सुरेख आणि वाचनीय.
शरद

पूर्वी वर्तमानपत्रे, मासिके, दिवाळी अंक ह्यातून जशी दिवाळीची अलवार चाहूल लागायची तशी आता ब्लॉग विश्वातील लेख, दिवाळी विशेषांक ह्यामुळे लागते. त्यातच गेल्या वर्षी पासून 'रेषेवरची अक्षरे' निघाल्यामुळे दिवाळीचा नॉस्टालजिया म्हणजे दुधावरची साय. ह्यावेळचा अंकही सुरेख झाला आहे. ब्लॉग विश्वातील समुह मनाची स्पंदने रेषेवरची अक्षरांच्या निमित्ताने सामोरी आल्यावर त्यांचा मूक साक्षीदार बनण्यात एक आगळीच शब्दातीत अशी अनुभुती मिळते. मला रेषेवरची अक्षरे मधले उदात्त लेख वाचले की आठवतो तो फक्त गुलजार! माझ्या मनातील संवेदनशील पेशी पेशींचा पोशिंदा, गुलजार!! आणि मग आठवतात कॉलेजचे ते दिवस. मुसळधार पाऊस, वडाचे ते झाड, तुकारामच्या टपरीवरचा वाफाळणारा चहा, 'हर पत्ता हर बुटा दिल मे मचाये ऐसी हलचल' अशी मनाची झालेली अवस्था आणि गुलजार! बस ह्याशिवाय कॉलेजमध्ये मी जिवंतही राहू शकलो असतो का? असा प्रश्न मनात खोलवर उमटत राहतो. गुलजार आणि ग़ालिब हेच तर दोन अढळ प्राणवायूचे स्रोत होते त्या दिवसात. तिसऱ्या सेमेस्टरमध्ये जेव्हा ७ पैकी ४ विषय राहिले तेव्हा, 'जो आँखसेही न टपका तो फिर लहू क्या है? ' ह्यातला दर्द आणि ग़ालिबच होता साथीला. ह्या लोकांच्या अलवार जाणीवेच्या, अफाट सुंदर आणि सरळ, निखळ आविष्काराच्या पासंगाला आपण काही पुरणार नाही. पण त्या 'माये'च्या गोतावळ्यात सामील होण्यासाठी फक्त लिहिण्यावर प्रेम असणं पुरेल, हो ना? ह्या भावनेतूनच तेव्हा काही बाही खरडत असे..

पत्थर की हवेली को
उंची है बिल्डिंग
शिशे के घरौंदोमे
लिफ्ट तेरी बंद है
कैसे मे आऊ?
तिनकोके नशेमन तक

तर्ककठोर माणसांकरता हे सगळे अर्थहीन वाटले असेल. (पण मी तार्किकही नाही. कठोर कसला असायचा! :) ) तरीही त्याकाळी आत कुठेतरी स्पर्श केला होता हे खरं. नंतर नंतर जसजसा ग्रेस, आरती प्रभू ह्यांच्या कविता वाचत गेलो तसा प्रत्येक कवितेला अडखळलो. एकेक कडवे वाचले की अंतर्बाह्य खिळल्यासारखा व्हायचो अजूनही होतो. 'हृदय गहिवरते' म्हणजे नक्की काय होते ह्याची प्रचिती देणारे एकेक शब्द! हे सगळे तर्काच्या कसोटीवर घासून पाहणाऱ्या रुक्ष मनांस फोल वाटेल; परंतु मला मात्र स्वतःचेच जगलेले काही क्षण नोंदल्यासारखे वाटले. 'गयीचे करुण डोळे आणि चांद निळाईतला' असा ग्रेस ह्यांना वाहिलेला अंक काढण्यात रमून गेलेलो असे ते दिवस.

तू इतका गुंतागुंतीचा का आहेस? सरळ दणादणा लिहावं स्पष्ट काय वाटतं ते. उगाच काहीतरी तुकड्यातुकड्यांत प्रतिमा आणि उपमा वापरून नंतर व्यक्त होत राहतोस. अशी तिची नेहमीची तक्रार त्यातूनच यायची. त्यावर मी, "ए माहितीये मला, तुझ्या खांद्यावर ना खूप मोठ्ठी स्वप्नं आहेत. पण तुला खरं सांगू, ओझं होतंय गं त्यांचं तुला" अस माझ्याच आतल्या मनाची समजूत काढणारं वाक्य बाहेरच्या मनावर फेकायचो. तेव्हा ती देखिल खळाळून हसून दाद द्यायची.

