हा मराठी शब्दांना पर्यायी मराठी शब्द कोणता वापरावा यासाठी काथ्याकुट आहे. इथे मराठीच्या वापरात कितीतरी इंग्रजी शब्द सहज प्रस्थापित झाले आहेत. त्यांना पर्यायी मराठी शब्द वापरले तर त्याचा सखाराम गटणे होतो व मराठी लोकातच उपहासास पात्र होतो.

बुद्दू , खेडवळ, मलपृष्ठ या शब्दांमुळे नक्की कोणाच्या भावना दुखावल्या जात आहेत याचा मी अभ्यास करीत आहे.

बुद्दु मुळे मतिमंद लोकांच्या भावना दुखावल्या जातील
खेडवळ मुळे ग्रामीण अस्मिता दुखावली जाईल
मलपृष्ठ कदाचित अनारोग्यकारक/अश्लिल वाटत असावा. त्याला पर्यायी गुदपृष्ठ शब्द दिला तर लईच वंगाळ दिसन ना!

ज्यांची "न्युसेन्स व्हैल्यू" जास्त असेल अशी लोक एकत्र येऊन भाषाही ठरवू लागली तर मात्र मराठी भाषेची अवस्था खरेच कठीण होईल

उपद्रवमूल्य हे अधिक प्रभावी असते.

पूर्वीच्या काळी माणसाचा परीघ हा त्याची जात/ व्यवसाय याच्या पुरताच मर्यादित होता आणि त्यामुळे मराठी भाषेचा विस्तारही त्या अंगानेच झाला आहे.

अगदी सहमत आहे.रामनगरकरांनी रामनगरी मधे न्हावगंड शब्द उच्चारला तोच अन्य जातीच्या लोकांनी वापरला असता तर अस्मिता दुखावली असती. नगर करांनी मात्र तो शब्द समाजचित्रणासाठी वापरला.
प्रकाश घाटपांडे

सामान्य मराठी माणसाला आपापसात बोलताना हे नविन शब्द वापरायला लागावेत (नपे़क्षा, जुने रुळलेले शब्द वापरता येउ नयेत) हे वाईट, या लेखकाच्या भावनेशी सहमत आहे.

पण हे नियम सामान्य संभाषणात लागु करणे शक्यच नाही असे वाटते. 'जाहीर मराठीत्' मात्र त्याच्या वापरावर् नियंत्रण येउ शकते. काही जातीवाचक शब्द मुद्दाम एखाद्याला हिणवण्याकरीता वापरले जात् असतील तर मात्र त्यावर अटकाव् आणणे योग्य. अन्यथा याचा 'खेळखंडोबाच' होईल् असे वाटते.

भाषा ही मग ती कोणतीही असो कालपरत्वे तिच्यात बदल होत आलेले आहेत आणि हेच भाषेचे स्वभाववैशिष्ट्यही आहे. दंडूकेशाहीने भाषा बदलायचे प्रयत्न करणाऱ्यांना मात्र प्रत्येकवेळी तोंडघशी पडावे लागते. ग्रामीण भागातून शहरात आल्यावर किंवा शहरी मध्यमवर्गीय संस्कृतीशी संपर्क आल्यावर हळूहळू शब्दांच्या वापरात आपसूकच बदल होत जातात. चार मध्यमवर्गीयांच्या समुहात एखादा इरसाल शब्द किंवा वाक्यप्रयोग झाला तर लगेच भुवया उंचावल्या जातात. परंतु ग्रामीण भागात तुझ्या मायला तुझ्या
असली वाक्ये दोन जिवलग मित्र गप्पा मारतांना कितीतरी वेळा सहजपणाने उच्चारुन जातात. तशीच गत जातीवाचक शब्दांचीही आहे. जातींनी माणसामाणसात उतरंडी निर्माण केल्या परंतु दोन वेगवेगळ्या जातीतले मित्र त्यांना जातीचा विखारीपणा अहंपणा कळु लागेपर्यंत अतिशय मोकळेपणाने दुसऱ्याच्या जातीचा उल्लेख टिकास्पदरित्या करतात. आणि तो अगदी सहजपणाने होतो. च्या मायला तुमी सोनार अन् कोनाला होनार.... किंवा चुंगुस मारवाडी असले वाक्यप्रयोग कित्येकदा खेळीमेळीच्या वातावरणात कानी पडतात. असो. शंतनू यांच्या बहूतेक मतांशी मी सहमत आहे. परंतु समोरच्यावर टिका करतांना ग्रामीण जीवनाच्या संचितातुन येणारा जातीतला उल्लेख आणि सुशिक्षित म्हणवल्या जाणाऱ्यांकडून कुत्सितपणे केली जाणारी शेरेबाजी यातले अंतर राखायला हवेच. त्यासाठी मग काही शब्द टाळता आले तर उत्तमच. पण तरीही भाषा ही आपले सांस्कृतिक व सामाजिक व्यक्तिमत्व घेऊन प्रकट होत असते. ते जोपर्यंत अस्सल महाराष्ट्रीयन आहे तो पर्यंत मराठीला वरुन कितीही रंग फासण्याचे प्रयत्न झाले तरी तिचा मूळ स्वभाव जायचा नाहीच.

