वर्ड मधे देवनागरी टंकलेखन करताना भाषाइंडियाचा इंडिक १ हा टंकसंच वापरला आणि कॅपिटल आर व वाय टाईप केल्यास 'दुसर्‍यातला' सारखा अर्धा र टंकलेखित होतो. नेहमीचा आर आणि वाय टाईप केल्यास 'पर्यंत' सारखा अर्धा र टंकलेखित होतो. परंतु ही फाइल ओपन ऑफिस मधे उघडली तर 'दुसर् यातला' असे टंकलेखन दिसते. याशिवाय पीडीएफ फाईल बनविल्यास आणखी विचित्र टंकलेखन् दिसते. असे का व्हावे? कोणास काही सांगत येईल का?
चन्द्रशेखर

इतके दिवस ऱ्य आणि र्‍य मधला फरक हा मी केवळ फाँटमधल्या दोषांमुळे येतो असे मानत होतो. विशेषतः अक्षर समूहातील फाँट किंवा सीडॅक योगेश वगळता [मायक्रोसॉफ्टचा मंगल किंवा ओपन सोर्सच्या लोहित सह] इतर सर्व फाँटांवर देवनागरी अक्षरे फारच वाईट दिसत होती. ( लोकसत्ताचा जुना मिलेनियम वरुण छान होता. मात्र तो युनिकोड नव्हता. लोकमतची अक्षरेही ठसठशीत आहेत.)

युनिकोडच्या मानकांमधे र्‍य मधील अर्ध्या र ला स्थान नाही हे पाहून वाईट वाटले. त्याचबरोबर मनोगतावर ऱ्य ला योग्य मानण्याचा प्रकार हा तांत्रिक दोष असावा असे वाटते. त्याचे अनुभवातून आलेले थोडे स्पष्टीकरण असे - मी एससीआयएम वापरून टंकलेखन करतो तेव्हा ऱ्य [इनस्क्रिप्टमधील कीस्ट्रोक - Jd/] हा र्‍य सारखा दिसतो मात्र माझा काँप्युटर वगळता इतरांना तो ऱ्य असाच दिसतो. मात्र इंडिक इनपुट वापरुन लिहिले तेव्हा तर ते मलाही ऱ्य असेच दिसते. याबाबत थोडी शोधाशोध करुन पाहिली तर र् साठीची एससीआयएम टेबल एंट्री ही <200d> अशी आहे असे कळले. जी ऱ् पेक्षा अर्थातच वेगळी आहे.

इनस्क्रिप्ट हे फोनेटिक टंकपद्धतीपेक्षा अधिक शास्त्रशुद्ध आणि प्रमाणित असूनही त्यात या मर्यादा आहेत हे महत्त्वाचे. इतर सर्व टंकन पद्धतींची स्वतःची वेगळी चूल आहे. त्यामुळे फोनेटिक असलेल्या बोलनागरी, बरहा, इंडिक इनपुट मधील फोनेटिक पर्याय, गूगल ट्रान्सलिटरेशन, क्विल्सपॅड की काहीतरी, मटाची टंकलेखन पद्धत किंवा गमभन यांचे कीस्ट्रोक पूर्णपणे वेगळे आहेत. त्यातही गमभन अधिक सोयीचे (सवयीमुळे) वाटत होते. सध्या फोनेटिक टंकलेखन पूर्णपणे बंद केल्याने मला इनस्क्रिप्टच सोयीचे वाटते.

एससीआयएममधील कीस्ट्रोक आपल्या सोयीनुसार बदलता येत असल्याने मी R साठी ऱ् ऐवजी र् सेट केला आहे. (मला या अंकांचे अर्थ किंवा तांत्रिक महत्त्व माहीत नाही.)

तुमचा दुसरा प्रश्न फारच सोपा आहे. मला वाटते मराठीमध्ये नुक्ता नाही त्यामुळे ठ्य हे योग्य आहे. ठय़ चा उच्चार ठ+य असाच होईल असे वाटते.

