मराठी स्पेल चेकर आहे का?

शैलु.

अहो. तो मटा वर टंकन करणार्‍याचा प्रॉब्लेम नाहीये. तो सॉफ्टवेअरचा प्रॉब्लेम आहे. आणि तो गेली कैक वर्षे आहे.

नितिन थत्ते
(आय ओवरकम "१० % पेक्षा जास्त रोमन अक्षरे" प्रॉब्लेम बाय रायटिंग धिस वे)

शंतनु

एका अत्यंत महत्वाच्या विषयावर चर्चा सुरू केल्याबद्दल धन्यवाद. अलीकडे मराठी ब्लॉग्सचा जो महासमुद्र आंतरजालावर प्रकटला आहे त्यातल्या कित्येक ब्लॉग मधले शुद्धलेखन वाचून अक्षरश: डोळ्यात पाणी येते. मिसळपाव सारख्या संकेतस्थळावर लिहिणारे काही लेखक अतिशय अशुद्ध लिहितात. उपक्रमवरची परिस्थिती त्या मानाने बरी आहे. परंतु काही नवीन लेखक येथेही अतिशय अशुद्ध आणि व्याकरण दृष्ट्या सदोष मराठी लिहित असतात. त्यांचे दोष इतरांनी दाखवणे औचित्यपूर्ण दिसत नाही व परिणामी ते सदोष लेखन तसेच आंतरजालावर रहाते. मराठीमधे स्पेल चेकर बनवणे कठिण काम आहे. सध्याचा ओपन ऑफिसमधला स्पेल चेकर बर्‍यापैकी काम करतो. परंतु त्यात अजून खूपच सुधारणा होणे आवश्यक आहे.
चंद्रशेखर

गांभिर्य हा शब्द मला वाटते गांभीर्य असा हवा. वर दिलेला फायरफॉक्ससाठीचा स्पेल चेकर मी वापरतो आणि त्यात हे दोन्ही शब्द बरोबर म्हणून दाखवले आहेत!! (म्हणूनच तो अद्याप चाचणी अवस्थेत आहे)

जन्मभर मराठी वाचून / बोलून देखील मी खाली दिलेल्या चुका करतो याचे मला काही वेळा आश्चर्य वाटते.
वेशात - वेषात
समुहाकडून - समूहाकडून
लिहितो - लिहीतो
आवताण - आवतान
गांभिर्य - गांभीर्य

बरं या चुका देखील मनोगतच्या स्पेल चेकरचा आधार घेऊन शोधलेल्या. आणि काही जाणकारांच्या मते तो स्पेल चेकरही काही परीपूर्ण नाही. आता?...

शंतनू, तुमच्या प्रकल्पाला तोड नाही. (माझे लिखाण मुख्यतः स्पेलचेकरबद्दल आहे) (माझे हे लिखाण स्पॉन्टेनियस आहे. शुध्दलेखनाच्या चुकांसाठी. माफ करा.)

तुम्ही दिलेल्या दुव्यावरचा लेख पहिल्यांदाच पाहिला. तुम्हाला अल्प प्रतिसाद मिळाला हे वाचून फार वाईट वाटले.

सध्या मराठी संगणकीय संक्रमणावस्थेत आहे. ज्यावेळेला मराठीत पहिल्यांदा छपाई व्हायला लागली (सुमारे दीड दोनशे वर्षापूर्वी) त्यावेळेला अशीच परिस्थिती असावी. भाषा आणि लिहायची पद्धत (शुध्दलेखन आणि अक्षरे कशी काढावी हे सुद्धा) या बाबतीत प्रमाणीकरण नव्हते. त्यास कोणी दोलामुद्रित अवस्था असे म्हटल्याचे आठवते. (मोल्सवर्थचा शब्दकोश पाहिला तर त्यातील कित्येक अक्षरे लागत नाहीत असे मला दिसले.) मराठी भाषा त्यावेळी छपाईतंत्रानुसार बदलवली गेली असणार. मध्यंतरी च्या काळात टंकयंत्र (टाईपरायटर) मराठीत आल्यावर असेच बदल घडले. याशिवाय जोडाक्षरे कशी लिहावीत (ती एका खाली एक अशी लिहावीत जसे सद्गुरु. ती एकामागोमाग लिहावीत जसे जास्त, किंवा पाय तोडून लिहावीत जसे सद् गुरु) या बद्दलचे वाद अजून चालु आहेत. याशिवाय प्रमाणीत प्रत्यय नसणे जसे रामाचे (यात आकार आहे) प्रमोदचे (यात आकार नाही), प्रमाणित लिंग नसणे (पेन याशब्दाला मी तीनही लिंगात ऐकले आहे) असे भरपूर प्रमाणीकरण बाकी आहे. (टिळकांचे तीन 'संत' युनिकोड मराठीत आता दुर्लभ झाले आहेत.)