कॉलेज संपत गेले तसे मात्र हे तरल स्पंदनाचे विश्व संपते आहे की काय असे वाटू लागले. 'आहे त्यापेक्षा अजून हवे' ह्या एकमेव गरजेतून आजूबाजूच्यांची चाललेली धडपड पाहताना मला मात्र आईन्स्टाईन आठवायचा, A table, a chair, a bowl of fruit and a violin;
what else does a man need to be happy? माझ्यासाठी तर फळांची बशी आणि व्हायोलिनही नको फक्त ढीगभर पुस्तके! मग अगदी टेबल खुर्ची नसली तरी चालेल. :) त्यांतूनच अक्षरशः वाळवीच्या किड्यासारखा पुस्तके खात सुटलो. 'पुस्तकी किडा' ही मला मिळालेली उपाधी बहुदा त्यांतूनच आली असावी. पुस्तकांच्या सहवासातून मिळणारी अजब माया आणि उब ह्यांना तोड नाही. अशातच र. वा. दिघेंचे 'पाणकळा' किंवा 'सराई' जेव्हा वाचले तसेच गज्वींचे तनमाजोरी आणि किरवंत जेव्हा बघितले तेव्हा सामाजिक बांधीलकीचे भान ठेवून समाजातील विदारक सत्य वेधकपणे समाजासमोर मांडणे किती आवश्यक आहे ते समजते. काळजाला चिरत जाणारे हे लेखन दाखवणारेही पुस्तकेच आणि त्यांवर की दिलासा देणारीही पुस्तकेच. निसर्ग माणसाला अंतर्मुख करतो त्याच्याकडे शिकण्यासारखे बरेच आहे हे दाखवणारे कृष्णमेघ कुंट्यांचे 'एका रानवेड्याची शोधयात्रा' हाच काय तो त्या जखमांवरचा उतारा. खरं ह्या साऱ्यांना घट्ट बांधून जिवनाचा पट जसा आहे तसा आतून बाहेरून मांडणारे मात्र एकच लेखक. जीए. सुभाष अवचटांच्या 'धुरकटलेली' किंवा 'मॅडम' ह्या कादंबऱ्या कितीही प्रशंसेस पात्र असल्या तरी त्यांच्या कलात्मकतेचा सर्वोच्च बिंदू म्हणजे 'जी. ए. एक पोर्ट्रेट' हा ललित गद्यात्मक संग्रह.

असो.. पुस्तके ह्या विषयावर बोलत राहिलो तर मला उपक्रमाचा अख्खा सर्वर देखिल पुरायचा नाही आणि 'हे सरता संपत नाही' अशी अवस्था होऊन जाईल. तेव्हा पुन्हाएकदा हा अंक प्रकाशित करणाऱ्या सर्वांचे अभिनंदन करून माझा हा लांबलचक प्रतिसाद आवरता घेतो..

अंक वेळ मिळेल तसा वाचून प्रतिक्रिया देतो. अंक तयार करण्यासाठी घेतलेल्या कष्टांबद्दल अभिनंदन व दिवाळीच्या शुभेच्छा.

कोलबेरपंत, _____/\______
तुमच्या वक्रोक्तितून घ्यायचा तो बोध घेतला आहे! त्याबद्दल आभार!
तरीही, हे 'संकलन' आहे, त्याला संपादकांच्या निकषांची आणि वैयक्तिक आवडीनिवडींची मर्यादा आहे - तशीच उपलब्धतेची मर्यादाही आहे, हे लक्षात घ्यावंत, अशी विनंती!
बाकी सगळ्या प्रतिसादकर्त्यांचेही आभार.

माझ्या मनातील संवेदनशील पेशी पेशींचा पोशिंदा, गुलजार!!

आहाहा... काय वाक्य आहे. सलाम! तुझ्यात एक हळवं, संवेदनशील कविमनही दडलेलं आहे तर...