का-यांनी व कार्यांनी हे व असे शब्द मराठीत पूर्णतः वेगळे आहेत. युनिकोड मध्ये चंद्रकोरीसारखा अर्धा र वापरण्याची सुविधा नाही हे नव्याने माहित झाले. मी अर्ध्या र साठी डॅश (-) चा पर्याय आतापर्यंत वापरत होतो. परंतु मराठीचे सौष्ठव टंकलेखनात टिकवायचे असेल तर एकतर सा-यांनी याला साऱ्यांनी असा पर्याय सर्वमान्या व्हायला हवा किंवा युनिकोडच्या सुधारीत रुपात अर्ध्या र च्या पारंपरिक रुपाचा समावेश व्हायला हवा. माझ्या मते दूसरा मार्ग जास्त सोयीस्कर राहील. तोपर्यंत जरी शंभर टक्के बरोबर नसले तरी साध्यर्म्याचा फायदा घेतांना अर्ध्या र साठी डॅश (-) चा पर्याय वापरायला हरकत नसावी.

अधिकार्‍याचे हा शब्द बहुधा चुकीचा असून तो अधिकाऱ्याचे असा लिहिला पाहिजे. माझ्या संगणकावर दोन्ही 'र्‍या' सारखेच दिसताहेत. मनोगतावर चंद्रकोरीसारखा अर्धा र व्यवस्थित टंकता येतो. युनिकोड, बरहा वगैरे फ़ॉन्ट अमराठी माणसांनी बनवले आहेत; त्यांना अनाघात उच्चाराचा अर्धा 'र' माहीत नसावा. ज्यांना फ़ॉन्ट बनवता येतात त्यांना, आपल्या दुर्दैवाने, मराठी येत नाही आणि याउलट. हिंदीतही हा अनाघात र मला र्‍योरी(म्ह. रेवडी) या एकाच शब्दात सापडला. मराठीतसुद्धा हा चंद्राकार 'र' जोडून फक्त र्‍य आणि र्‍ह ही दोनच अक्षरे बनतात.
तरीदेखील अर्धा 'र' लिहिण्यासाठी विग्रहचिन्ह वापरणे मराठी मनाला कधीच पटणारे नाही.
युनिकोडमध्ये नुक्ताधारी य, र, आणि ळ आहेत, पण मराठीत आवश्यकता पडते त्या च आणि झ या नुक्ताधारी अक्षरांची सोय नाही. जोपर्यंत मराठीचा जाणकार फ़ॉन्ट्‌स बनवणार नाही, तोपर्यंत हे असेच चालणार. --वाचक्‍नवी

अर्धा 'र' लिहिण्यासाठी विग्रहचिन्ह वापरणे मराठी मनाला कधीच पटणारे नाही.

जोपर्यंत मराठीचा जाणकार फ़ॉन्ट्‌स बनवणार नाही, तोपर्यंत हे असेच चालणार.

सहमत आहे.
युनिकोड बनवणाऱ्यांमध्ये सहभागी असणारे मराठी लोक असतीलच. (कारण मराठी माणसे बहूदा सगळ्या क्रिएटीव्हटीमध्ये असतातच, निदान मराठीबद्दलच्या तरी.) परंतु त्यांची सुक्ष्म जाण कमी पडत असावी. जाणकारांनी त्यांचा शोध घेऊन त्यांना मदत करायला हवी.

प्रमाण युनिकोडातली बहुतेक अक्षरे हिंदी वळणाची आहेत. ती वापरून सुबक मराठी लिहिता येत नाही. उदाहरणार्थ:
क या अक्षराचे पोट आणि पार्श्वभाग जमिनीला टेकलेले असतात आणि ते अक्षर ढेरपोट्या यक्षासारखे दिसते.(म्हणून मी त्याला यक्षातला क हे नाव दिले आहे!). त्यामुळे त्याला पोटाखाली र जोडायला जागाच नसते. तोच प्रकार 'ख'चा. ख्रिस्ती(ख्‌+र्‌+इ) हा शब्द लिहिताच येत नाही. हिंदीत ईसाई म्हणतात, त्यामुळे त्यांना ख्रची गरज नाही. हिंदी म, फ, व, ब ही अशीच अक्षरे. हिंदीतला र आतल्या गाठीचा असतो, मराठीत र ची गाठ बाहेरून आत अशी देतात. या कारणाने एखाद्या पाटीवर रंगवलेला हिंदी र बेढब दिसतो. हिंदी मुलखात 'काम चालू रस्ता बंद' साठी 'रस्ता रोको' अशी पाटी असते, ती लांबून 'ग्ग्ता गेको' अशीच दिसते. अशी पाटी अनेक वर्षे माझ्या पाहण्यात येत असे.
हिंदी लिपी आणि मराठी लिपी यांतला मुख्य फरक म्हणजे हिंदी लिहिताना अगोदर शिरोरेषा काढतात आणि मग हात न उचलता खाली अक्षर काढतात. मराठीसाठी या उलट. हिंदी 'क' काढताना आधी शिरोरेषा मग तिला उभा लंब, मग खालून वर जाऊन लंबाच्या दोन्ही बाजूला दोन गाठी. असे केले की यक्षातला क उमटतो. हिंदीत ध-भ या अक्षरांना गाठ नसते. त्याऐवजी असते एक न काढलेली शिरोरेषा. ती रिकामी जागा दिसली तर ध-भ अन्यथा घ-म.
जोपर्यंत मराठी लिपीतज्ज्ञ देवनागरी फ़ॉन्ट्‌सचे आलेखन करत नाही तोवर हिंदी फ़ॉन्ट वापरावेत, दुसरा उपाय नाही.--वाचक्‍नवी

