Jawaharlal Nehru has said that Sanskrit is a language amazingly rich, efflorescent, full of luxuriant growth of all kinds, and yet precise and strictly keeping within the framework of grammar which Panini laid down two thousand years ago. It spread out, added to its richness, became fuller and more ornate, but always it stuck to its original roots. The ancient Indians attached a great deal of importance to sound, and hence their writing, poetry or prose, had a rhythmic and musical quality. Our modern languages of India are children of Sanskrit, and to it owe most of their vocabulary and their forms of expressions.

हेच ते संस्कृतद्वेषी नेहरू का?

स्रोतः हिंदू विस्डम

मला तर वाचल्याचे आठवतं की नेहरुंनी भारताचा प्राचीन वारसा राखला जावा यासाठी सर्व शाळांतून संस्कृतची सक्ती करावी अशी सूचना केली होती. (चू. भू. दे. घे.)

प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत.प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत.
प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत. प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत. प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत. प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत. प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत.प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत. प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत. प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत. प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत. प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत. प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत.प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत. प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत. प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत. प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत. प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत. प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत. प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत. प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत.प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत. प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत. प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत. प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत. प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत. प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत.प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत.
प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत. प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत. प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत. प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत. प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत.प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत. प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत. प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत. प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत. प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत. प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत.प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत. प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत. प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत. प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत. प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत. प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत. प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत. प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत.प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत. प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत.

थोडक्यात म्हणजे विषय कोणताही असो, तो गांधी-नेहरूंपर्यंत खेचायचा आणि आपल्या मताची एक निराधार पिंक टाकायची, या रोगाची लागण (अन्य काही संकेतस्थळांप्रमाणे) उपक्रमालाही लागलेली दिसते!

Doing what you like is freedom. Liking what you do is happiness.

हरकतसारखा सोपा आणि प्रचलित शब्द असताना प्रत्यवायसारखा शब्द वापरण्याच्या अट्टहासाची चर्चा या निमित्ताने आठवली.

असो, एखादी गोष्ट मानायची नाही म्हटली की ती दिसेनाशी होते हे माहित असल्याने आश्चर्य वाटले नाही.

मला नाही आढळले.

देवही मला नाही आढळला म्हणून देवच नाही असे म्हणणारे अनेकजण असले तरी आम्हाला अनुभव आहे, देव आहेच असे म्हणणारे संख्येने अधिक आहेत. त्यामुळे आपल्याला संस्कृतचा टेंभा मिरवणारे दिसले नाहीत म्हणजे ते नाहीतच असा अर्थ कृपया करून घेऊ नका. :-)

आणि एक, मूळ लेखकानेही अशा प्रकारचे लोक समाजात असल्याबद्दल म्हटले आहे तेव्हा मराठी संस्थळांवर भेटले नाहीत तर प्रत्यक्ष समाजात शोधून बघा, सापडतील कदाचित.

उगीच नाही आदि शंकराचार्यांनी फक्त संस्कृत भाषेच्या मदतीने वयाच्या आठव्या वर्षापासून ते ३२व्या वर्षी मरण्यापूर्वीपर्यंत कन्याकुमारी ते काश्मीर आणि द्वारका ते जगन्‍नाथपुरी असे भारतभर सफल भ्रमण केले.

खरंय! अनेक परदेशी मिशनरीही दुर्गम भागात जाऊन आदिवासींत वगैरे त्यांची भाषा जाणून न घेताही ख्रिश्चन धर्माचा सफल प्रसार करत असतात. त्यासाठी, त्या गावातील एखादी स्थानिक "लोकल" व्यक्ती किंवा त्या लोकांशी संवाद साधू शकेल असे "माध्यम" (व्यक्ती) असावे लागते. नंतरचे कार्य थोडेफार सोपे असते. इतका साधा विचार न करता आदिशंकराचार्यांच्या काळात सर्वजण संस्कृत बोलत असावेत असे निष्कर्ष जरा हास्यास्पद वाटतात. तसेही, शंकराचार्यांनी सर्व जातीं-जमातींतून प्रचारसभा घेतल्या होत्या का की राजकारण-समाजकारण करणार्‍या शासकांना आपले सिद्धांत पटवले होते आणि त्यांच्यामार्फत जनसामान्यांचा कौल मिळवला होता याबाबत मी अनभिज्ञ आहे. (चू. भू. दे. घे.)