'हृदय गहिवरते' म्हणजे नक्की काय होते ह्याची प्रचिती देणारे एकेक शब्द! हे सगळे तर्काच्या कसोटीवर घासून पाहणाऱ्या रुक्ष मनांस फोल वाटेल; परंतु मला मात्र स्वतःचेच जगलेले काही क्षण नोंदल्यासारखे वाटले. 'गयीचे करुण डोळे आणि चांद निळाईतला' असा ग्रेस ह्यांना वाहिलेला अंक काढण्यात रमून गेलेलो असे ते दिवस.

आहाहा. निव्वळ तरल. ग्रेस म्हणजे माझ्या भावपंढरीचा पंढरीनाथ. एवढा तरल की त्याला वाचून कुणी तरत नाही. त्याच्या कविता वाचता वाचता मन कधी विरघळून जातं कळत नाही.

असो. गेले ते दिन गेले!

पुस्तकांच्या सहवासातून मिळणारी अजब माया आणि उब ह्यांना तोड नाही. अशातच र. वा. दिघेंचे 'पाणकळा' किंवा 'सराई' जेव्हा वाचले तसेच गज्वींचे तनमाजोरी आणि किरवंत जेव्हा बघितले तेव्हा सामाजिक बांधीलकीचे भान ठेवून समाजातील विदारक सत्य वेधकपणे समाजासमोर मांडणे किती आवश्यक आहे ते समजते.

खरे आहे. मी समजू शकतो.

काळजाला चिरत जाणारे हे लेखन दाखवणारेही पुस्तकेच आणि त्यांवर की दिलासा देणारीही पुस्तकेच.

खरंय. "लगी है है चोट कलेजे पे उम्रभर के लिये" असे हे लेखन. "तुम्हीने दर्द दिया है, तुम्हीने दवा देना!" अशी ही अवस्था.

(खरं तर तुझ्या ह्या प्रतिसादाबद्दलही असेच काहीसे म्हणावेसे वाटते आहे. कट्यार काळजात घुसवलीस मित्रा!)

असो.. पुस्तके ह्या विषयावर बोलत राहिलो तर मला उपक्रमाचा अख्खा सर्वर देखिल पुरायचा नाही आणि 'हे सरता संपत नाही' अशी अवस्था होऊन जाईल.

पण हे अक्षरधन मिळणार नाही. लिहीत राहा मित्रा. बोलत राहा मित्रा.

अवांतर:
अंकाची ब्लॉग आवृत्ती चाळली. छान झाली आहे. मिनिमलिस्टिक (किमानतावादी?) रंगसंगती, लेआउट आवडले. ही कल्पना अतिशय चांगली आहे. पण अनुदिनींचे विश्व बरेच मोठे आहे असे वाटते. त्यामानाने हा अंक आपापसातला (आपापसातले उत्तम लेखन) वाटला. म्युच्यल ऍडमिरेशन सोसायटीबाहेरच्या चंद्रशेखर ह्यांच्यासारख्या अनेक अनुदिनीकारांचे उत्तम लेखन वेचता आले असते तर बरे वाटले असते. पुढच्या वर्षीच्या अंकासाठी हार्दिक शुभेछा!

"तुझं वाचन किती? तू बोलतोयस किती?"
"तुझा पगार किती? तू बोलतोयस किती?"

अंकाबद्दल अभिनंदन आणि दिवाळीच्या शुभेच्छा. पीडीएफच्या ब्याकग्राउंडचा रंग बदलल्यास बरे.
---
अवांतर :
सत्याचे चित्रिकरण चालू होते तेव्हाची गोष्ट. गुलजार रामूला भेटायला गेले.
"क्या बात है गुलजारजी? एनी प्रॉब्लेम?" रामूने विचारले.
"अहो प्रॉब्लेम म्हणजे ही तुमची कथा आहे ग्यांगवॉरवर. यात गाण्याला एकतर चान्स नाही आणि त्यात माझ्यासारखा कवी काय लिहीणार?"
"अरे गुलजारसाब, डोंट वरी. मेरा कंपिटीशन यहां के डायरेक्टरोंसे नही है, स्पिलबर्ग, कपोला.. पूरा शूटिंग यूएस में होगा.
ये जो गाना है ना, ये मिसिसिपी रिव्हर पे शूट होगा, शाम का समय, रिफ्लेक्टेड लाइट, पानी धीरे-धीरे जा रहा है.. एक एक ऐसा फ्रेम लगाता हूं, सिर्फ शॉट देखकेही पब्लिक को सब समझ में आ जाएगा. कॅमेरा पानी से पॅन होकर हिरोइन पे और वापस पानी पर पॅन होगा..फिर पानी पे झूम होगा..फिर वाइड अँगलसे हिरोइन और पानी का शॉट..आप सिर्फ लिखिए.."
गुलजारनी वैतागून कपाळावर हात मारला आणि गाणे लिहायला घेतले, गीला गीला पानी...