परंतु समोरच्यावर टिका करतांना ग्रामीण जीवनाच्या संचितातुन येणारा जातीतला उल्लेख आणि सुशिक्षित म्हणवल्या जाणाऱ्यांकडून कुत्सितपणे केली जाणारी शेरेबाजी यातले अंतर राखायला हवेच.

ते केवळ देहबोली वरुन समजते. ब्राह्मण हा उल्लेख बाम्हन असा कधी ग्राम्य निरागस वळणाने केला जातो तर कधी कुत्सिततेने. भटुरडा हा उल्लेख मात्र कुत्सिततेनेच केला जातो.
प्रकाश घाटपांडे

सकाळीच मटा वाचला तेव्हा हसायला आलं. महाराष्ट्राचे सांस्कृतिक धोरण ठरवण्यासाठी स्थापन केलेल्या समितीने आपला मसुदा सादर केला. आणि त्यात काही शब्दांना पर्याय शब्द सुचविले. आमच्या आवडत्या 'च्यायला' शब्दाच्या ऐवजी 'अरेच्चा' म्हणावे लागेल, नुसते कल्पनेनेच हसू आवरले नाही. असो, प्रतिसादात वर उल्लेख आलाच आहे की, भाषा कालपरत्वे बदलत असते ती आपल्या खास वैशिष्ट्यांसह. कायदा करुन 'शब्द' व्यवहारात आणता येत नसतात. असेच करायचे असेल तर कितीतरी ग्रामीण शब्द बदलावे लागतील. बोलीभाषेतील शब्दात मजा आहे ती, त्या-त्या शब्दामुळेच. त्यांना बदलून नवे शब्द भाषा व्यवहारात आणण्याचा प्रकार खूपच विनोदी आहे.

'चांभारचौकश्या' शब्द वापरल्यामुळे कोणी 'चांभार' न्यायालयात दाद मागायला गेल्याचे स्मरत नाही. पण सरकार 'मराठीच्या' प्रेमापोटी भाषेची गळचेपीच करत आहे असे वाटते.

-दिलीप बिरुटे

मजेशीर प्रकार आहे.

त्यापेक्षा न्हावी, चांभार, धेड, भट, पुजारी वगैरे शब्दच मराठी भाषेतून रद्द करा. असे शब्द उच्चारायचेच नाहीत असा नियम करावा. ना रहेगा बांस ना रहेगी बांसुरी. ;-)

भाषेतील प्रचलित शब्द सारखे बदलत असतात, हेसुद्धा खरे.

त्यामुळे समाजाबरोबर भाषेत बदल झाला तरीही नैसर्गिक प्रवाही प्रवृत्तीच म्हणावी. उदाहरणार्थ हल्लीच्या प्रचलित भाषेत इंग्रजी मूळ असलेले अनेक शब्द असावेत. "हे शब्द कुठे गेले", "हरवलेले शब्द" वगैरे सदरांतून जाणवते, की कुठल्या समितीच्या न-सांगताही काही शब्द कालबाह्य होतात.

समितीचा प्रभाव असला, तर शालेय शिक्षणात या शब्दांचा वापर कमी होईल. यामुळे समाजात अन्यत्र वापर कमी होईल तो एखाद पिढीनंतर. वापरण्यास अवसर नसेल, तर शब्दांचे प्रचलन त्याही आधी कमी होईल.

("धेडगुजरी"मध्ये "धेड-" या अवयवाचा अर्थ "अधेड<<अर्ध" येथून आला असावा. लोकविशेषवाचक शब्द "गुजरी" असावा.)

