आपले शतश: आभार :)

*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*

संस्कृतस्य महिमवर्णनेन नास्ति साधितम् । सततसंभाषणेन तस्य जीवनं स्थिरम् ।।

आपले आभार :)

*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*

संस्कृतस्य महिमवर्णनेन नास्ति साधितम् । सततसंभाषणेन तस्य जीवनं स्थिरम् ।।

बुवा आणि माताजींचा विरोधक

सहमत

-राजीव.

माताजींना आणि बोवांना या निमित्ताने गाठायची उत्तम संधी आहे....

"तुझं वाचन किती? तू बोलतोयस किती?"
"तुझा पगार किती? तू बोलतोयस किती?"

मराठी असे आमुची मायबोली तिला बैसवूं वैभवाच्या शिरी |
***********************************
"काही मंडळी 'पाणी' असा उच्चार करतात तर काही मंडळी 'पानी' असा उच्चार करतात. यापैकी कुठला उच्चार बरोबर आणि का?"
...
श्री.तात्या यांचा हा प्रश्न खोचक आहे. संस्कृत भाषेत पाण्याला 'पानीयम्' असा शब्द आहे.त्यामुळे 'पानी' हा शब्द संस्कृत शब्दाशी अधिक साधर्म्य असलेला, अत एव 'पाणी' शब्दाहून अधिक शुद्ध आहे असेच म्हणावे लागेल.
ग्रामीण भाषेतील अनेक शब्द् --ज्यांना आपण अशुद्ध समजतो--त्यांचे संस्कृत शब्दांशी समीपन आहे.: जसे--म्यां ,त्वां ,बी(सुद्धा या अर्थी), उजू (सरळ) इ.

काही मंडळी 'पाणी' असा उच्चार करतात तर काही मंडळी 'पानी' असा उच्चार करतात. तर यापैकी कुठला उच्चार बरोबर आणि का? हे कुणी सांगू शकेल काय? की दोन्ही उच्चार बरोबर?
उच्चार दोन्ही बरोबर. लिखाण 'पाणी' असेच बरोबर.
पानी हा पानीयम्‌शी मिळताजुळता म्हणून पानी शुद्ध हे पटले नाही. मग लोणी हा नवनीतशी जुळणारा म्हणून लोनीला बरोबर म्हणावे लागेल. असेच म्हटले तर, बाळ, खेळ हे शब्द अशुद्ध म्हणावे लागतील. संस्कृत आणि मराठी ह्या दोन वेगवेगळ्या भाषा आहेत, मराठीकरण करताना न चा ण आणि ल चा ळ करणे ही मराठीची प्रवृत्ती आहे. --वाचक्‍नवी

ही निमंत्रण पत्रिका मराठीत आहे. जिथे पारंपारिक हा शब्द मूलत: मराठीतील तद्भव शब्द आहे आणि तो संस्कृतातून आलेला तत्सम शब्द नाही. पण जर का खरोखरच सर्व तद्भव शब्द तत्सम करायचे म्हटले तर हा एकच शब्द नव्हे तर कंत्राटदार, कोट्याधीश, कोट्यावधी, तात्काळ, तात्पुरते इ. अनेक मराठी शब्द बदलावे लागतील. पण मी म्हणेन तुमचा हा अट्टाहास कशासाठी? कारण हे शब्द लोकस्वीकृत आहेत. मराठी भाषेचे ते वैभव आहेत. असो.

मात्र संस्कृतमध्ये पारंपारिक ह्या शब्दाचा फारसा वापर होत नाही कारण आम्ही परंपरागत: हा शब्द जास्त वापरतो. मात्र दुसरा कोणी पारंपारिक असे म्हणाले किंवा लिहिले तर आम्ही दोष काढत नाही. माझ्या इथेच नव्हे तर कुठेही लेखन पहा, मी कोणत्याही व्यक्तीचा व्याकरण दोष काढत नाही. ह्यात माझ्या मनाचा मोठेपणा काही नाही कारण आपण आजन्म विद्यार्थी आहोत ह्याचे मी सदैव ध्यान बाळगतो. स्वत:ला दुसर्‍याचे व्याकरणदोष काढणारा व्याकरणाचार्य समजत नाही.

*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*

संस्कृतस्य महिमवर्णनेन नास्ति साधितम् । सततसंभाषणेन तस्य जीवनं स्थिरम् ।।

काही मजकूर संपादित.

पारंपरिकच नव्हे तर आंणखीही शब्द चुकीचे लिहिले गेले आहेत. स्वरुप(X), जेष्ठ(X) आणि पाटस्कर(X)(हा टस्कर कोण?) हे शब्द अनुक्रमे स्वरूप, ज्येष्ठ आणि पाटसकर असे लिहायला हवे होते. --वाचक्‍नवी

यनासरांचे बरोबर आहे. त्यांनी केलेली मदतही स्पृहणीय आहे.