---
"And ye shall know the truth, and the truth shall make you free." -- John 8:32

रंग बदलून पीडीएफ चढवली की कळवू. तोवर सांभाळून घेणे. प्रतिसादाबद्दल मनापासून आभार.

अशा प्रकारचा उपक्रम सुचणे, तो लागोपाठ दोन वर्षे अंमलात आणणे आणि तो लोकांपर्यंत पोचवणे ह्या सगळ्याच उत्तम पेललेल्या जबाबदार्‍यांबद्दल मनःपूर्वक धन्यवाद आणि अभिनंदन.

आता 'उदास का' त्याबद्दलः
संपादन ही एक अतिशय मोठी जबाबदारी आहे. साहित्य मूल्यमापनकौशल्य आणि चौफेर वाचन ह्याच बरोबर 'तटस्थ आणि अलिप्त वृत्ती' ह्यांची देखिल मागणी करणारी - म्हणजे निवड तर उत्तम(च) व्हावी तरी अन्याय होउ नये ही तारेवरची कसरत. संपादक मंडळी स्वतः उत्तम लेखक असली (माझ्या गुगल रीडर मधे चारही समाविष्ट आहेत) तरी केवळ वीसच कलाकॄती निवडताना स्वतःला वगळायला हवे होते. (असे माझे प्रामाणिक मत)

संपादक मंडळींनी स्वतःला वगळावे असे माझे मत नाही. पण का कुणास ठाऊक हा दिवाळी अंक दिवाळी अंक वाटलाच नाही. आधी पीडीएफ मधील काळ्या पानांवरील पांढरा मजकुर नीट वाचता येईना म्हणून ब्लॉगवर जाऊन वाचला तर त्यात कविताच अधिक दिसल्या. लेखातही कविता आणि एका लेखात तर इंग्रजीचा अतिरेक. काही लेख समजले नाहीत, तो कदाचित माझ्या आकलनशक्तिचा दोष असावा. एन. आर. आय. मराठी माणूस तसेच तंत्रज्ञानाच्या क्षेत्रात काम करणाऱ्या मराठी माणसाची, मेन स्ट्रीम मराठी भावनाविश्वाशी असलेली नाळ तुटत चालली आहे की काय आणि हा अंक "त्या" ठराविक वर्गासाठी असावा असे माझे वैयक्तिक मत आहे.
असा उपक्रम सलग दुसर्‍या वर्षी चालवल्याबद्द्ल संपादकाचे अभिनंदन. गेल्या वर्षीच्या अंकाने वाढविलेल्या अपेक्षा या वेळी पूर्ण झाल्या नाहीत असे मात्र खेदाने लिहावेसे वाटते.

१. आपणच खोबरं-भंडारा आणून आपणच आपली तळी उचलायचा हा प्रकार वाटला.....
२. धम्मकलाडवाने म्हटल्याप्रमाणे म्युच्युअल अॅडमिरेशन क्लबच्या सदस्यांनी थोडे दरवाजे किलकिले करायला हरकत नव्हती.
३. इंग्रजी हिंदीचा अतिरेक उबग आणणारा वाटला.
४. एक प्रथितयश ब्लॉगर नेमाने आपल्या ब्लॉगपोष्टचे शीर्षक हिंदीत देत असते.
५. अशी कोणती भव्यदिव्य अभिव्यक्ती तिला करायची असते की तिला मराठीत काही मिळतच नाही?
६. मात्र अभिजित बाठे व तत्सम शिवराळ ब्लॉगरांचे लेखन समाविष्ट न करणे ही संपादन मंडळाची जमेची बाजू आहे.
७. बाकी एनारायलोकांची मराठी भावविश्वाशी नाळ.... हा हा हा हा हा हा...

--आण्णा चिंबोरी
पोट्टे काय बोलून राहिलेत बे!

