स, ला, ते, स, ला, ना, ते अशी यादी पाठ करवून घेतात खरी. तरी पाठांतरावर शाळेतल्या पहिल्या काही यत्तांमध्येच भर द्यावा, त्यानंतर व्याख्या-परिभाषांवर द्यावा, असे मला वाटते. (पतंजलींचे असेच काही मत आहे, असे दिसते. पाणिनींनी दिलेल्या याद्या त्यांनी व्याख्या-परिभाषांवर तपासून घेतल्यात.)

कारक हे अर्थ-अनुसरून ओळखायचे असतात. एखाद्या पदाचा वाक्यातील क्रियापदाशी संबंध बघून, तो थेट असला तर कारक संबंध ओळखायचा.

मी मुलीला भेटवस्तू आणली.
मी मुलीसाठी भेटवस्तू आणली.
मी मुलीकरिता भेटवस्तू आणली.

या उदाहरणांत फक्त पहिल्या वाक्यात "मुली"चा थेट कारकसंबंध "आणली"शी लागतो, पुढच्या दोन वाक्यांमध्ये लागत नाही, असे म्हणणे योग्य वाटत नाही. तुम्हाला योग्य वाटते का?

"मी तुमच्याकरिता श्रीकृपेकरून निमंत्रण आणले आहे" येथे "तुमच्याकरिता" संप्रदानार्थ नाही, आणि "श्रीकृपेकरून" करणार्थ नाही असे म्हणणे म्हणजे कारकांची व्याख्या विना-नियम संकुचित करणे होय. आता व्याकरणातली (किंवा कुठल्याही वैज्ञानिक शाखेतली) कुठलीही संकल्पना बदलायला माझी ना नाही. पण "कारक" संकल्पना आहे तशी मानल्यामुळे भाषेचे वर्णन करण्यात जी सोय आहे, ती संकल्पना अनियमित रीतीने बदलली तर गैरसोय होईल. (सोय होईल, असे वाटल्यास मला समजावून सांगावे.)

म्हणूनच वरील प्रतिसादात "कारकवाचक शब्दयोगी अव्यय" असे म्हटले आहे.

विभक्तिप्रत्ययांची घोकलेली यादी बेबंद आणि अप्रमाण आहे. एखादा प्रत्यय त्या यादीत स्थानापन्न होतो की नाही कुठली व्याख्या घेऊन ठरवलेले आहे? मराठीत विभक्तिसंख्या किती आहे, याबद्दल व्याकरणकारांमध्ये एकमत नाही. दोन ते आठच्या दरम्यान असे वेगवेगळे आकडे वेगवेगळ्या व्याकरणकारांनी सुचवले आहेत.

वरील प्रतिसादात विभक्तिप्रत्ययांबद्दल मत माझे नाही. (मराठीत दोन तरी विभक्ती आहेतच, कदाचित तीन किंवा चार असतील, कारके मात्र सहा तरी आहेत, असे माझे मत आहे.) काही लोक (म्हणजे मी नव्हे हे अध्याहृत*) कारकवाचक प्रत्ययांना विभक्तिप्रत्यय म्हणतात, असे मी (कंसात टंकून) म्हटले आहे. त्या लोकांनी असे करू नये, असे माझे मत आहे. वाक्यातील पदांचा एकमेकांशी संबंध सांगणारी कारके, आणि पदाची वेगवेगळी रूपे सांगणारे विभक्तिप्रत्यय (त्यांची संख्या कितीका असेना) या दोहोंमध्ये फरक करणे हे भाषेच्या वर्णनासाठी सोयिस्कर आहे, असे माझे मत आहे.

चर्चाप्रस्तावकाराच्या समाधानासाठी काय पुरेसे होते, हे चर्चाकारच सांगू शकतील. मला असे वाटले, की त्यांना अर्थाबाबत संदेह होता. तुम्हाला वाटले की त्यांना सामान्यरूपाबद्दल संदेह आहे. या दोनपैकी चर्चाकारांची शंका असेल तर त्यांचे फावलेच आहे. (त्यांनी खाली यनावाला यांच्या "जेणेकरून" उदाहरणामुळे नीट समजले असे म्हटले आहे.)

*संस्कृत वादविवादात्मक ग्रंथांत "केचन वदन्ति..." असा पक्ष सांगितला, की लेखकापेक्षा वेगळ्या लोकांचे मत सांगितले जाते. मराठीतही तसा अर्थ घ्यावा, असे मला स्वयंस्पष्ट वाटते.