संस्कृत उच्चारण शिकवण्यासाठी एकत्र जमणार्‍या मंडळींना मातृभाषेतील उच्चारणही जमायला हवे. चुकीचे शब्द वाचून चुकीचे मराठी उच्चार करणारे संस्कृताचं आणखी काय भजं करणार .

यापुढे, मुद्रितशोधनासाठी मीही उपक्रमाची आणि उपक्रमींची मदत घेणार आहे. कारण इतर कुठेही इतके ज्ञानी आणि मदतशील सदस्य सहसा दिसत नाहीत.

अहो काका, आपल्यासारखे खुल्या दिलाने प्रशंसा करणारे सदस्यही इतरत्र दिसत नाहीत.

- राजीव.

* श्री.धम्मकलाडू यांनी निमंत्रण पत्रिकेतील एक दोष दाखवला आहे.आणखीही काही चुका आहेत.'स्वरुप'हा शब्द 'स्वरूप' असा हवा. *जेष्ठ असे लिहिले आहे. तो शब्द 'ज्येष्ठ ' असा हवा.
* श्री.ऋजु यांनी लिहिले आहे: सर्वदेवनमस्कारं केशवं प्रति गच्छति । .
इथे नमस्कारं हे रूप नमस्कारः असे हवे.
* सृष्टिलावण्या यांच्या लेखनातील "भो भद्र कृतं मौनं ..."त्यात भद्र हे विशेषण कशाचे आहे? ते भद्रं असे हवे.(मूळ पाठः भद्रं भद्रं कृतं मौनं कोकिलैर्जलदागमे| श्रोतारो दर्दुरा यत्र तत्र मौनं हि शोभते|" असा आहे. अर्थात पाठभेद असू शकतात. पण ते व्याकरणशुद्ध असावे.
*श्री. ॠजु यांचे : संस्कृतस्य महिमवर्णनेन नास्ति साधितम् । सततसंभाषणेन तस्य जीवनं स्थिरम् ।।
हे कानाला खटकते. मूळ शब्द महिमन् (पु) असा हलन्त आहे. त्याचे प्रथमा ए.व्. महिमा असे होते.पहिल्या पंक्तीत "अत्र कर्तृपदं गुप्तं'' असे दिसते.पण पांडित्याभावीं मी ते जाणू शकत नाही. (न) अस्ति या क्रियापदाचा कर्ता कोण बरे? साधितम् हे विशेषण
कोणत्या नामाचे? किम् साधितम् नास्ति ?

बापरे ! किती भयंकर चुका......
'सृष्टीलावण्या' असे लिहिणेही चूक आहे तर...

आता संस्कृत- जिवंत की मृत? - काय फरक पडतो?

"तुझं वाचन किती? तू बोलतोयस किती?"
"तुझा पगार किती? तू बोलतोयस किती?"

श्री.ऋजु यांनी लिहिले आहे: सर्वदेवनमस्कारं केशवं प्रति गच्छति । . इथे नमस्कारं हे रूप नमस्कारः असे हवे.

मुळात हा श्लोकाचा भाग नाही. तो एक संभाषणाचा भाग आहे कारण श्लोक लिहायचा झाल्यास छंद, रचना इ. सर्व लक्षात घ्यावे लागते. पुस्तकांचे संदर्भ घ्यावे लागतात. तो विनाकारण अर्धवट लिहून चालायचे नाही. संभाषणात आपण सहज म्हणतो, "गेलेलो खरे, पण जाईन पण उद्या". ज्याचे पूर्ण वाक्य मी काल गेलेलो हे खरे पण उद्या पण जाईन. आता तुम्ही जर उद्या आणि गेलेलो ह्याचा संबंध जोडला तर ते कानांना विचित्र वाटेल. माझे म्हणणे इतकेच होते की केनापि कस्मै अपि कृतं नमस्कारं साक्षात् केशवं प्रति गच्छति । मराठीत जसे आपण संभाषणात सर्व शब्द नेमकेपणे म्हटले जात नाहीत तसेच संस्कृत संभाषणात म्हटले जात नाहीत.

खुद्द पाणिनीने लोकवापरातील अनेक शब्द व वाक्यरचना विचारात घेतल्या आहेत. उदा. जिथे जायचे ते स्थळ असले तरी त्याची सप्तमी न होता लोकस्वीकृतिप्रमाणे द्वितीया होते.

जाता जाता : संस्कृतमध्ये गच्छामि हे पूर्ण वाक्य होय.

सृष्टिलावण्या यांच्या लेखनातील "भो भद्र कृतं मौनं ..."त्यात भद्र हे विशेषण कशाचे आहे? ते भद्रं असे हवे.

