>>कावळ्याचे चातुर्यही चित्राकडे पाहून आपोआप सूचित होत नाही.
मला मात्र वाटते की, कावळ्यांना प्रवास करायला कदाचित जे परिश्रम लागतात ते 'गलिच्छ गाडीवर' बसल्यामुळे करावे लागणार नाही. कारण थोड्या वेळाने गाडी कुठेतरी जाईल. कदाचित कावळ्यांना नेमके तिकडेच जायचे असू शकते. त्यामुळे कावळ्याचे चातुर्य आमच्या नजरेस येत आहे.

माझा नेमका मुद्दा मांडायला मदत केल्याबद्दल आभारी आहे.

या चित्रातून आपल्याला कावळ्याचे चातुर्य उडण्याचे परिश्रम वाचवण्यात दिसते. लेखिकेला ते ताव मारायला फुकटातला कचरा मिळवण्यात दिसते. आम्हाला मुदलातले कावळेच सांगितल्याशिवाय दिसत नाहीत, त्यामुळे त्यांचे चातुर्यही दिसत नाही.

थोडक्यात, या चित्रात दाखवलेल्या कावळ्यांचे काही चातुर्य आहे ही बाब आणि ते चातुर्य नेमके कशात आहे हा तपशील पाहणार्‍याच्या दृष्टिकोनावर ('पर्स्पेक्टिव') अवलंबून आहे. त्यामुळे, कावळ्याचे चातुर्य चित्राकडे पाहून आपोआप सूचित होत नाही असे अजूनही वाटते.

उलट, अधिक निरीक्षणाअंती, आणि थोडा दूरदृष्टिपूर्वक विचार केला असता, यात कावळ्याचे चातुर्य नसून आत्मघातकी मूर्खपणा असावा असे वाटू लागते.

१. या गाडीला लायसेन्स प्लेट नाही. पुढच्या चौकात पोलिसाने पकडले असता ट्रकचा ड्रायवर ती लायसेन्स प्लेट 'काऊने नेली' म्हणून पाठीमागे बसलेल्या कावळ्यांकडे अंगुलिनिर्देश करू शकतो, आणि त्यातून कावळ्यांवर हकनाक चोरीचा आळ येऊ शकतो. त्याहीपुढे, पोलिसाने पकडण्यापूर्वी उडून जाण्याचा प्रयत्न केला असता गुन्हा करून फरारी होण्याचा आरोपही लागू होऊ शकतो. एकंदरीत कावळे कायद्याच्या वाईट कचाट्यात सापडू शकतात.
२. चित्रातील गाडीची टायरे धूसर किंवा बर्‍यापैकी गुळगुळीत दिसतात. याचा अर्थ एक तर ही टायरे झिजलेली असावीत, किंवा गाडी चालू असल्यामुळे - आणि चाके फिरत असल्यामुळे - धूसर आली असावीत. परंतु एकंदरीत गाडी आणि कावळेसुद्धा धूसर न येता बर्‍यापैकी सुस्पष्टपणे उमटलेले असल्याकारणाने गाडी स्थिर आहे असे मानता यावे, म्हणजेच दुसरी शक्यता वगळता यावी. म्हणजेच गाडीची टायरे झिजून गुळगुळीत झाली असावीत. त्यातून रस्ता ओला असावा असे चित्राच्या प्राथमिक निरीक्षणावरून वाटते. (चूभूद्याघ्या.) अशा परिस्थितीत अशा गाडीतून प्रवास केल्यास आणि ड्रायवरला अचानक ब्रेक लावण्याची वेळ आल्यास गाडी घसरत जाऊन कशालातरी धडकून अपघात होण्याचा, आणि प्रसंगी कावळ्यांचा अपघाती मृत्यू होण्याचा धोका संभवतो.

एवढा पुढचा विचार करू न शकणार्‍या कावळ्यांचे चातुर्य नेमके कसे, ते कळत नाही.

कारण किती हजार शब्दात जो विचार व्यक्त होत नाही ते चित्रातून व्यक्त होते असे म्हणतात.

चित्रातून वाटेल त्या हजार शब्दात व्यक्त होऊ शकणारे कोणतेही काहीतरी व्यक्त होण्यापेक्षा लेखकाला अपेक्षित असलेले नेमके व्यक्त होणे महत्त्वाचे. मात्र त्याकरिता चित्रही तेवढ्या दर्जाचे पाहिजे.

मला मात्र वाटते की, कावळ्यांना प्रवास करायला कदाचित जे परिश्रम लागतात ते 'गलिच्छ गाडीवर' बसल्यामुळे करावे लागणार नाही.

प्रा.डॉ., हे तर 'गलिच्छ गाडीवर' बसलेले अवांतर कावळे दिसतात. अशा अवांतरांना येथेही बंदी आहे काय?

