ज्युलिया रॉबर्टस या इंग्रजी अभिनेत्रीने हिंदू धर्माचा स्वीकार केल्याची बातमी नुकतीच टीव्हीवर वाचली. आपल्या इट, प्रे, लव्ह या चित्रपटासाठी भारतात आल्यावर हिंदुत्त्वाची ओळख झाल्याचे ज्युलियाने सांगितले आहे.
तर एकंदरच मला या निमित्ताने काही प्रश्न पडले आहेत त्यांची उत्तरे कुणाला देता आली तर द्यावीत. कदाचित या प्रश्नांची उत्तरे आधीच बर्‍याच जणांना माहित असतील तर निदान ती मलादेखील कळू द्यावीत. मला पडलेले काही प्रश्न असे...

१) हिंदू धर्माबाबत पाश्चात्त्यांमध्ये काय कल्पना आहेत? काही काळापूर्वीच्या साधू, बैरागी, विवेकानंदांचे भाषण वगैरे कल्पना सोडून सध्याच्या काळात हिंदू धर्माबाबत विचार करण्याच्या पद्धतीत बदल झालेला आहे का? किंवा पूर्वी हिंदू धर्माबाबत काय समजूती होत्या? सध्या काय आहेत?

२) भारतात असलेल्या उपक्रमींना "तुमचा हिंदू धर्म काय आहे हो? तुम्ही कशाची भक्ती करता?" असे प्रश्न विचारले जाण्याची शक्यता जवळजवळ नाहीच. तरी परदेशी असलेल्या उपक्रमींना असे प्रश्न विचारले जातात का? अशावेळी ते काय उत्तर देतात?

३)मला तर हिंदू असूनही या धर्माबाबत काडीचीही माहिती नाही. मग मला कुणी कधीकाळी तुमच्या हिंदू धर्माचे तत्त्वज्ञान किंवा फिलॉसफी काय आहे? असे विचारले तर मी काय उत्तर देऊ? विकिवरचा हिंदू हा लेख खूपच छोटा वाटतो. त्यात फिलॉसफीच्या भागात हिंदू धर्माचे सहा भाग सांख्य, योग, न्याय, वैशेषिक, मीमांसा, वेदान्त सांगितले आहेत हे काय आहेत? मला याबाबत काहीच कसे माहित नाही? का ही माहिती माझ्यापासून पद्धतशीरपणे दडवून ठेवण्यात आली? :-)

४) ख्रिश्चनांचा जसा बायबल आणि मुसलमानांचा जसा धर्मग्रंथ कुराण आहे तसा हिंदूंचा कोणता ग्रंथ मानावा? भगवदगीता? मुसलमानांना जसे प्रत्येक प्रश्नाचे उत्तर कुराणात सापडते तसे रोज असे केले पाहिजे, इतक्या वेळा प्रार्थना केली पाहिजे, याला भजले पाहिजे अशा काही गाईडलाईन्स गीतेत आहेत का? ख्रिश्चन बहुधा दर रविवारी चर्चमध्ये जातात, मुसलमान दिवसात पाच वेळा नमाज पडतात तसे हिंदू धर्मात काय करावे असे सांगितले आहे?

५)याचाच पुढचा प्रश्न असा की असा एक ग्रंथ नसल्याने किंवा हिंदुत्त्वाच्या प्रत्येकाच्या कल्पना वेगवेगळ्या, भलत्याच असल्याने नवीन हिंदू धर्मात प्रवेश करणार्‍यांना गोंधळल्यासारखे होत असावे का?

६) अलीकडेच मीना प्रभू यांचे गाथा इराणी हे पुस्तक वाचले. इराणच्या प्रवासात मीना प्रभू यांनी इराणमधल्या बर्‍याच कट्टर मुसलमानांशी धर्मावर चर्चा केली. शिवाय आपण नास्तिक असल्याचे, देवावर बिलकुल विश्वास नसल्याचे, देव इत्यादी संकल्पना मानत नसल्याचे देखील सांगितले. हे कसे शक्य आहे असे कुणीसे विचारता त्यांनी मी हिंदू असूनही नास्तिक असू शकते व या धर्मात नास्तिक्यवाद वगैरे शाखा असल्याचे सांगितले. असे हे खरेच काही आहे काय? अशा कोणकोणत्या शाखा सांगता येतील हिंदू धर्माच्या?

