिवासी, आणि आम्ही विचार करणारे, असा फरक दिसतो.

याबाबत डॉ. बंग यांची भूमिका प्रसंगानुसार बदलणारी आहे. पीडीएफमधील पृष्ठ १२ वर एका बालकाच्या मृत्यूची कथा आहे. त्यात

"कोणी तरी शाहाण्याने त्यांना सल्ला दिला, व त्यांनी जादूटोणा करून पाहिला, मत्रतंत्र करून पाहिले."

या वाक्यांत "शहाण्याने" हे उलट अर्थाने आहे, हे स्पष्टच आहे. आणि सुसूत्र नसलेल्या मांत्रिक सल्ल्याने तोटा होतो, असा त्यांचा अनुभवही सांगितलेला आहे.

मात्र त्यांनी पुढे विश्लेषण दिले की
- मातेचे बाळ जन्मायच्या आधीपासून कुपोषण,
- बाळ अति वाढू नये म्हणून स्वतःहून गरोदर स्त्रीचे कमी जेवणे...,
...
- मांत्रिकाकडे उपचार
...
- नदीला पूर,
- भ्रष्टाचाराच्या कारभारात बांधलेला कमकुवत पूल पुरात वाहून जाणे
या सर्व गोष्टींनी बाळाच्या मृत्यूला कारणीभूत होत्या.

पुढे ते त्यांच्या तर्‍हेने कारणांची साखळी तोडण्याचे विश्लेषण देतात, की कुठलेही एक कारण नाहिसे केले तर बाळ वाचू शकते.

(पुढे ते कुठल्या ठिकाणी कार्यशक्तीचा भार द्यावा याबद्दल बोलतात. विषय न्युमोनियाकडे वळतो. मात्र असे दिसते, की न्युमोनियाबद्दल तत्काळ कार्य करणारी योजना उपयोगी आहे. स्त्री-साक्षरता, दारूबंदी वगैरे कार्ये दीर्घकाळात काम करणारी आहेत.)

अशी काहीतरी प्राथमिकता यादी करणे प्रत्यक्षात सर्वात कार्यक्षम असू शकेल. एखादे असत्य प्राथमिकता यादीत फार खाली असेल, तर त्याबद्दल काही केले नाही, तर चालत असावे. म्हणजे साक्षरता वगैरे झाल्यानंतर दीर्घकाळाने मांत्रिकाचा धंदा बंद पडला तर पडला.

- - -

आता विचार करूया, की "देवीने स्वच्छतेचा संदेश दिला" असे सांगण्यास वैद्यकीय नैतिकता टेकू देते काय? मला असे वाटते, की स्वतःहून खोटे बोलता येणार नाही. मात्र लोकांपर्यंत संदेश पोचण्यासाठी माझ्या एका सहकार्‍याने "चर्चमध्ये पत्रके वाटतो" असा प्रकल्प हाती घेतला होता. त्या प्रकल्पाच्या दरम्यान चर्चमधील प्रचारकाशी त्याच्या भेटीगाठी झाल्या. प्रचारकाने चर्चमध्ये प्रवचनात स्वास्थ्याबद्दल संदेश दिला. "क्लेनलिनेस इज् नेक्स्ट टु गॉडलिनेस" = "स्वच्छता ही ईश-पवित्रतेच्या जवळ" अशा प्रकारचे संदेशही एखाद्या प्रचारकाला प्रवचनात घालणे सुचले असेल. प्रचारक आणि भक्तांच्या मनात ईश-विचाराची आणि स्वास्थ्य-विचाराची उपस्थिती एका वेळी होईल, हे माझ्या सहकार्‍याला माहीत होते. परंतु हे काम करता आले. कायदेशीर बंधन आले नाही. यातील जो भाग "संशोधन" म्हणून होता, त्या बाबतीत विद्यापीठाच्या नैतिक विचारविनिमय संस्थेने अनुमती दिली.

