डॉ. आनंद यादवांनी माफी वगैरे काही मागावयाची गरज नव्हती. बदनामी करणारा मजकूर आम्हाला तरी वाटत नव्हता. पण वारकर्‍यांनी हा प्रश्न इतका काय कसा लावून धरला तेच कळले नाही. आनंद यादव हे नियोजित साहित्य संमेलनाचे अध्यक्ष झाल्यामुळेच हा वाद चिघळला. आनंद यादव दबावाला बळी पडले, जनमानस हाताळणे अवघडच असते असे वरील प्रकरणावरुन वाटते.

>>एखाद्या ब्राह्मण साहित्यिकाने लिहिले असते तर याला जातीय रंग आला असता?
आला असता !

-दिलीप बिरुटे

आमच्या मनात असा प्रश्न आहे कि जर आनंद यादव हे नियोजित साहित्य संमेलनाचे अध्यक्ष नसते तर हा वाद एवढा चिघळला असता काय?

बहुधा नसता.

आनंद यादव याठिकाणी दबावाला बळी पडले काय?

नेमका कसला दबाव? साहित्य संमेलनाची खुर्ची निसटायचा का? अध्यक्षपदाची चिंता नसती तर माफी मागण्याची गरज उपरोक्त उतार्‍यात दिसत नाही.

हे एखाद्या ब्राह्मण साहित्यिकाने लिहिले असते तर याला जातीय रंग आला असता?

बहुधा आला असता असे वाटते.

अवांतरः तुकाराम महाराजांचा एकेरी उल्लेख? इतकी हिम्मत कशी करवली यादवांना? ;-)

जातीय रंग आताही आलेला आहेच. यात जातीचे अनेक गणितं आहेत. यादव यांच्या कादंबरीने भावना दुखाविलेल्या एका वकिलाने पाठविलेल्या नोटीसीची प्रत माझ्याकडे आहे. त्यात यादव यांच्या जातीचा आणि खानदानाचा ज्या प्रकारे उद्धार केला आहे, ते पाहून साक्षात तुकारामांनी आत्महत्या केली असती.

तुकोबांवर माझी नितांत श्रद्धा असा दुवा हवा होता.
प्रकाश घाटपांडे

तो वादग्रस्त भाग वाचला होता आधीही. मला त्यात काहीही वादग्रस्त वगैरे वाटलेच नव्हते. यादवांनी माफी वगैरे मागायची गरज नव्हती. अजून एक साहित्यिक झुंडशाहीला बळी पडला.

आमच्या मनात असा प्रश्न आहे कि जर आनंद यादव हे नियोजित साहित्य संमेलनाचे अध्यक्ष नसते तर हा वाद एवढा चिघळला असता काय?

मला असे वाटते की या प्रकरणात साहित्य संमेलनाचा थोडा असला तरी तितकासा संबंध नसावा. कुठेतरी असंही वाचलंय की तुकोबांचे सध्याचे वंशज यांचा या सगळ्या प्रकरणात खूपच मोठा सहभाग आहे आणि काही राजकारणीही असण्याची शक्यता आहे.

आनंद यादव याठिकाणी दबावाला बळी पडले काय?

उघड आहे. नक्कीच दबावाला बळी पडले. गेली कित्येक वर्षे वारकरी समाज खूपच संघटित आहे (सगळ्या दिंड्या, वार्‍या अतिशय सुनियोजित असतात. तसेच नुकतेच झालेले डाऊ प्रकरण आणि त्या निमित्ताने प्रकाशात आलेले ह.भ.प. बंडातात्या कराडकर इ.इ.). ग्रामिण भागात त्यांचे अस्तित्व, प्राबल्य आहेच. त्यामुळेच यादवांना याची दखल घ्यावीच लागली असावी. जेव्हा या वादाला तोंड फुटले होते तेव्हा यादवांची पहिली प्रतिक्रिया खूपच त्वेषाची आणि संतापाची आली होती. त्या प्रतिक्रियेपासून माफी मागण्यापर्यंतचा यादवांचा प्रवास हा नैसर्गिक असू शकत नाही. त्यांची या आधी मागितलेली माफीही नामंजूर झाली होती. आणि ही माफीही नामंजूर झाली आहे बहुतेक.

हे एखाद्या ब्राह्मण साहित्यिकाने लिहिले असते तर याला जातीय रंग आला असता?