७) हिंदू धर्माचे स्वरुप समजावून घेण्यासाठी काय केले पाहिजे? याबाबत कोणती पुस्तके आहेत जी वाचण्यासारखी आहेत?

८) नुकतीच नेमाडे यांची हिंदू कादंबरी प्रकाशित झाली. त्यावर उपक्रमावर उल्लेखनीय अशी परिक्षणेही आली. तर या पुस्तकाच्या मलपृष्ठावर म्हटल्याप्रमाणे " वेगवेगळ्या काळातील समाजरचनेच्या गरजांनुसार आणि अनेक विचारवंत, तत्त्वज्ञांनी मांडलेल्या तात्विक विचारधारांमुळे हिंदू संस्कृतीत नवनवी भर पडत गेली, बदल होत गेले. येणारी प्रत्येक विचारधारणा सामावून घेण्याच्या प्रवृत्तीमुळे संस्कृतीची वीण बहुरंगी होत गेली" खरेच आपला धर्म सगळे काही सामावून घेणारा आहे का? सगळे सामावून घेणारा म्हणजे काय? हे चांगले की वाईट?

९)भारतात मराठी लोकांचे धर्माचार (हा शब्द अचू़क म्हणता येणार नाही ) वेगळे (त्यातले परत ब्राम्हण, मराठा आणि अजून इतर जातींचे वेगळे), गुजराती वेगळे, दक्षिणेकडचे वेगळे, उत्तर भारतीय वेगळे, बंगाली वेगळे, परत पूर्वोत्तर राज्यात अजून वेगळे असे आहेत. हे सगळेच तसे हिंदू आहेत. मग यांच्यात जोडणारे असे काय आहे? या सगळ्यांना एकत्र हिंदू का म्हणावे/म्हटले गेले आहे?

१०) भारतात अनेक वेगवेगळ्या जाती, वेगवेगळे पंथ, संप्रदाय, परत नवीन नवीन येणारे बुवा, महाराज, त्यांचे अनुयायी असे आणि इतर मला माहित नसलेले असे अनेक, वेगवेगळे हिंदू धर्माचे असंख्य मार्ग आहेत. हे खूपच जास्त आहेत असे वाटत नाही? मुसलमानांच्या शिया सुन्नी, ख्रिश्चनांच्या कॅथलिक, प्रोटेस्टंट यांच्या तुलनेत? आणि हे चांगले की वाईट?

सध्या तरी इतकेच प्रश्न सुचले आहेत. बाकीचे सुचतील तसे विचारीन.

बाकी, ज्युलियाच्या धर्मांतराबाबत तुमचे काय मत आहे? चित्रपट प्रसिद्ध होण्यापूर्वीचा हा एक प्रसिद्धीस्टंट आहे असे वाटते का? की पुढच्या भविष्यात भारत सगळ्या जगाचे आध्यात्मिक (?) नेतृत्व करेल असा आशावाद, असे विचार अनेक जणांनी बोलून लिहून ठेवले आहेत त्याची ही सुरुवात आहे? ( किंवा ऍंजेलिना जोलीच्या मुलं दत्तक घेण्याला सुरुवात केल्यानंतर अशा दत्तक घेण्याला जे ग्लॅमर आले तसे याबाबतीत होण्याची शक्यता आहे का? हिंदू धर्मात प्रवेश करण्याचे प्रमाण यापुढे वाढेल? आणि त्यातून मग पूर्वेचे आध्यात्मिक ज्ञान आणि पश्चिमेची वैज्ञानिक प्रगती, भौतिक ज्ञान यांचा मेळ घालून हे जग अधिक सुंदर करण्याचा विचार कुणीतरी मांडला आहे ( बहुतेक डॉ.सर्वपल्ली राधाकृष्णन ) त्याची ही सुरुवात आहे?

-सौरभ.