"तुझं वाचन किती? तू बोलतोयस किती?"
"तुझा पगार किती? तू बोलतोयस किती?"

कलानुभवामध्ये कलाकाराच्या कौशल्याचा वाटा कितपत आणि आस्वादकाच्या दृष्टिकोनाचा वाटा कितपत याबाबत चर्चा चालू आहे. ही चर्चा करण्यासाठी वरील चित्र उत्तम नमुना आहे.

सहमत.

या मुद्द्यावरून प्रस्तुत छायाचित्र, 'हायकू' हा काव्यप्रकार आणि रोरशाश चाचणी यांची (मनोमन) तुलना करण्याचा मोह अनावर होतो. हत्ती आणि सहा आंधळ्यांचे रूपकही आठवते.

अवांतर:

हैदराबादच्या सालारजंग वस्तुसंग्रहालयात (चूभूद्याघ्या) एक शिल्प आहे असे ऐकून आहे. एका बाजूने पाहिले असता ते एका लावण्यवतीचे शिल्प आहे, तर दुसर्‍या बाजूने पाहिले असता ते एका शूर योद्ध्याचे शिल्प आहे, असे काहीसे ऐकल्याचे आठवते.

या शिल्पाबद्दल एक आख्यायिका ऐकलेली आहे, ती या संदर्भात आठवली. ती अशी:

एकदा दोन मित्र (वेगवेगळे) प्रस्तुत वस्तुसंग्रहालय पहावयास गेले असता या शिल्पापाशी त्यांची गाठ पडते. मात्र भेटीच्या वेळी ते शिल्पाच्या परस्परविरुद्ध बाजूंस उभे असतात. एक म्हणतो, "वाहवा! लावण्यवतीचे शिल्प काय अप्रतिम बनवले आहे कलाकाराने!" दुसरा म्हणतो, "काय आंधळाबिंधळा झालास काय? अरे, हे तर एका उमद्या आणि शूर योद्ध्याचे अप्रतिम शिल्प आहे!" पहिला म्हणतो, "काय मला वेड्यात काढायला बघतोस काय?" दुसरा म्हणतो, "नाही, तूच मला मूर्खात काढायला बघतो आहेस!" झाले, दोघेही तलवारी उपसतात आणि दोघांची तेथेच जुंपते. दोघेही घायाळ होऊन मारामारीच्या सुरुवातीला होते त्याच्या विरुद्ध बाजूला पडतात. आणि मग दोघांचे सहज शिल्पाकडे लक्ष जाते आणि दोघांनाही दुसरा कशाबद्दल बोलत आहे ते लक्षात येऊन आपापली चूक कळते. पण तोपर्यंत खूप उशीर झालेला असतो.

एका वेगळ्या चर्चेच्या संदर्भात, ईश्वराबाबत आपले असेच काहीसे होत असावे काय?

आणि सापेक्षता, सापेक्षता म्हणतात, ती हीच असावी काय?

मार्टिन क्रो आणि जेफ क्रो या दोघा बंधूंना विसरलेले दिसता... तसे ते कोक(ल)त नाहीत म्हणा पण पैल तो गे काऊ ठोकताहे असे म्हणता येईल.

खरेच की. विसरायला नको होते त्यांना. विशेषतः मार्टीन काऊ चांगलाच शैलीदार धडाकेबाज फलंदाज होता.

हो मान्य आहे. पण त्यासाठी कलात्मक दृष्टी असावी लागते.

कचरागाडी हे आणखी एका कचरापेटीकडे नेणारे निव्वळ साधन आहे असे (परावलंबी) कावळ्याच्या पर्स्पेक्टिवमधून पाहिल्यास दिसून येईल. त्यामुळेच हे चित्र म्हणजे त्या (परावलंबी) पुरुषाचेही मनोगत/व्यथा असू शकेल, या शक्यतेचाही जरूर विचार व्हावा.

माझा मुद्दा हाच आहे की रूढार्थाने/सकृतदर्शनी जाणवणारे अर्थ विचारत घेऊन एकदिशा विचारसरणी अवलंबण्यापेक्षा वेगळा विचार जाणवण्यासाठी थोडे कष्ट घेतल्यास उत्तम!

(कलासक्त) बेसनलाडू

म्हणतो. फोटू आणि व्हिडिओ मस्त.

बाकी इतके निळे आणि स्वच्छ पाणी दिसल्यावर काऊने डुबकी मारली यात नवल नाही.

----

हा कावळा तिथलाच (भूमिपुत्र कावळा) की बाहेरून आलेला आहे?

हा मुळात कावळा आहे की नाही याबद्दल शंका उपस्थित होत असता हा कावळा भूमिपुत्र आहे अथवा नाही हा प्रश्न अप्रस्तुत असावा, असे वाटते.