जातीय रंग तर तसाही आहेच. पण यादव ब्राह्मण असते तर त्वेषाची धार अजूनही हजारपटीने वाढली असती, नक्की. वारकरी संप्रदायात जातपात वगैरे नसते, भागवतधर्म वगैरे हे सगळे आजच्या घडीला तर थोतांड आहे. आणि असे वाटते की पूर्वी ब्राह्मणांनी केलेले उद्योग आता ब्राह्मणेतर (तथाकथित) सवर्ण जाती करत आहेत. पात्रं बदलली आहेत, संवाद तेच आहेत. नाटक चिरंतन चालूच राहील.

माझे मत : यादवांनी जरी खरंच निंदाजनक लिहिलं असतं तरी प्रकरणाचा असा झुंडशाहीद्वारे निकाल लागणे हे निषेधार्हच वाटले असते मला.

बिपिन कार्यकर्ते

वरच्या प्रतिसादांमध्ये सर्व मुद्दे आले आहेत. मुळातच आधी लिहिले तर माफी कशाला मागायची? आणि स्वतःचा अभिमान मिरवणारे वारकरी हिंसक का बनतात? हिच का संतांची शिकवण? राजीनामा देऊन काय होणार आहे?
आम्ही भारतीय ना, नको तिथे तत्व आणि आदर्शवाद आणून आपली भक्ति, युक्ति आणि शक्ति नको त्या प्रकारे खर्च करतो. (अरेच्या, हा एक चर्चेचा मुद्दाच झाला कि काय?)

मराठी असे आमुची मायबोली तिला बैसवूं वैभवाच्या शिरी |
***********************************
खरे तर डॉ.आनंद यादव यांची काहीही चूक नसता वारकरीसंघटनेने आपल्या उपद्रवमूल्याच्या बलावर त्यांना त्यांचे पुस्तक मागे घ्यायला आणि क्षमायाचना करायला भाग पाडले आहे. आनंद यादव यांनी मोठ्या मनाने या दोन्ही गोष्टी पार पाडल्या तरी वारकर्‍यांचे समाधान नाही. आता डॉ. यादव यांनी नियोजित संमेलनाचे अध्यक्षपद स्वीकारू नये असा त्यांनी हट्ट धरला आहे. मला वाटते डॉ.यादव यांचे कोणी हितशत्रू या सर्व प्रकरणाच्या मागे असावेत.
आता वारकरी संघटनेने फतवा काढला आहे की संतांविषयी कोणी काहीही लिहू नये.लिहिल्यास ते वारकरी समितीकडे सादर करावे आणि समितीने संमती दिली तरच ते प्रसिद्ध करावे. जसा काही सर्व संतसाहित्यावर वारकर्‍यांचाच अधिकार आहे! आणि संतांच्या चारित्र्याचे रक्षण करण्याचे उत्तरदायित्व वारकर्‍यांच्या शिरावर आहे !!
एव्हढे झाले तरी पुरोगामी म्हणवणार्‍या मराठी साहित्यिकांतील कोणीही या विरुद्ध चकार शब्द उच्चारत नाही याचे आश्चर्य वाटते.

ह्यामागे निवडणुकीत पराभूत झालेले उमेदवार असले पाहिजेत.
इतर नामांकित साहित्यिकांचे तोंड बंद असणे हे देखिल अनाकलनीय आहे. बहुदा त्यांचीही ह्या सर्व गोष्टीना मूकसंमती असावी असे वाटतेय. ह्यालाच म्हणतात...मौनम्‌ सर्वार्थ साधनं.
आपण कितीही पुढारलो,सुसंस्कृत झालो असा धोशा लावला तरी जाती-वर्ग कलहातून अजून कुणीच सुटलेले नाही हेच अंतिम सत्त्य आहे.

मराठी भाषा हा माझा प्राणवायू आहे

वरील प्रतिसादकर्त्यांशी सहमत.

वारकर्‍यांच्या संघटनेचा सेन्सॉर बोर्ड असावा ही कल्पना धोकादायक आहे.

आज भारत सरकार वेगवेगळ्या धर्मातील लोकांना भिऊन पुस्तकांवर बंदी आणतात. (हिंदू-मुसलमान-ख्रिस्ती तीन्ही धर्मांना दुखवणारी पुस्तके बहिष्कृत केली आहेत.) पण सरकारच्या सेन्सॉरविरुद्ध घटनेच्या कलमांनुसार विरोध करता येतो - देर असला तरी अंधेर कधीकधी नसतो. (अरुंधती रॉय तुम्हाला आवडो, ना आवडो. तिच्या एका पुस्तका सरकारने बंदी आणली होती, आणि न्यायालयाच्या आदेशाने ती बंदी उठवली गेली.)