मला वाटते हे वाक्य केवळ आपण कसे वाचता त्यावर सर्व काही अवलंबून आहे. उदा. भो भद्र, कृतं मौनम्.... हे श्रेष्ठा (बहुदा राजसभेत, राजाला उद्देशून) बेडूक जिथे वक्ते आहेत तिथे कोकिळेने मौन धारण केले आहे किंवा भो, भद्र: कृतं मौनम्.... हे __, कोकिळेने चांगले केले आहे की मौन धारण केले आहे. पण नुसते हे असे संबोधन कानाला त्रासदायक वाटते.

उरला प्रश्न स्वरूप व स्वरुप ह्याचा तर मी म्हणेन कि हे सर्व शुद्धलेखन दोष दाखवल्यावद्दल आभार (जे माझे स्वत:चे पण नाही. रुईयाच्या एका विद्यार्थिनीने मला ही निमंत्रण पत्रिका .jpg स्वरुपात forward केली होती, जी मी इथे केवळ लोकांना माहित व्हावे म्हणून टाकली कारण हा कार्यक्रम मराठीतून होता). माणूस हा जन्मभर विद्यार्थी असतो. मी तर वेळोवेळी निर्दोष लेखनाचा प्रयत्न करीतच असतो. दोष दाखवणार्‍यांचे खुल्या दिलाने स्वागत करतो. आपल्यासारखे शुद्धलेखन तज्ञ हे उपक्रमचे वैभव आहेत.

माझ्या मते उपक्रमने "आध्यात्मापासून राजनीतीपर्यंत आणि तत्त्वज्ञानापासून अर्थशास्त्रापर्यंत अनेक विषयांवर संस्कृत भाषेत लेखन झाले आहे." अश्या नजरेत भरतील अश्या वाक्यांना शुद्ध लिहिण्यासाठी आपली मदत घ्यावयांस हवी. कारण एखाद्या व्यक्तीने अशुद्धलेखन करणे वेगळे आणि मराठीच्या विकासासाठी निर्मित मराठी जालस्थळाने प्रकट अशुद्ध लिहिणे वेगळे. माझ्यावर टीका झाली तरी चालेल पण माझ्या आवडत्या उपक्रमावर टीका झालेली मला तरी आवडणार नाही आणि ते पण आपल्यासारखे विद्वान् इथे असताना.

बाकी आपल्या व्याकरण ज्ञानाविषयी जो माझ्या मनात अवाढव्य आदर होता त्या फुग्याला आपण लावलेली टाचणी पाहून मी हैराण झालेलो आहे.

इतर आपल्या आक्षेपांना सावकाश उत्तर देईनच. तसेच जिथे माझ्या चुका असतील त्या मान्य करीन सुद्धा. त्यात लाज बाळगणार नाही. तू.ए.पु.
*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*

संस्कृतस्य महिमवर्णनेन नास्ति साधितम् । सततसंभाषणेन तस्य जीवनं स्थिरम् ।।

इथे ज्या अभिनिवेशाने लोकांनी निमंत्रणपत्रिकेतल्या चुका दाखवल्या आहेत त्याचे कौतुक वाटले. तोच अभिनिवेश संपादक मंडळाच्या नोटिसांमधल्या अशुद्धलेखनाबद्दल दिसला नाही (सर्किट यांचा अपवाद). तसेच इतर संस्कृतज्ज्ञही नेहमीच शुद्ध लिहितात असे नाही, पण वरील लोकांचा अभिनिवेश अशा लेखनातील चुका काढण्यात दिसला नाही.
असो.

ही 'उच्चारण कार्यशाळा' संपादकांनी किंवा 'उपक्रम' या संकेतस्थळाने आयोजित केली आहे का? नाही! त्यांनी अशी कार्यशाळा आयोजित करून अशा 'पारंपारिक स्वरुप' असलेल्या 'जेष्ठ' आणि 'भद्र' चुका केलेल्या आहेत का? नाही!

आणि संपादकीय नोटीस म्हणजे काही शुद्धलेखनाची कार्यशाळा नाही. कृपया जरा शांतपणे विचार करा बरं.

"तुझं वाचन किती? तू बोलतोयस किती?"
"तुझा पगार किती? तू बोलतोयस किती?"

विनायककाका,

शुद्धलेखनाबाबत तुमची कळकळ कौतुकास्पद आहे. शुद्धलेखनाबद्दल तुम्ही इतके जागरूक आहात हे पाहून आनंद झाला. इथल्या संपादकांना करू देतच "शुद्ध मराठी उच्चारण कार्यशाळेचे" निमंत्रण - आपण दोघे त्यांचा खरपूस समाचार घेऊ. तोपर्यंत धीर धरा.

-राजीव.