युनिकोड (आवृत्ती २.०) मध्ये "र"पुढे शून्य रुंदीचा सांधा [ZWNJ - Zero-width joiner] असला तर चंद्रकोरीसारखा (र्‍) आकार उमटतो. पुढे विराम चिह्न (् U+094D) असेल तर डोक्यावरचा रफार (र्य) उमटतो. (अर्थात युनिकोडला पटावरती दाखवणार्‍या प्रणालीला ही सूचना ठाऊक असली पाहिजे.) अशा रीतीने दोन्ही आकारांच्या अर्ध्या "र"साठी एकच युनिकोड चिह्नसंख्या आहे - U+0930

ISCII प्रमाणाच्या अनुसार "ऱ" (खाली टिंब असलेला र U+0931. Name, DEVANAGARI LETTER RRA) असे एक चिह्न आहे आणि त्याच्यापुढे विराम चिह्न (् U+094D) असेल तर चंद्रकोरीसारखा (र्‍) आकार उमटतो.

अधिक माहितीसाठी या दुव्यावरील पान ३०४-३०६ (पीडीएफ वरील पान १२-१४) बघावे.

(तुमच्या संगणकावर चढवलेल्या प्रणाली "रेंडरर"नुसार तुम्हाला टिंब असलेला किंवा चंद्रकोरीसारखा र दिसेल.)

येथे टंक बनवता येत नाहीत या विषयी काही चर्चा आली आहे म्हणून -

ऑटोकॅड हे रेखांकनाचे आणि कोरल ड्रॉ हे व्हेक्टर (आणि आता रास्टरही एडिटर) या दोन्ही मध्ये वेगवेगळे फाँटस् बनवता येतात. ऍडोबच्या इलस्ट्रेटर विषयी कल्पना नाही.

मात्र त्या साठी सुलेखनची काही तरी पार्श्वभूमी आवश्यक आहे हे निश्चित. मी खूप काळापूर्वी असा श्री लिपीचा टंक सुधारून (?) पाहिला आहे. आणि तो चालला होता. मात्र तो युनिकोड नव्हता. दुर्दैवाने कोरल ड्रॉ ११व्या व्हर्जन पर्यंत तरी युनिकोड ओळखतच नाही. मात्र १२व्या संस्करणात आता युनिकोड ओळखते. त्याला काही मर्यादा आहेत असे कळते.

ऑटोकॅड चे सध्या मला माहिती नाही. आता पूर्ण संपर्क सुटल्याने आणि वेळही मिळेनासा झाल्याने अपडेट राहणे शक्य होत नाहीये.

टंक बनवण्यासाठी सध्या महत्त्वाचे सॉफ्टवेअर म्हणजे फॉन्टलॅब. हे माझ्या कडे नाही परंतु याचा ऍक्सेस मिळवू शकेन असे वाटते.

तरीही कुणाला असे टंक बनवण्यात रस असेल, तर मी सहभागी व्हायला तयार आहे.
युनिकोड टंक कसे बनवायचे याची काही माहिती युनिकोड ने मायक्रोसॉफ्टच्या या स्थळावर आहे असे म्हंटले आहे.