पण कुठल्यातरी स्वयंसेवी/असार्वजनिक-म्हणून-खाजगी सेन्सॉर बोर्डच्या विरोधात काय वरचे कोर्ट?

(येथे वारकरी संघटनेने विरोध करूच नये, असे माझे मत नाही. वारकरी संघटनेच्या इमारतींमधील पुस्तकालयांमध्ये हे पुस्तक विकत घेण्यास बंदी केल्यासही हरकत नाही. निषेध नोंदवण्यासही हरकत नाही. प्रश्न पुस्तक बाजारात उपलब्ध असण्याबाबत आहे.)

आनंद यादव यांची अन्य काही पुस्तके मी हल्लीच विकत घेतली आहेत. आता वाटते, हेसुद्धा पुस्तक आवर्जून विकत घ्यायला हवे होते.

परत तोच मुद्दा येतो. आपल्या भारतीयांच्याच भावना इतक्या कोमल का? कुठेही काही झाले की निषेध करून मारामारी, जाळपोळ करायला आपण सर्वात पुढे का? तरी बरेच दिवस सर्व पुतळे शाबूत आहेत ते एक बरे.

----
परदेशी वूडी ऍलनपेक्षा देशी करण जोहर कधीही श्रेष्ठ असतो.

हं.. राजकारण का अशी गोष्ट आहे जी कोणत्याही मुद्द्यावरून होऊ शकते .. जे घडतंय त्यात नवीन काहिच नाहि :(
बाकी माफी मागायची गरज नव्हती या व इतर वरील प्रतिसादांशी सहमत

ऋषिकेश
------------------
आयुष्य हे चुलीवरल्या कढईतले कांदेपोऽहे

अजानुकर्ण आणि इतर म्हणातात तसे माफी मागायची गरज नव्हती असे मलाही वाटते पण बिपीन म्हणतात तसे झुंडशाहीच्या दबावातून मागीतलेली माफीही असू शकते. काहीही असो पण झालेला प्रसंग वाचून अतिशय खेद वाटला.

सर्वप्रथम मी वरील प्रतिसादांशी सहमत आहेच. जरी असे कुठेतरी वाटले की यादवांना असले काहीसे लिहून यादवी माजेल हे समजले कसे नाही, तरी :-)

भारताला आपण जगातील सर्वात मोठी (लोकसंख्येने) लोकशाही म्हणतो खरे आणि त्यात बर्‍याच अंशी तथ्यही असते, पण सेन्सॉरशीपच्या बाबतीत पण आपण जगातली सर्वात मोठी (लोकसंख्या आणि भूभाग) सेन्सॉरशिप आहोत असे वाटते.

मात्र असे का व्हावे यावर विचार करायचा झाला तर त्याला माझ्या लेखी उत्तर एकच मिळेल की मतांचे राजकारण करताना लावलेली वाईट सवय. एकदा घसरगुंडीवर बसले की खालीच जाणार...

सुरवात कधीपासून ते माहीत नाही, पण २०-३० वर्षातील काही उदाहरणे पहा:

प्रथम - सलमान रश्दीचे "सेटानीक व्हर्सेस" - सर्वात प्रथम भारतात बंदी
नंतर - आंबेडकरांचे रीडल्स - त्यातील रामावरील मुद्दे आणि मला वाटते आनंद दिघे आणि इतरांनी केलेला "आवाज". (आक्षेप सरकारी पैशाने छापल्यामुळे वाढला. तरी देखील "यातील विचाराशी सरकार सहमत असेलच असे नाही" अशा अर्थी लिहून ते लेखन ठेव्हण्यात आले.)
नंतर - अरूण शौरींचे आंबेडकरांवरील लेखन - बंदी घातली का काय झाले माहीत नाही, पण तसाच गाजावाजा.
जेम्स लेनचे शिवाजीवरील तारे आणि त्यानंतर करण्यात आलेली भांडारकर इन्स्टीट्यूटची नासाडी आली.
असे अजूनपण असतील...त्यात आता वारकरीपण आले...