अहो, लाजाहोमात वापरतात त्या लाह्या कुणाला माहीत नाहीत?

मला माहित नाही. होम-हवनात लाह्या वापरतात हे ऐकून आहे पण लाजाहोम हा शब्द आज नव्याने कळला. "लाजा" या शब्दाचा एकच मराठी अर्थ मला माहित आहे आणि तो लाह्या ह्या शब्दाशी दूर दूरपर्यंत साधर्म्य साधत नाही, लज्जा या शब्दाशी साधतो.

यावरून आठवले:
आमच्या एका दाक्षिणात्य नातेवाईकांना माझ्याकडील गोड्या मसाल्याचे पदार्थ चाखून गोडा मसाला हवा झाला. त्यांनी चौकशी केली असता बहुधा पार्ल्याच्या विजय स्टोर्समध्ये त्यांना तो विकत घेता यावा अशी मी कल्पना दिली. त्यांनी दुकानात जाऊन "मुझे घोडा मसाला चाहिये|" अशी मागणी गेली. पार्ल्याच्या त्या मराठमोळ्या दुकानदाराने आम्ही असा घोड्याचा मसाला विकत नाही असे सांगून सदर गृहस्थांची बोळवण केली.

हा सल्ला तुमच्या प्रिय प्रिया ह्यांना आहे, तरी तो ह्या चर्चेत उघडपणे (म्हणजे व्य. नि. तून नव्हे) दिला असल्याने हा माझा अज्ञ प्रश्नः

"पण संस्कृत शिकायची इच्छा असेल तर तुम्हां सर्वांना प्रथम आपापले कप रिकामे करावे लागतील, त्याला तुमची तयारी आहे का? "

हे कळले नाही. मला अगदी प्रार्थमिक पायरीची भाषा शिकतांना हे असे 'अ़ज्ञानाचे कप रिकामे करावे लागणे ' वगैरे जरा अतिच झाले नाही? हे असे जर शिकायला सुरूवात करायच्या अगोदरच असले तर

"४) संस्कृतच्या विद्यार्थ्यांना शिकवताना टोचून बोलणारे " (मारेकरी)

च्या धास्तीने तर विद्यार्थी इथे फिरकरणारच नाही!

गुरुवर्य ऋजु ,

अहो माझा कप रिकामा नसता तर संस्कृत शिकवायची इच्छा आहे परंतु तक्ता/ तालिका कशी बनवायची माहित नाही असे म्हटल्यावर लागोलाग तुम्हाला ते स्पष्टीकरण दिले नसते. तेव्हा काळजी नको. तसेच माझ्या नावाचा उल्लेख कृपया, प्रियाली असा करावा.

धन्यवाद.

संस्कृतचे मारेकरी काय करतात हे पाहण्यात वेळेचा अपव्यव करण्यापेक्षा संस्कृतच्या रक्षणकर्त्यांनी आपण स्वत: या भाषेची सामान्य जनात गोडी लागण्याकरता काय करत आहोत, कितपत झटतो आहोत, कितपत तळमळीने व सातत्याने या बाबत काय काम करतो आहोत हे पाहणे अधिक अगत्याचे ठरते असेही मला वाटते!

तात्या आपला हा मुद्दा १००% मान्य. अशा संकेतस्थळांचा उचीत वापर हा माहीतीपूर्ण लिखाण करून करता येतो. तसा तो अनेकांनी काव्य-शास्त्र (भाषा शास्त्रपण) - विनोद हे लिहीण्यासाठी केला आहे. चर्चेचा हा विषय कदाचीत लेखकाने वैतागातून काढला असला तरी त्याबरोबरच आपण म्हणता तसे लेख लिहीले गेले नाहीत (या संदर्भात - संस्कॄतवर)तर काही उपयोग नाही.