कारण नसताना ओशाळवाणा सूर लावणं, म्हणजे ठेवलेला आरोप नकळत मान्य करणंच आहे. तसलं काही मी करणार नाही.
मुख्य आरोप हे असे:
१) अंक ’गुलजार खवा’ प्रकृतीचा झाला आहे. त्यात काही उत्तम ब्लॉगर्सचं लिखाण घेतलेलं नाही.
माहितीपर, समीक्षात्मक, प्रतिक्रियात्मक नसलेलं ललित प्रकृतीचं लिखाण अंकात असेल, असं पहिल्या अंकापासूनच निश्चित होतं. इतर अनेक उत्तमोत्तम ब्लॉग्स आहेत. उदाहरणार्थ कुणीतरी म्हटल्याप्रमाणे चंद्रशेखर यांचा कायम अपडेट होणारा आणि विलक्षण नेटकी माहिती / विश्लेषण असणारा ब्लॉग आहे. सिनेमा पॅरेडिसोचा वेगळ्या वाटेवरच्या सिनेमाची दर्जेदार समीक्षा करणारा ब्लॉग आहे. पण या जातीचं लिखाण न घेण्याची अट पहिल्या अंकापासून होती आणि आहे. त्यामुळे काही गोष्टी सुटून बाहेर राहणारच. पण असं बंधन नसेल, तर या अमर्याद पसार्‍यात थांबणार तरी कुठे? उपक्रमावर माहितीपर असण्याचं बंधन आहे, मिसळपाववर ’मनाला वाटेल ते, आनंद देईल ते’ करण्याची मुभा आहे - या ठरवून घेतलेल्या भूमिका आहेत. तसं करताना काही तोटे होणार, याची जाणीव निर्णयकर्त्यांना असेलच. तरीही काही हेतू मनात ठेवून घेतलेल्या या भूमिका आहेत. तशीच अंकाची ही भूमिका. फायदे-तोटे, समज-गैरसमज, टीका-दाद या सगळ्यांच्या स्वीकारासकट.
२) संपादकांनी स्वत:चं / आपापसांतलं / एकमेकांचं लिखाण छापण्यासाठी काढलेला हा अंक आहे.
वर्षभरातल्या सर्वोत्तम ललित पोस्ट्स असा अंकाचा निकष. त्याकरता किमान ६० ते ७५ ब्लॉग्सवरच्या वर्षभरातल्या नोंदी वाचून काढणं, त्यावरून सर्वोत्तम पोस्ट्सची एक कच्ची यादी तयार करणं, मग अंतिम पोस्ट्सचा एक नक्की आकडा न ठरवता - कच्च्या यादीतल्या ’नाही आल्या तरी चालतील’ अशा - नोंदी कमी करत अंतिम यादी अधिकाधिक चिरेबंदी करत जाणं - ही प्रक्रिया केली. असं करताना काही ब्लॉगर्सच्या एकापेक्षा अधिक पोस्ट्स अंतिम यादीत आल्या - निव्वळ दर्जाच्या निकषावर. मात्र एका ब्लॉगरच्या दोन पोस्ट्स आणि इतरांची एक अश्या निवडीला पक्षपातीपणाचा वास येऊ नये, म्हणून - काहीश्या अनिच्छेनंच - ’एक ब्लॉगर - एक पोस्ट’ हे सूत्र ठरवलं. जी पोस्ट्स एकमेकांशी संबंधित / एकमेकांवाचून अपुरी आहेत त्यांचा अर्थातच अपवाद. (उदा. गेल्या अंकातली अनुची पोस्ट्स किंवा यंदाच्या अंकातल्या निवेदिताच्या टिंबकथा). या निकषानंतरही सीतेच्या चारित्र्यावर कुणी धोबी शिंतोडे उडवू नये, म्हणून तिला रामराज्यातून हाकलून लावली तशी संपादकांची पोस्ट्स अंतिम यादीतून बाहेर ठेवायची, तर (आत्मश्लाघा गेली खड्ड्यात - संवेद आणि ट्युलिप या खणखणीत लेखकांबद्दल तरी कुणाचं दुमत नसावं) त्यांच्या लिहिण्यावर आणि महत्त्वाचं म्हणजे अंकाच्या मूळ उद्देशावरच अन्याय करण्यासारखं होतं. केवळ त्याकरता स्वत:च्या ब्लॉगवरच्या पोस्टबाबतचा निर्णय स्वत: न करता इतर तिघांवर सोपवायचा ठरला.
इतकं सगळं केल्यानंतरही पक्षपातीपणाचा / म्युच्युअल ऍडमायरेशनचा / एकमेकांच्या पाठी खाजवण्याचा / आपापसांतला अंक काढण्याचा आरोप करणारे लोक आहेतच. तसे ते कायम असतील. पण अगदी पहिल्या दिवसापासून आम्ही एकमेकांना म्हटलं होतं तसंच - आपल्या लिखाणाच्या प्रसिद्धीकरता आपापले ब्लॉग्स आहेतच. अंक काढायचा, तो उत्तमोत्तम लिखाणाचं संकलन मिळावं म्हणून. त्याच्याशीच कुणाचे मतभेद असतील, तर आपण त्याचं किंवा सर्वांचंच एका वेळी समाधान करू शकत नाही, हे आधी लक्षात ठेवू या. ब्लॉग हे माध्यम, आपली ताकद, आपला वेळ, आपली निर्णयप्रक्रिया या गोष्टी इतर तथाकथित नि:पक्षपाती लोकांनाही तितक्याच खुल्या असणार आहेत, जितक्या आपल्याला आहेत.
मी माझ्या बाजूनं हा वाद / संवाद इथेच संपवते आहे.
मोकळेपणानं केलेल्या मतप्रदर्शनाबद्दल मन:पूर्वक आभार. त्याचं नेहमीच स्वागत आहे.
धन्यवाद.