मी स्वतः याबाबतीत अल्पमती समजतो. हा विषय वर्षानुवर्षे मुद्रितशोधन करणार्‍यांनी सोडवायचा आहे. ते या प्रकल्पात आले पाहिजे असे काही केले पाहिजे.

ते येत नाहीत कारण सध्याची संक्रमणस्थिती आहे. तुम्हाला वाचून कदाचित वाईट वाटेल की मराठीतील छपाईतंत्रात अजून युनिकोडचे स्थान शून्यवत आहे. याचा दोष माझ्यामते युनिकोडकर्त्यांकडे जातो. युनिकोडकर्त्यांनी असलेले व्यावसायिक प्रमाणीकरण नाकारले आणि स्वतःची अशी प्रमाणित लिपी आणली. या लिपीची लोकांना सवय नसल्याने छपाई करणार्‍यांनी ती नाकारली. यामुळे असे झाले की जुने ते सोने राहिले. याबरोबर मुद्रितशोधकसुद्धा युनिकोडच्या भानगडीत पडले नाही.

याउलट, तरुण, संगणकमाहितगार आणि मुक्तताप्रीय (ओपन सोर्स) लोकांनी युनिकोडला कवटाळले. जोस्तोवर या गटाची आणि छपाईतज्ञांची /मुद्रितशोधकांची हात मिळवणी होत नाही तोस्तोवर आपण याच तिढ्यात अडकणार असे मला वाटते.
याला काळ हा उपाय होऊ शकतो. मला वाटते घाईची गरज आहे.

माझ्या मते या प्रकल्पात मुद्रितशोधकांना सहभागी करणे गरजेचे आहे. प्रसंगी द्र्व्य खर्चून ते केले पाहिजे. युनिकोड मराठी छपाईतंत्रात येणे हे तितकेच गरजेचे आहे. या साठी युनिकोड करणार्‍यांनी काहिसे शिथिल होणे गरजेचे आहे. (हे मराठी युनिकोड कुणी तयार केले? त्यात बदल करायचा असेल तर कुणाला बोलायचे? हे मला पडलेले कोडे आहे.)

शंतनू तुमचा प्रकल्प पाथब्रेकर म्हणावा असा आहे. तुमच्या प्रकल्पात मी शब्दांची भर घालू शकत नाही कारण ते करण्याची माझी प्राज्ञा नाही. (उगाच चुका केल्यातर येणारी मराठी भाषा बदलून जाईल ! :) ) इतर हवी ती मदत करायला मी तयार आहे.

प्रमोद

व्वा !! काय भारी चर्चा विषय आहे ... आणि प्रतिसादही केवळ सुरेख. मी एक शिकाऊ ब्लॉगर असल्याणे सुदलेकणाच्या चुका होतात, आता मला वाटतं की मी मराठी फार कॅज्युअली घेत होतो म्हणुण चुका होत आहेत. असो .. चर्चा वाचुन मनोरंजण झाले :)

एक किस्सा आठवला ... आम्ही गल्लीत क्रिकेट खेळायचो.. बॅट शाळेतुन चोरुन आणलेल्या बेंचच्या फळीची असायची. कोणतेही शुद्ध क्रिकेटचे नियम नसायचे , बॅट्समन आंधळी शॉट मारायचे , बॉलर जमेल तशी बॉलींग करायचे .. आणि कॅच घेण्याची एकेकाची खास इस्टाईल होती. बरा त्यावेळी कोणी "पंचनु" किंवा "चेंडुफेकर" आले नाहीत शुद्ध क्रिकेट खेळण्याचे नियम शिकवायला .. नाही तर जो आणंद भेटत होता त्याचंही भजं झालं असतं !!

- टारझन

हकारान्त (१)संस्कृत शब्द, ह चा पूर्ण उच्चार : दाह, व्यूह, समूह, कलह, विरह, ऊहापोह, दुराग्रह, प्रपितामह्.
(२)हिंदी शब्द : चाह, राह, वाह, -- ह चा पूर्ण उच्चार किंवा (इंग्रजीत अन्त्य आर्‌चा जसा तटस्थ स्वर-शेवासारखा असतो तसा) अर्धवट उच्चार-चाऽ(ह), राऽ(ह), वाऽ(ह). पुढे अक्षरे आली की पूर्ण उच्चार. उदा. चाहत, राहगीर, वाहवा(ह).
(३)हिंदी/मराठी शब्द : ’ह’ला एक स्वर जोडून उच्चार दीर्घ करणे : मसीह->मसीहा, चाह->चाहा, पाह->पाहा, पहा. पोह->पोहो.