- - -

"व्हाईट मॅन्स बर्डन" कवितेचा संदर्भ लागला नाही. किपलिंग "काळ्या माणसाला खोटे सांगून त्याचे भले करा" असे म्हणत नाही. आणि डॉ. बंग "आदिवासी हे नागर समाजाचे ओझे आहे" असे म्हणत नाहीत.

आदिवासी लोकांचे विशेषता महीला व बाल आरोग्य सुधारणे ही पहीली पायरी. त्यामुळे दंतेश्वरी देवीच्या मंदिरातून पसरवले जाणारे संदेश तूर्तास योग्य वाटते आहे.

एकदा का डॉ. बंग यांचे काम झाले की इथले नेहमीचे यशस्वी कलाकार लगेच गडचिरोलीत जाउन विवेकवादाचे इंजेक्शन देउन तमाम अदिवासींचे व त्यांच्या संस्कृतीचे चिरंतनकालापर्यंत आयुष्य भले करतील यात माझ्या मनात काहीही शंका नाही. महाराष्ट्रातले आदिवासी किती किती नशीबवान आहेत की डॉ. बंग यांच्या कामातील उणीवा शोधुन त्यावर विचार करुन त्यावर उपाययोजनाही उपक्रमींनी बनवली आहे.

धन्य ते अदिवासी, धन्य ते उपक्रमी, धन्य ते मराठी जन!!

ऑल इज वेल!

-------------------------------------------------------------------------
निवासी व अनिवासी मराठी लोकांना स्वतःचे भले कळत नाही, त्यांना प्रगतीपथावर आणण्यासाठी त्यांच्यावर संपादन करणे अपरिहार्य आहे, वास्तविक त्यांच्यावर संपादन करण्यात आम्हाला क्लेषच होतात तरीही आम्ही दुनियादारी करतो आहो, असे मत मांडणारी एडिटर्स बर्डन ही कविता <आपला आवडता संपादक येथे> १९९४ साली लिहिली.

अगायाया... अभय बंग किंवा त्यांच्या सारख्यांपैकी कोणी अशा संस्थळांचे सदस्य नसावेत ही (आता मात्र परमेश्वराकडेच) प्रार्थना करतो.

एकदा का डॉ. बंग यांचे काम झाले की इथले नेहमीचे यशस्वी कलाकार लगेच गडचिरोलीत जाउन विवेकवादाचे इंजेक्शन देउन तमाम अदिवासींचे व त्यांच्या संस्कृतीचे चिरंतनकालापर्यंत आयुष्य भले करतील यात माझ्या मनात काहीही शंका नाही.

सहजकाकांशी सहमत. त्यासाठी आदिवासींना उपक्रमी व्हावे लागेल का, असे आरागॉर्न (अर्थातच उलट्या अर्थाने) विचारतात. तसे झाले तर आगीतून फुफाट्यात या म्हणीचा त्यांच्यासंदर्भातील कितवा पुरावा त्यांनाच मिळेल हेही सांगता येणार नाही. त्यांच्यावरील संकट खरंच भयंकर भीषण आहे!

आता या नारळीकरांचे काय करावे?

http://maharashtratimes.indiatimes.com/articleshow/6543881.cms

"या सामुदायिक पठणानंतर डॉ. जयंत नारळीकर यांनी सर्वांना वैज्ञानिक दृष्टिकोन अंगिकारण्याचा सल्ला .... समाजाने वैज्ञानिक दृष्टिकोन बाळगणे गरजेचे आहे, असे त्यांनी सांगितले." (म. टा. मधून)

अरेच्या! विकांताला इथे नव्हतो तेव्हा ही मोठ्ठी चर्चा झालेली दिसते.. मात्र (इतक्या मतमतांतरानंतर) शेवटी हाती काहिच विषेश अथवा वेगळे लागलेले नाही याचे (आश्चर्य वाटले नाही मात्र) वाईट वाटले.

ऋषिकेश
------------------
कधी कधी तुम्ही काय बोलताय हे तुम्हालाहि कळत नाहि, इतके तुम्ही हुशार आहात का?