होडावडेकर मास्तरांचा लेख वाचला होता आधी. मस्तच झाला आहे. कविता थोड्या जास्त झाल्या आहेत. (आता त्यांना मस्त म्हटले आहे तर थोडे दोषही काढायला हवेत.)

"चल तर जाऊ...चा" शेवट वाचेपर्यंत हा "पीस" एका बोकिलबुवाने लिहिला आहे असे वाटणारच नाही. जाह्नवीबिन्हवी, गायत्रीफायत्री अशी नावे एक्सपेक्टेड होती. असो. ह्या ब्लॉगवरील लेखनासाठी 'लिंग ओळखा पाहू!' अशी स्पर्धा घ्यायला हवी. नाव न देता उतारा द्यायचा आणि लिहिणाऱ्याचे/लिहिणारीचे लिंग ओळखायला सांगायचे. काय म्हणता?

मेघना भुसकुटे ह्यांचा आरसाही वाचला..
"पण तेंडुलकरांनी तिला हाताला धरून मधोमध कधी आणलं, ते तिचं तिलाही कळलं नसणार."
ओहोहो. ह्या असल्या नाटकी वाक्यांनी फार हसू येतं. पण त्या मोकळं लिहितात (भक्त प्रह्लाद सिनेमा वगैरे). ते आवडलं. एकंदर छान.

'कधी जाणवलं नव्हतं भारतात असताना, की एक "सांस्कृतिक सत्ता" असते. तुम्ही तिचे सभासद असाल, तर तुमच्याकडे देण्यासारखं खूप असतं.'
हं भारतीय सांस्कृतिक सत्ताधाऱ्यांची अमेरिकन शोकांतिका. प्रामाणिकपणा आवडला.

आता थोडी अमृता, थोडा गुलज़ार, थोडी मेघना (हो, हो! पेठेच) वाचायला हवी. एकदा का मौसम पकडला की मग इतर लेखही वाचेन म्हणतो.

"तुझं वाचन किती? तू बोलतोयस किती?"
"तुझा पगार किती? तू बोलतोयस किती?"

इथे जे चालले आहे त्याला अभिरूचींमधील जातिभेद असे म्हणण्याखेरीज दुसरा पर्याय दिसत नाही. थोडक्यात म्हणजे तुम्हाला समुद्र हेलावताना जे वाटते ते खरे, आम्हाला पहिला पाऊस आल्यावर जे वाटते ते बेगडी. आम्हाला गुलजार आठवला तर तो बाजारू, तुम्हाला एखादा तुर्की, अरबी कवी(ज्याचे फारसे कुणाला नावही माहित नाही असा) आठवला तर वाह, वाह! आम्हाल अमेरिकेत बसून काही सुचले तर ते नाटकी, तुम्ही शनवारात बसून काही लिहीले तर क्या बात है! संवेदनांचे हे पेटंट तुमच्याकडे दिले कुणी? सत्यामध्ये भिकू म्हात्रे म्हणतो त्याप्रमाणे "तेरी गर्लफ्रेंड तेरी गर्लफ्रेंड है, मेरी बीवी मेरी बीवी नही है."