वास्तवीक या सर्वावर एकच उपाय आहे, तो म्हणजे खर्‍याअर्थी लेखन/विचार स्वातंत्र्य देणे. जर कोणी बदनामी करणारे, वादग्रस्त लेखन केले तर त्यासाठी बुद्धीवादाला बुद्धीवादाने आव्हान करणे हाच एक उपाय ठेवला पाहीजे असे वाटते.

वारक-यांनी ज्याप्रकारे तुकारामावर मालकी हक्क सांगायला सुरूवात केलीय तो प्रकार घृणास्पद आहे. यादव देहूला गेल्यावर तुकारामांचे एक वंशज(प्रश्नार्थक) त्यांच्या अंगावर धावून गेल्याचेही वाचनात आले. एका संवेदनशील साहित्यिकाला ही असली निगरगठ्ठ वागणूक देणारे पून्हा स्वतःला तुकारामांचे वंशज कसे म्हणवतात हा मोठा प्रश्न आहे. तुकारामांच्या तथाकथित बदनामीचा बाऊ करणारे हे सगळे किर्तनकार (वारकरी नव्हे) खरे तर तुकारामांच्या जीवनप्रंसंग आणि तत्वज्ञानावर पोटे भरणारे क्षुल्लक जीव आहेत. तुकारामांचा खरा वारकरी ना या पोटभ-यांना ओळखतो ना आनंद यादवांना. एकदा का अखिल भारतीय (प्रश्नार्थक) साहित्य संमेलनाचे अध्यक्ष झाले की एखाद्या हिंदूला काशी झाल्यावर व मुसलमानाला हज झाल्यावर जसे सार्थक वाटते तसे साहित्यिकाला वाटते. या स्वतःच्या साहित्यिक प्रवासाचे सार्थक करून घेण्यापायी आनंद यादवांनी वारक-यांच्या पायी घातलेले लोटांगणही तितकेच निषेधार्ह आहे. आनंद यादवांच्या साहित्याला दाद देणा-या लाखो वाचकांच्या भावनांना पायदळी तुडवून यादवांनी साहित्यातले, विवेकातले अक्षर सुद्धा माहित नसलेल्या असाहित्यिक शक्तींच्या पूंडपणाला व साहित्यसंमेलनाच्या अध्यक्षपदावरील अवाजवी प्रेमाला बळी पडून आपले लिखाण मागे घेतले हे अतिच झाले. साहित्यिक वर्तुळातूनही तटस्थपणाचा मानभावीपणा आणून या मुद्दयाला पद्धतशीर हवा दिली जाते आहे. छत्रपतींना मराठ्यांनी, टिळक,सावरकरांना ब्राह्मणांनी, आबेंडकरांना महारांनी आधिच आपल्या वर्तुळात कोंडून टाकले आहे. आता यानंतर निदान या वारक-यांना तरी संतांना ताब्यात घेण्यापासून रोखायला हवे.

सत्य असत्याशी
मन केले ग्वाही
मानियले नाही
लोकमता

आनंद यादव यांनी साहित्य संमेलनाच्या अध्यक्षपदाचा राजीनामा दिल्याचे आत्ताच वाचले.

च्या मारी, फायर काढला दुखावल्या भावना, स्लमडॉगमध्ये रामाचे दर्शन झाले दुखावल्या भावना. ही कसली लोकशाही? ही तर झुंडशाही.
----
परदेशी वूडी ऍलनपेक्षा देशी करण जोहर कधीही श्रेष्ठ असतो.

वाईट नक्कीच वाटले. पण प्रियाली म्हणते ते पण खरेच आहे. "षंढांचा राजा" होण्यात काय मतलब आहे? जो तो आपल्या लायकीप्रमाणे भोगतो. यादवांनी पहिल्यापासूनच स्वाभिमान दाखवायला हवा होता.