फक्त आपल्या प्रतिसादात, म्हणल्याप्रमाणे "आम पब्लिकला संस्कृतची गोडी लागावी अशी तळमळ असणारा कुणी संस्कृतप्रेमी/प्रचारक/प्रसारक नुसताच तक्रारवजा सूर न काढता,.." असलेला मला सुदैवाने थोडाफार जवळून पाहीला/अनुभवायला मिळाला त्याबद्दल थोडक्यात लिहीतो.

या सन्मान्य व्यक्तीचे नाव आहे - कृष्णशास्त्री. मूळचे बंगलोरचे असलेले हे कृष्णशात्री यांना कधी संस्कृतबद्दल काळजी आली , जाग आणाविशी वाटली ते माहीत नाही कारण स्वतःबद्दल ते कधी बोलत नाहीत. त्यांना वाटणारी संस्कृतबद्दलची काळजीपण त्यांनी नंतर म्हणजे २००२-३ मधे वगैरे ती पण व्यक्तिगत बोलताना सांगीतली... पण साधारण १९९५ ची ही गोष्ट आहे. जुलै-ऑगस्टच्या सुमारास मित्राने सांगीतले की अरे कृष्णशास्त्री बॉस्टनला येत आहेत त्यांना जरा मदत करायची आहे. म्हणलं काय करतात ते? ते अमेरिकेत संस्कृतभारती चालू करायला येत आहेत. भारतात अशी संस्था आहेच, पण एकतर जगात प्रचार करायला आणि उत्साही मंडळींना संस्कृत शिकवायला म्हणून येत आहेत. त्यांचा एम आय टी मधे (मॅसॅच्युसेटस इन्स्टी ऑफ टेक.) ३ दिवसांचा संध्याकाळी वर्ग असणार आहे वगैरे. म्हणलं बर त्यांना काय राईड पाहीजे, रहायचे असेल ते सांग... कुठेतरी उगाच एक कर्मठ चेहरा डोळ्यांसमोर आला, आणि वाटले येतोय कुणीतरी विद्वान!

तर मग भेटलो कृष्णशास्त्रींना - कन्नड असले तरी मराठी, हिंदी, इंग्रजी सर्व येते म्हणाले. म्हणलं चला बरं झालं. त्यात चेहरा हसरा, चाळीशीच्या घरातील म्हणजे फार मोठे नसलेले व्यक्तिमत्व. बडबडे पण...पण सगळं संस्कॄतमधेच! म्हणजे इतक्या भाषा येत होत्या पण हट्ट जसे जमेल जसे वाटेल तसे संस्कॄतमधेच आपणपण त्यांच्याशी बोलायचे. (माझ्या मित्राने मदत मागीतली तेंव्हा ही "फाइन प्रिंट" सांगीतली नव्हती). सगळंच लफड झाल. पण नंतर लक्षात आले की त्यांचा हट्ट हा संस्कॄत बोलण्यासाठी होता, तो अचूक बोलण्यासाठी, व्याकरणशुद्ध बोलण्यासाठी नव्हता... कधी काही सुचले तर आपल्याला चूक न दाखवता ते योग्य सांगत होते. पण तरी विचार करा, बॉस्टन दाखवताना त्यांच्याशी कसे संस्कॄतमधे "साईटसीइंग" करणार? :)