मासॉ. ने देवनागरी फाँटस् कसे बनवता येतील याची माहिती येथे दिली आहेच.

(वेळेचे कसे करायचे ते पाहता येईल, काही तरी जमवतो. यात रस असलेल्यांची एखादी आंतरजाल सभा होऊ शकली तर हे शक्यही होईल असे वाटते.)

-निनाद

युनिकोडमधील त्रुटी मधे एकदा लक्षात आली होती.. पण ती मी माझ्या टंकनाची त्रुटी समजून गप्प होतो :)

मराठी येणारे लोक फाँट बनवत नाहित व याउलट हे खरेच. मात्र खरंच एका व्यक्तीस दोन्हि येण्याची गरज आहे का? जे फाँट बनवतात त्यांनी मराठी येणार्‍या तज्ञ लोकांची मदत घेतली किंवा अश्या लोकांनी आपणहून देऊ केली तर एक परिपूर्ण फाँट बनेलसे वाटते.

(फाँट बनविता न येणारा व मराठीचा तज्ञ नसणारा) ऋषिकेश
------------------
ऐकावं ते नवलच: उपक्रम हे एकमेव संस्थळ आहे जिथे सिंह प्रतिसाद वगैरे द्यायला येतात

मी लहानपणापासून र्‍य हा असाच वाचत/लिहीत आलोय. त्यामुळे मला तरी ह्या र्‍य मध्ये काही दोष दिसत नाहीये.
दुसर्‍या पद्धतीचा र्+य हा फक्त हल्ली काही संकेतस्थळांवर लिहीलेला पाहतोय.
मनोगताच्या संपादन खिडकीत र्‍य टंकून तो इथे चिकटवल्यावर ऱ्य असा दिसतोय.
अर्थात मी काही ह्या विषयातला तज्ञ नाही त्यामुळे ह्यापेक्षा अधिक भाष्य नाही करू शकत.

ता.क.
ऱ्य=rxy
र्‍य=r^y असे बरहामध्ये लिहीता येतेय.

मात्र बर्‍याच लोकांना तो फरक दिसत नाहीये असे का हे मात्र एक कोडे आहे.

<

मराठी भाषा हा माझा प्राणवायू आहे

प्रमोद देवांच्या प्रतिसादात दोन र्‌ दिसताहेत, मथळ्यात चंद्रकोरीसारखा एक, आणि दुसरा, विग्रहचिन्हासारखा(-), मजकुरात. हे कसे शक्य झाले? मथळ्यातला र कापूनही मला तो अन्यत्र डकवता येत नाही आहे. (या सबंध पानावर पहिल्यांदा अस्सल मराठी अर्धा र, मथळ्यात का होईना, बघायला मिळाला!)--वाचक्‍नवी

वर दाखवलेले दोन्ही बरहाद्वारे लिहीले र्‍य(r^y) आणि ऱ्य(rxy) मला माझ्या संगणकात प्रतिसादाच्या खिडकीतही

व्यवस्थित दिसताहेत मग इतर अनेकांना का दिसत नसावेत?
ह्यामागे कोणते तांत्रिक कारण असावे?

मराठी भाषा हा माझा प्राणवायू आहे

माझ्या संगणकाच्या पडद्यावर--प्रतिसादाच्या विषयाच्या ठिकाणी लिहिलेल्या दोन्ही निळ्या र्‍य मधील 'र' चंद्रकोरीसारखे, आणि मजकुरातले काळे 'डॅश'सारखे. खिडकीतले (१) नुक्तावाला पायमोडका र आणि पूर्ण य, आणि (२)चंद्रकोर जोडलेला य. मी कळफलकावर बरहाद्वारे आर्‌एक्सवाय टंकले की डॅश जोडलेला य उमटतो. आणि आर्^वाय् टंकले तरी तोच डॅशवाला अर्धा र आणि य.
माझे म्हणणे हेच आहे, की या विसंगतींचे कारण फ़ॉन्ट्‌स नसून, न्याहाळक आणि संकेतस्थळ आहे. एकाच पद्धतीने काढलेले दोन अर्धे र मथळ्यात आणि मजकुरात वेगवेगळे का दिसावेत? दोन वेगळ्या पद्धतीने बरहा वापरून लिहिलेले र एकसारखेच का उमटतात?--वाचक्‍नवी