बिपिन कार्यकर्ते

यादवांनी आरूढ न झालेल्या अध्यक्षपदाचा राजीनामा देणे म्हणजे शरद पवारांनी पंतप्रधानपदाचा राजीनामा देण्यासारखे आहे. जर पवारांच्या तोंडून 'संत तुकाराममहाराज ' याऐवजी नुसतेच 'संत तुकाराम' किंवा 'तुकाराम महाराज' असा उल्लेख झालाच तर त्यांच्यावर तीच पाळी येणार आहे, तेव्हा त्यांनी सावध राहावे. यापुढे संतांवर चित्रपट-नाटक-कादंबरी काढणे-लिहिणे तर सोडूनच द्या, पण कुणी लेखही लिहायला धजावणार नाही!
लोकांच्या भावना(?) इतक्या नाजूक झाल्या आहेत की त्या फट्‌ म्हणता दुखावतात. पोस्टरवर उभ्या दाखवलेल्या अमिताभ बच्चनच्या गुडघ्याच्या उंचीवर काब्याचे चित्र रंगवणे, नाटकाचे नाव 'पती माझे छत्रपती' ठेवणे, अकबराला जोधा नावाची (नसलेली ?) हिंदू बायको दाखवणे, मंगल पांडेला मिशा असणे आणि त्याचे एका नर्तकीशी लफडे दाखवणे, यांमुळे संबंध नसलेल्यांच्याही भावना दुखावल्या. .लोलितामुळे इंग्‍लंडमधील लॉर्डांन्‍च्या, जेम्स लेनच्या पुस्तकामुळे संभाजीप्रेमींच्या, अरुण शोरींच्या पुस्तकांमुळे आंबेडकरअनुयायांच्या आणि शिखांच्या, तस्लिमा नसरीनच्या लज्जेमुळे बंगलादेशीय मुसलमानांच्या, 'मी गोडसे बोलतोय्‌'मुळे हल्लागुल्ला करायला टपलेल्या राजकीय गुंडांच्या, येशू ख्रिस्तावरील नाटकामुळे केरळीय किरिस्तावांच्या आणि विशेषत: त्यांच्या नन्सच्या आणि सलमान रश्दींच्या सैतानिक व्हर्सेसमुळे भारत सरकारच्या भावना दुखावल्याची उदाहरणे अगदी ताजी आहेत. त्यांत आता वारकर्‍यांच्या दुखर्‍या भावनांची भर पडली आहे.--वाचक्‍नवी

ही त्यांच्या शालेय वयातील गोष्ट.

त्यांना तालुक्यातील मागास समाजाच्या वसतीगृहात प्रवेश मिळाला होता. तिथल्या कोळी जातीच्या मुलांसाठी हा महार मुलगा खालच्या जातीतला, म्हणून त्याला जेवण्यासाठी जेवणखोलीबाहेर बसवले. मुलगा हिरमुसून बाहेर बसला. आता त्यांना वाटते, की विरोध दाखवायला हवा होता, बहुतेक फरक पडला असता. पण त्यावेळी जमले नाही. "विद्रोही कविता लिहिणे सोपे असते." असे ते लिहितात. एकाकी कृती करताना भीती वाटते, हे ते कबूल करतात - मला पटते.

आनंद यादव यांनी सुरुवातीला "आपण काहीच चूक केली नाही" असे ठणकावून सांगितले. पण त्यांना वाटावा तितका पाठिंबा मिळाला नाही. म्हणून एकाकी वार सहन करण्याऐवजी त्यांनी माघार घेतलेली दिसते. ८४ वर्षाच्या वयात सुद्धा एक महिनाभर त्यांनी कणखर राहायचा प्रयत्न केला, हे कौतुकास्पद आहे. मला वाटते "त्यांना मुळीच स्वाभिमान नाही", असे म्हणणे मलातरी जमणार नाही.

डॉ. आनंद यादव यांचा संमेलनाध्यक्षपदाचा राजीनामा
मटामध्ये आलेली ही बातमी वाचा.

मराठी भाषा हा माझा प्राणवायू आहे

यादव यांनी माफी मागायला नको होती. "मी झुंडशाहीचा निषेध नोंदवतो. मात्र मी स्वतःच्या जीवाला जपतो. म्हणून राजीनामा देत आहे." अशा अर्थाचे विधान केले असते म्हणजे काम झाले असते.

साहित्यसंमेलनाचे अध्यक्षपद मानाचे खरे ; पण यादव यांचे कर्तृत्व सिद्ध व्हायला अध्यक्षपदाची गरज नाही. त्यांचे चार खंडी आत्मचरित्रच खरे तर पुरेसे आहे. अध्यक्षपदाची शान एवीतेवी गेलीच आहे. माफीसत्र टाळले असते तर त्यांची स्वतःची प्रतिमाही अकलंकित रहाती आणि धक्काबुक्कीचा त्रासही वाचला असता.

आता सगळे झाल्यावर साहित्यिकांच्या मागाहून प्रतिक्रिया येत आहेत. ह्या बघा.

ऋषिकेश
------------------
आयुष्य हे चुलीवरल्या कढईतले कांदेपोऽहे