च्यायला मायला ऐवजी अरेच्चाला पूर्ण पाठिंबा. बाकी शब्दांबाबत उदासीन.
व्यक्तीला शिव्या देताना त्याच्या आईला नावे ठेवणे मला आवडत नाही आणि पटतही नाही.

आईला नावे ठेवणे

च्यायला आणि मायला या शब्दांच्या अर्थाची चिरफाड करून कदाचित त्या आई वरुन दिलेल्या शिव्या असल्याचे सिद्ध होत असेल. परंतु ग्रामीण भागात त्यांचा वापर जेव्हा सहजपणाने होतो तेव्हा तो शिवी या अर्थाने होत नाही. आईवरून शिवी तर नाहीच.

पोलिटिकली करेक्ट राहण्याची बाधा आपल्यालाही लागली वाटते!

याला अजूनही "आचरटपणा" असे म्हणता येईल! बरं यातील एखादा शब्द कोणी हिंदीत बोलला तर त्याचा अर्थ काय होईल?

बाकी, कधी कधी वाटते की असे शब्दप्रयोग बदलण्याऐवजी, वकील (शब्दच नाही तर) हा प्रकारच जगातून नाहीसा झाला तरी बरेच प्रश्न मिटतील...

बाकी या "आचरटपणाचे" कारण कुठेतरी "व्हिपी सिंग" यांची देणगी असलेला, "ऍट्रॉसिटी ऍक्ट" असावा असे वाटते. एका ऐकीव उदाहरणाप्रमाणे, एक सरकारी अधिकारी त्याच्या हाताखालील अधिकार्‍यास(च), जो सरकारी नियमाप्रमाणे कनिष्ठ जातीतील होता त्याला आणि त्याच्या चमूस कामात चुका केल्या म्हणून ओरडताना, "तुम्ही लोकं म्हणजे..." असे म्हणत ओरडला... त्यावर या कनिष्ठ अधिकार्‍याने "ऍट्रॉसिटी ऍक्ट"च्या अंतर्गत तक्रार नोंदवली की साहेबाला माझी जात काढायची होती म्हणून "तुम्ही लोकं.." असे म्हणाला...

आता ऍट्रॉसिटी ऍक्ट असावा का, असल्यास कसा असावा, त्याचा इतकी वर्षे ज्या समाजघटकांना अन्याय सहन करावा लागला त्यांना खरेच फायदा होतो आहे का, त्याची उन्नती त्याचा फायदा घेऊन कशी करावी, यावरून विचार/चर्चा करणे वेगळे आणि मान्य. आधी शब्द हे शस्त्र, आणि कायदा म्हणजे काय शब्दांचे जाळे - म्हणजे शस्त्रागार! त्याचा वापर कसा करावा हे तो वापरण्यावरच ठरते. त्या अशा कायद्यावरूनच हा "विचका" झाला असावा असे वाटते. :-)

--------------
मी या आणि इतर संकेतस्थळावर केवळ "विकास" याच नावाने वावरतो. त्याच्या मागेपुढे उभ्या (||) आडव्या (=), तिरप्या (\\ //) आदी कुठल्याच प्रकाराच्या रेषा नसतात. त्या अर्थाने माझी कुठेही शाखा नाही. :-)

सुमारे वीस वर्षांपूर्वी दूरदर्शन वर लोकगीतांचा कार्यक्रम झाला होता. त्यात
"आला माझा सासरचा वैद्य
अंगात अंगरखा फाटका तुटका.."
हे गाणं होतं. त्यात ती मुलगी सासरच्या वैद्याची सगळी दैन्यावस्था वर्णन करते व शेवटी म्हणते
"दिसतो कसा बाई म्हारावानी, बाई म्हारावानी."
अर्थातच दूरदर्शनने ते शब्द बदलून
"दिसतो कसा बाई भिकार्‍यावानी , बाई भिकार्‍यावानी ." असे केले होते ते आठवलं...

महाराष्ट्र राज्याच्या सांस्कृतिक धोरणाचा मसुदा १ फेब्रुवारी, २०१० रोजी महान्यूज वेबपोर्टलवर अपलोड केले जाणार आहेत, तेव्हा आपण आपणास वाटलेले आक्षेप नोंदवावेत असे वाटते.