उलटपक्षी, पर्यटनस्थळी - त्यातही बहुदेशीय पर्यटकांनी गजबजलेल्या स्थळी - सापडल्याकारणाने हा जो कोणी काकसदृश पक्षी आहे, त्याच्या राष्ट्रीयत्वाबद्दलचा प्रश्न रास्त असावा, असेही वाटते. दुर्दैवाने चौकशीअभावी अधिक माहिती उपलब्ध नाही. (तरीही भूमिपुत्र असावा अशी अटकळ आहे.)

नटीच्या आंघोळीच्या फोटोचा कावळ्याशी काय संबंध ते कळले नाही. कृपया समजावून सांगावे.

'उत्सव', 'सत्यं शिवं सुंदरम्' वगैरे चित्रपट पाहिले असल्यास (किंवा किमानपक्षी त्यांबद्दल ऐकले असल्यास) आणि त्यांच्या लोकप्रियतेस कारणीभूत ठरलेल्या विविध घटकांबद्दल जराशीही कल्पना असल्यास 'नटीच्या आंघोळीचे चित्रण' यात अनेक सामान्य प्रेक्षकांस असणारा रस सहजगत्या लक्षात यावा. अशा प्रकारे नटीच्या आंघोळीच्या चित्रणात सामान्य प्रेक्षकांकडून अपेक्षित असलेल्या रसाच्या तुलनेत काऊच्या आंघोळीच्या चित्रणात रसिकांनी दाखवलेला रस अपेक्षेपेक्षाही अधिक होता, एवढेच सुचवायचे होते. येथील वाचकांच्या असामान्य रसिकतेस आणि उच्च अभिरुचीस त्याबद्दल मनापासून दाद द्यावीशी वाटते. (कृपया 'सत्यं शिवं सुंदरम्' या चित्रपटाची प्रस्तुत संकेतस्थळावरील त्याच नावाच्या चर्चेशी गफलत करू नये. त्या चर्चेत असे कोणतेही चित्रण सापडणार नाही, अशी पूर्वसूचना देणे येथे प्रस्तुत वाटते.)

तसेच, शास्त्रीय काकगायनाचा एखादा विडियो मिळाल्यास उत्तम. रसास्वादासहित हा विडियो आल्यास सोन्याहून पिवळे!

अथक प्रयत्न करूनही असे चित्रीकरण करण्यासाठी तूर्तास संधी मिळू शकली नाही याबद्दल आत्यंतिक खेद वाटतो. मात्र अशा संधीच्या शक्य तितक्या मागावर राहण्याचे आश्वासन देऊ इच्छितो. रसिकांचा संतोष हेच आमचे समाधान.

भूभूचा विडियोही द्यावा.

चित्रीकरणाचा विषय असलेल्या भूभूची धावती दृष्टिभेट चालत्या बसच्या खिडकीतून झाल्यामुळे चलत्चित्रीकरणास वेळ मिळू शकला नाही, याबद्दल क्षमस्व. पुन्हा अशी संधी मिळाल्यास जरूर चित्रीकरण करेन आणि रसिकांच्या सेवेसि सादर करेन.

पण सध्या 'स्वाइन फ्लू'च्या अनुषंगाने एखादा डुकराचा विडियोही दिल्यास अधिक प्रासंगिक ठरेल, असे वाटते.

या अत्यंत उत्कृष्ट सुचवणीबद्दल मी आपला आभारी आहे. किंबहुना अशा प्रकारचा एखादा जुना विडियो माझ्या फायलींत चाळल्यास सहज मिळू शकेल असे वाटते. मात्र हा विडियो जुना असल्याने आणि त्यातूनही त्यातील डुकरांना स्वाईन फ्लू झालेला नसण्याची शक्यता अधिक असल्याकारणाने कदाचित तो प्रासंगिक ठरू नये, आणि म्हणून प्रस्तुत ठरू नये, असे वाटते. तरीही योजना विचाराधीन आहे, आणि आगामी प्रकल्पांच्या यादीत शेवटी त्याची भर टाकण्यात आलेली आहे.

ह्या चित्रफितींच्या निमित्ताने अतिशय मौलिक अशी (भूमिपुत्र कावळे, उपरे कावळे, दुर्दम्य आशावाद वगैरे) चर्चा घडली. कावळ्याच्या आंघोळीचा व मंमंचा विडियो दिल्याबद्दल एक वाचक म्हणून मी आपले आभार मानतो.

एखाद्या अतिशय सामान्य गोष्टीतून (उदाहरणादाखल, प्रस्तुत चर्चेतील कचर्‍याच्या गाडीवरील कावळ्यांच्या चित्रातून) अनेकदा आयुष्यातील गहन गूढे उकलत जातात, याची आज आयुष्यात पुन्हा एकदा प्रचीती आली. त्या मूळ छायाचित्राच्या कर्त्रीचे त्याबद्दल मनापासून आभार.