शेतकयापासून पंतप्रधानांपर्यंत प्रत्येकाच्या मनात एक हळवा कोपरा असतो. त्यात एखादा कवी असतो, एखादा लेखक असतो, एखादे गाणे असते, एखादी आठवण असते. प्रत्येकाच्या कोपर्‍यातील फुलांचा सुगंध, गाण्याची तान त्याच्या/तिच्यापुरतीतरी १००% खरी असते. एकाचा कोपरा दुसर्‍याच्या कोपर्‍याशी बहुधा जुळणारच नाही, पण म्हणून त्याने/तिने निगुतीने सजवलेल्या फुलांवर नाचून त्यांचा चेंदामेंदा करायचा अधिकार तुम्हाला कुणी दिला?

इथे नंदनच्या अनुदिनीतील विंदा करंदीकरांच्या मुलाखतीमधील एक उतारा आठवतो.
"काही लोकप्रिय लेखकांचं उदाहरण घेऊ. मी ते वाचलेले नाहीत, वाचू शकत नाही, हे सोडा. पण असं वाटतं की, नवशिक्षित समाजासाठी या लेखकांची आवश्यकता आहे. त्यांची सांस्कृतिक भूक हे लेखक भागवतात. त्यांची वाचनाची सवय वाढवतात. सामान्य वाचक बिचारे स्वतःच्या आनंदासाठी वाचतात; कसलाही आव नसतो. 'उच्चभ्रू'पणाची ऐट आणणारी माणसं त्यांच्याहून अधिक घातक असतात. सामान्य माणूसही आपल्या कुवतीनुसार निवड करत असतो. आपण त्यांना काहीच कळत नाही असं कसं म्हणायचं? आणि उच्चभ्रूंना तरी सगळं कळतं असं कुठं आहे? वाचकांचे अनेक थर आहेत, यांतला कोणताही एक थर वंचित ठेवणं हे पाप आहे. म्हणून त्या लोकप्रिय लेखकांनी लिहू नये असं म्हणण्याचा आपल्याला नैतिक अधिकार नाही. आपल्याला ते आवडत नसेल तर आपण वाचू नये. ही गुळमुळीत तडजोड नव्हे; ही जीवनाच्या वस्तुस्थितीची थोडी उशिराच घेतलेली दखल आहे. मी जोपर्यंत लिहीत होतो तोपर्यंत ही दखल मी घेतलेली नव्हती. लोकांनी हे वाचू नये, ते लिहूही नये, असा आग्रह असे. पण आता अनेक प्रकारच्या व अनेक दर्जाच्या लेखनव्यापारांची अर्थपूर्णता पटू लागली आहे."

असल्या हिणकस प्रतिसादांना खणखणीत उत्तर देणारा एकही प्रतिसाद येऊ नये याचा खेद झाला. यालाच हितसंबंध जपणे म्हणत असतील तर असे संबंध नसलेलेच बरे.

अवांतर : दारूबंदी करावी किंवा नाही यावर दुमत असू शकेल पण दारूबंदीचा एक ठळक फायदा म्हणजे मराठी सायटींवरचे असले कैच्याकै प्रतिसाद तरी बंद होतील.

---
"And ye shall know the truth, and the truth shall make you free." -- John 8:32

पाट्या टाकल्याप्रमाणे आपल्या आणि आपल्या मित्रमंडळाच्या अनुदिन्यांची यादी देणे याला दिवाळी अंक म्हणत असतील तर ज्यांच्या अनुदिनींवर ब्लॉगविश्वधारकांच्या लिंका दिलेल्या असतात तेथे दररोज दिवाळी साजरी होते असे म्हणावे लागेल. अंकात वाचण्यासारखे आणि आवडण्यासारखे काही विशेष दिसले नाही. तेच दोन चार लेखक आणि आपापले लेख वर काढणे याला दिवाळी अंक म्हणणे जिवावर येते.