पण हळू हळू त्यातील औपचारीकता (ऑकवर्डनेस) निघून गेला. मग ३ दिवसांच्या एम आय टी च्या अभ्यास वर्गात नाव घातले (कुठेतरी अहंकार की माणसे नसली तर निदान आपण त्यात असू)... बघतो तर वर्ग भरलेला - भारतीय आणि अभारतीय व्यक्तींनी! वर्गात बोलायला सुरवातच त्यांनी संस्कृतमधे + हावभावाने केली. संस्कृतमधेच प्रश्न विचारला की किती जणांना संस्कृत बोललेले समजत नाही? बर्‍याच देशी-परदेशींनी हात वर केले. ते म्हणाले (संस्कृतमधेच) मग मी आत्ता विचारलेला प्रश्न कसा समजला? सर्व जण हसले (म्हणजे ते ही समजले!) . पुढे ३दिवसातच सर्वजण समजू शकेल इतके आंग्लमिश्रीत पण संस्कृत सहज बोलू लागले!

आज ही संस्कृत भारती, जी ते येण्या आधी अस्तित्वात नव्हती ती इस्टकोस्ट, वेस्टकोस्ट आणि इतरत्र काही ठिकाणी सक्रीय आहे. विद्यापिठात आणि बाहेर आठवड्याला एकदा अथवा महीन्यातून काहीवेळा संस्कृतचे (वदतु आणि नंतर पठतु) संस्कृतम् चे क्लासेस घेतात. मी जरी त्या संस्थेतनंतर कार्यकर्ता म्हणून सहभागी नसलो तरी जवळून लोकं माहीत आहेत. आमची मुलगी श्लोकस्पर्धेत भाग घेते कधी बक्षिस मिळते तर कधी नाही कारण एकेका गटात २५-३० मुले असतात - ते ही कुठले तरी भन्नाट अवघड श्लोक म्हणायला. पण मुलांना आवडते. या वर्षी वेळे अभावी नाव घालणार नव्हतो तर तीला आठवण झाली की श्लोकस्पर्धा या काळात असते, मग तीने विचारले की कधी आहे आणि हट्टाने नाव घालायला सांगून बाकीच्यावेळेस मराठी-इंग्रजी बोलणार्‍या, इंग्रजी वाचणार्‍या मुलीने वाल्मिकी रामायणातील (त्यांनी या वर्षी ठरवलेले) श्लोक पाठ करायला सुरवात केली...

थोडक्यात एका माणसाच्या ह्ट्टापायी आणि जिद्दीने आणि तो ही भारतातच रहाणारा, आज संस्कृतभारती दहा-बारा वर्षात मोठी झालेली अमेरिकेत पहात आहे. ज्यांना करायचे असते ते नक्की करतात - तक्रार करत नाहीत..

बाकी संस्कृत बद्दलचे ज्ञान राहण्याची गरज आहे असे मला संस्कृत नीटसे न येऊनही वाटते पण तो वेगळ्या चर्चचा अथवा प्रतिसादाचा मुद्दा आहे!

संस्कृत विषयीची तळमळ आणि त्यातुन संस्कृतच्या मारेक-यांची ओळख झाली !!!

आम पब्लिकला संस्कृतची गोडी लागावी अशी तळमळ असणारा कुणी संस्कृतप्रेमी/प्रचारक/प्रसारक नुसताच तक्रारवजा सूर न काढता, मला वरील प्रश्नांचे प्रामाणिक उत्तर देऊ शकेल काय?

पण आम पब्लीकला संस्कृतविषयी जिज्ञासा,शिकण्याची इच्छा, सहानुभुती, आणि गोडीच नसेल तर संस्कृत प्रेमी/ प्रचारक/प्रसारक/ काय करतील हो !!!

आपला,
संस्कृतचा मारेकरी

>>जी भाषा सामान्य जहनात लोकप्रिय होत नाही, उलटपक्षी माझ्यासारखी अनेक सामान्य मंडळी त्या भाषेपासून अंमळ दूरच राहू इच्छितात, ती भाषा अत्यंत दुर्लभ आणि शिकण्यास अत्यंत किचकट आहे, हे ती भाषा शिकणार्‍यांचं नव्हे, तर त्या भाषेचं शॉर्टकमिंग आहे असं मी मानतो.