यकारान्त संस्कृत शब्द : य चा पूर्ण उच्चार- पेय, गेय, परिमेय, कुटुंबीय, काकतालीय, इ. अंती एय-ईय असलेले.
अतिपरिचित संस्कृत शब्द : समय्‌, उपाय्, समुदाय्‌, सुवर्णमय्‌, महोदय्‌, अंती अय -आय असलेले.
मराठी शब्द : काय्‌, पाय्‌, माय्‌, साय्‌‌‌, शिवाय्‌, हय्‌‌गय्‌ -- य निभृत.
मराठीत ऊवने शेवट होणारे शब्द नसावेत, पण बभूव सारखा शब्द असता असता तर त्यातल्या व चा निभृत उच्चार झाला नसता. --वाचक्नवी

मराठी शब्दाला स्पेलिंग (देवनागरी) असावे मग उच्चार भले काय ते करा असे माझे एक मित्र म्हणतात. त्यांचे मुद्रणक्षेत्रात चांगले नाव आहे. मराठीत शब्दांचे (प्रत्ययांसकट) प्रमाणीकरण स्पेलचेकरने होणार आहे.
त्यात चुकीचे वाटले/असले तरी ते कदाचित सर्वग्राह्य होईल असे दिसते.

प्रमोद

त्यात चुकीचे वाटले/असले तरी ते कदाचित सर्वग्राह्य होईल असे दिसते.

हे नाही समजले. एखादी गोष्ट चुकीची आहे किंवा चुकीची वाटते आहे, तरी ती गोष्ट सर्वजण निमूटपणे पत्करतील, असे कुणाला दिसते आहे?
आणि 'उच्चाराला महत्त्व नाही, फक्त लेखनाला आहे' असे मुद्रक, लेखक, काव्यगायन सादर न करणारे कवी, कारकून, आणि मूकबधिर माणसे म्हणणारच. साहित्याचे सामान्य वाचक, व्यासपीठावरून कथावाचन करणारे, वक्ते, अभिनेते, गायक, काव्यगायन करणारे, शिक्षक, रंजक गप्पा मारणारे गप्पिष्ट, आणि या सर्वांचे श्रोते यांनाच उच्चाराचे माहात्म्य समजणार!--वाचक्नवी

इंग्रजीतल्या चुकीच्या स्पेलिंगकडे वाचणारा कधीकधी कानाडोळा करतो, ते ग्राह्य धरत नाही.
आणि जे ललित लेखन बोलीभाषेत लिहायचे त्यासाठी कुणाची बोली ग्राह्य धरायची? प्रमाणभाषा ही सर्वांना समाईक असते, बोलीभाषा ही काळागणिक, कुटुंबागणिक, जातिगणिक, वयागणिक आणि प्रदेशागणिक भिन्न असते. पुरुषांची वेगळी, स्त्रियांची वेगळी, आजीची वेगळी, नातवंडांची वेगळी, आजूबाजूच्या लोकांची आणि दूरच्या नातेवाइकांची आणखीनच वेगळी. कोणती भाषा लिहिणार? केवळ संवादाकरता नाही तर सबंध लिखाणच तसल्या भाषेत लिहिणे ही मान्य होण्यासासारखी गोष्टी नाही. आपले लिखाण चिरंतन वाचले जावे असे वाटत असेल तर ते त्या काळातल्या प्रमाण भाषेत असले तर उत्तम. --वाचक्नवी

वर चंद्रशेखर यांनी ब्लॉग्ज आणि मिसळपाववरील अशुद्धलेखनाबाबत म्हटले आहे. महाराष्ट्र टाईम्समध्ये अनेकदा अशुद्धलेखन आढळते. आजच डाग या शब्दाऐवजी गाड हा शब्द वाचला. ही काही सॉफ्टवेअरची चूक नाही आणि म्हटले तर शुद्धलेखनाचीही नाही. हा केवळ निष्काळजीपणा आहे किंवा घाई. ज्या झपाट्याने बातमीचा प्रसार करायचा असतो त्या झपाट्यात चुका सोबत येणारच.

इमेल, चॅट, ट्विट करणे, एसएमएस करणे - दिवसेंदिवस संदेश झटपट पाठवणे इतके "गरजेचे" झाले आहे की त्या झटपट पाठवण्यात शुद्धलेखन समाविष्ट नसावे. उदा. खालील वाक्ये बघा -

१. Doin gr8..xams strtn..hpng wil go thru dm nycly..

२. cn u pls teme wn v lst b4 dis bayrn ka game?v hv beatn milan twice n also livpul..so u btr keep mum

लावा अर्थ! एंजॉय!!