आरागॉर्न काकांचा राग या अंकातील एक लेखक म्हणून समजण्यासारखा आहे. काही लोकांचे प्रतिसाद उगीच पाठ खाजवणारे आहेत आणि काहीजणांचे खाजवून ओरबाडणारे. शंतनु ओककाकांच्या प्रतिसादाशी मी सहमत आहे.

अंकात दम नाही हेच खरे. संपादक मंडळाने आपले लेख टाकावेत पण आपल्यापेक्षा उत्तम लिहिणारे अनुदिनीधारक आहेत याकडे लक्ष द्यावे.

-राजीव.

या चर्चेतील(!) हा माझा शेवटचा प्रतिसाद. माझे प्रतिसाद, लिखाण कसे असंबद्ध असतात याबद्दल आणखी सूचना, सल्ले आल्यास त्यांचा विचार केला जाणार नाही तरी तसदी घेऊ नये ही विनंती.

---
"And ye shall know the truth, and the truth shall make you free." -- John 8:32

कोणत्याही मराठी साईटवर ब्लॉगवर वावरणारी व्यक्ती तिच्या आवडीनिवडीचे एक् मोठे पॅकेज घेऊन येत् असते. दिवाळी निमित्त्याने आपली आवडनिवड जरा जास्त डो़के वर काढते असे अनेकांचे होते,माझे सुद्धा होते. मग चर्चा आणि वादाला उधाण येते. कोणत्या दिवाळी अंकात काय घ्यायचे आणि काय नाकारायचे ते संपादक ठरवतात. त्यांनी त्यांचे काम करावे. ते करतातच. प्रतिसाद देणारे प्रतिसाद देतात.
अंकाची घोषणा केल्यापासून ते अंक आल्यावरही -दिवाळी बाजूला राहिली आणि शिमगा चालू असतो. वाचकांनी वा वा! चा वर्षाव करावा वा शिव्यांची लाखोली वहावी. निदान मूग गिळून गप्प बसण्यापेक्षा इतर काही केलेले बरे असे मी मानते.
[(पुढच्या वर्षी नेटावरचे म्हणजे रेषेवरचे काही खास दिवाळीअंक फक्त अनुमती असलेल्यांनाच बघता येतील :)]असे माझ्या कानावर आले आहे.

आजकाल फुले बाजारात ठेवतांना कोणी नाचले तरी त्यांचा चेंदामेंदा होणार नाही, (म्हणजे निदान तसे आपण दाखवणार नाही ) अशीच फुले ठेवण्याची दक्षता घेतलेली असते.
नाचणार्‍याची हौस भागते आणि फुले ठेवणार्‍याची सुद्धा. शेवटी दिवाळी, दिवाळी अंक , त्यातून नेटावरचे खास ब्लॉगर्सचे दिवाळी अंक हा सगळाच हौसेचा मामला आहे.
फुकट मिळाला ,न मागता मिळाला म्हणून प्रत्येक सल्ला चुकीचा असतो असे नाही हे अनुभवाने कळते म्हणून अशा चर्चा / प्रतिसाद / वाद चालू ठेवावे. जिवंतपणाचे लक्षण आहे.

इथे अंक निघाला आहे अशी घोषणा केली होती. त्यावर प्रतिसाद कसे आले ते बघणे मजेशीर् अनुभव् आहे. त्यांनी अंक काढून इथे का माहिती दिली, नेटावर तर् कळतेच ना. इथेच का यायला हवे?
सरळ मार्गाने चर्चा का गेली नाही , किंवा मला तुम्ही म्हणता तशा रेव पार्ट्यांना का जावेसे वाटते याचे उत्तर अगदी सोपे आणि एकच आहे -तुमचा ,आमचा, त्यांचा एकच प्रॉब्लेम आहे - इगो प्रॉब्लेम...
काहीजण आम्ही लिहितो, वाचतो,ऐकतो / जे काही करतो तेच खास/ अथवा खासजणांकरताच असे मान्य करतात, काही नाकारतात,तर् काही मुद्दाम तसे काही नाही असे भासवतात, ढोंग करतात. मी मान्य करते. एवढच.(इगो असायला काही तुम्ही फार मोठे असायचे कारण नसतेच, वयाने नाही किंवा कर्तृत्त्वाने सुद्धा.. आजकाल इगो वय वर्षे तीन पासूनच् दिसू लागतो.)