भाषेचा सोपेपणा आणि किचकटपणा हा भाषेपेक्षाही शिकणार्‍याच्या बुद्धिमत्तेवर जास्त अवलंबून असतो असे वाटते. तसं बघायला गेलं तर मातृभाषा सोडल्यास इतर सर्व भाषा शिकायला सारख्याच किचकट किंवा सोप्या असतात. त्यामुळे एखादी भाषा आपल्याला येत नाही हे त्या भाषेचं शॉर्टकमिंग आहे असं म्हणणं म्हणजे कोल्ह्याला द्राक्षे आंबट अशातला प्रकार झाला. कुठलीही भाषा हे साक्षात सरस्वतीचं रूप असून ती सामान्य मनुष्यापेक्षा केंव्हाही मोठी असते हे नेहमी लक्षात घ्यावं. इतरत्र उर्दू भाषेच्या खुमारी आणि नजाकतीबद्दल आपल्याला वाटणार्‍या प्रेमाबद्दल उल्लेख आलेला आहे. आपल्यासारख्या उर्दूप्रेमी माणसाने कृपया खालील ओळीचा हिंदवी तर्जुमा(!) वाचकांना पेश -ए -खिदमद् करावा अशी नाचीजची आपल्याला दरख्वास्त आहे.
सनी ख्वाने तकदीसे मशरिक कहां है

राहिला प्रश्न अभिजात रागदारीचा तर त्यातली रागसंकल्पना ही वेदकाळाइतकी प्राचीन असून तिचं मूळ सामवेदात आहे असं मानलं जातं. देवालयांमधे देवस्तुतीपर ध्रुपदस्वरूपात असलेलं रागसंगीत सुलतानांच्या दरबारात आणून परमेश्वराऐवजी आक्रमक सुलतानांचं गुणवर्णन करणारी ख्यालगायकी ही साधारण पंधराव्या शतकापासून निर्माण झाली आहे. मूळ रागसंकल्पना इतकी शक्तिशाली आहे की तिचा ऐकणार्‍याच्या कानांद्वारे मनावर परिणाम होतो आणि म्हणूनच भाषांच्या भिंती ओलांडून भारतीय रागसंगीत जगभर आस्थेनं ऐकलं जातं हे मुद्दाम नमूद करावंसं वाटतं. बसंतचं लग्न ही लेखमालिका चांगली होती पण संगीत ही अनुभवायची गोष्ट असल्यामुळे रागाचं केवळ वर्णन करून तो कसा लोकप्रिय करता येऊ शकतो हे आमच्या तरी ध्यानात आलेलं नाही.
कुठलीही विद्या नेहमी पात्र शिष्यालाच द्यावी असा दंडक गुरूला घालून दिलेला आहे. अशिष्याला विद्या देणार्‍या गुरूचीच विद्या नष्ट होते म्हणतात. कदाचित संस्कृत भाषेच्या गुरूंबद्दल असंच काहीसं घडल्यामुळेच आज तिच्यावर अशी स्वत।लाच सिद्ध करून काही असंस्कृत लोकांकडून प्रशस्तिपत्रक मिळवण्याची पाळी आली असावी.

'मर्डर इन् ओरियंट एक्प्रेस् ' या प्रसिद्ध पुस्तकाची संकल्पना बारा निरपराध माणसांना ज्यूरीत बसवल्यावर एखाद्या माणसाला देहदंड सुद्धा देता येतो या तत्त्वावर आधारित आहे. याच पुस्तकाचं उदाहरण देऊन असं विचारावंसं वाटतं की दंड किंवा न्यायनिवाडा करून निकाल देण्याचा अधिकार कोणाच्या हातात आहे यावर तो निकाल / दंड कितपत बरोबर आहे हे ठरावं हे उत्तम नाही का? ज्यूरीतील माणसंच जर निरपराध आणि सच्चरित्र नसतील तर निकाल आणि निक्काल(!) यात फरक तो काय राहणार?

--अदिती

व्यक्तिगत रोखाची अनावश्यक वाटणारी वाक्ये प्रतिसादातून अप्रकाशित करण्यात आली आहेत. व्यक्तिगत संवादासाठी कृपया, खरडवही किंवा व्य. नि.चा वापर करावा. - संपादन मंडळ

तात्या शी सहमत आहे. बसंत च लग्न हे संगीताचा परिचय करुन देणारी लेखमाला आठवते.
प्रकाश घाटपांडे

मी लिहिले आहे की... संस्कृतला वाचवायचे असेल तर.

अहो पण संस्कृतला वाचवायची वगैरे वेळ त्या भाषेवर यावी याचेच नवल वाटते!

माझ्या मते एखाद्या भाषेचा जन्म झाल्यावर आमच्यासारख्या सामान्य, तळागाळातल्या लोकात तिचा प्रचार आणि प्रसार होऊन ती लोकप्रिय होणे, अधिकाधिक लोकांत लोकव्यवहारासाठी, थोड्याफार प्रांतवार वैशिष्ठ्यांच्या फरकाने (जसे कोकणी, व्हराडी, मालवणी, कोल्हापुरी, इत्यादी) लिहिण्या-बोलण्यासाठी ती वापरली जाणे हेच मी त्या भाषेचं मोठेपण मानतो!

उदाहरणच जर द्यायचं झालं तर आपली मराठी भाषा! आज ही भाषा किती समृद्ध आहे, हे मी वेगळं सांगायला नको!

या पार्श्वभूमीवर एखाद्या भाषेला वाचवण्याची वगैरे वेळ यावी याचे दयायुक्त वाईट वाटते! असो, जी मंडळी संस्कृतला वाचवू इच्छितात त्यांच्याबद्दल मला सहानुभुती आहे! :)

तात्या.

न लगे मुक्ति आणि संपदा, मिसळसंग देई सदा!

अहो जिवंत असलेल्यालाच वाचवतात आणि जे उत्कट, उत्कृष्ट आहे त्याचा मृत्यु कसा होऊ शकतो?

बहुतेक रावळेसाहेबांना संस्कृतभाषा ही 'कोमात' गेलेल्या रुग्णासारखी वाटत असेल.

परंतु, काही हौशी आणि अभ्यासू मंडळींना एकत्र येऊन संस्कृत जिवंत ठेवावी असे वाटत असेल तर त्यात गैरही नाही.

हा हा हा! हे आवडलं! :)

परंतु, ते करताना बिल गेट्सला सुद्धा विंडोजची किती वर्जन्स बदलावी लागली त्याचा विचार भाषापंडितांनी डोक्यात आणणे महत्त्वाचे आहे. नदी प्रवाही नसेल, दुसर्‍या जलस्रोताला सामावून घेत नसेल तर सुकते/ संपते हे जितके सत्य आहे तितकेच ते भाषेबाबतही आहे.

लाख मोलाचा मुद्दा!

या पार्श्वभूमीवर संस्कृतच्या किती आवृत्ती बदलल्या हे जाणून घ्यायला आवडेल.

हेच म्हणतो!

तात्या.

न लगे मुक्ति आणि संपदा, मिसळसंग देई सदा!

आजुबाजुला बोलली जाणारी भाषा माणुस लवकर शिकतो
+१
सर्व भाषा या परिस्थितीत एकमेकांइतक्याच सोप्या किंवा कठिण असतात. प्रौढ वयात मराठी, इंग्रजी, संस्कृत शिकणे कठिण जाते. पण त्यात्या भाषेच्या मुलुखात राहिले तर प्रौढ वयातही ती बोलणे शक्य होते.

कर्नाटकात मठूर अग्रहारात लोक संस्कृत बोलतात असे ऐकून आहे. परंतु संस्कृत लहानपणापासून बोलणारा दुसरा कुठला मुलूख आज नसावा.