संस्कृतमधे संभाषणे कशी करावीत याचे पहिले धडे आपण गिरवू शकू का ?

खरे तर संभाषण हे स+अक्षात् अथवा गुरु समोर बसून शिकावे (या गुरुमुखात् आगच्छति सा एव विद्या).

पण आपण आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करायला काहीच हरकत नाही. मी नक्की लिहितो इथे संभाषणात्मक संस्कृतविषयी.

अहो, संस्कृतमधे चार ओळी लिहिता/संभाषिता आल्या म्हणजे का त्याच्यात रचना करता येईल ? इथे आपल्या लाडक्या मातृभाषेतसुद्धा इतके बोलता येऊन, लिहीता वाचता येऊनसुद्धा , ज्याला "काव्य" म्हणता येईल अशी एक ओळसुद्धा लिहीता येत नाही आम्हाला. तिकडे संस्कृत रचना करण्याचा कसला बडेजाव कोणी मारणार !

आमची इच्छा साधी-सरळ आहे. संस्कृत भाषा एका प्रचंड मोठ्या जलाशयासारखी आहे. त्यातील ओंजळ-ओंजळ जरी पदरात पडले तर ते घ्यावे. असे देऊ शकणारे कुणी नुकतेच येथे आले आहे असे वाटले. या जलाशयामधे मुक्त विहार करणे , त्या विहारातून काही कलात्मक प्रदर्शन करणे हे काम प्रचंड नैपुण्याचे आहे आणि त्याबाबत कसल्याही अवाजवी कल्पना नाहीत ! :-)

थोडेफार अशा प्रकारे लिहून आपल्याला संस्कृत रचना करता येतात असे वाटू लागण्यात धोका आहे.

महामहिम, केवळ आपल्या माहितीसाठी : साहित्य हा विनोदाचा विषय नव्हे आणि माझ्या ओळखीचे एक श्री. चिन्मय धारूरकर यांनी संस्कृत संभाषण शिकायला लागल्याच्या तिसर्‍या दिवशी "रम्या रम्या रम्या ।" हे लघुकाव्य केले. (अवान्तर: संस्कृत भाषेत गच्छामि हे पूर्ण वाक्य होय.)

कारण काव्य करण्यासाठी भाषा ज्ञान कमी आणि काव्य प्रतिभा अधिक लागते. मराठी कवि वसंत बापट यांनी सुद्धा उत्तम संस्कृत रचना केल्या आहेत. मुंबई विद्यापीठाचे गीत "इदं सुन्दरं मन्दीरं शारदाया" ही त्यांचीच रचना.

सर्व प्रथम लेख चांगला आहे आणि आवडला. आपल्याला अजून लिहीण्याबद्दल शुभेच्छा!

थोडेफार अशा प्रकारे लिहून आपल्याला संस्कृत रचना करता येतात असे वाटू लागण्यात धोका आहे.

थोडेफार अशा प्रकारे लिहून इतरांना संस्कृत रचना करता येतात असे वाटू लागण्यात आम्हाला धोका आहे :-)

वरील वाक्य अर्थातच ह. घ्या. कविता आवडत असल्यातरी कधी करता आल्या नाहीत त्यामुळे तसे करता येऊ शकेल (संस्कृतमधे सोडा, मराठीतपण) असे स्वप्नातपण वाटणार नाही :-) तेंव्हा आमच्याकडून निश्चिंत रहावे!

पण मला वाटते, जर परीक्षकांवर छाप पाडायचीच असेल, तर मग उकारान्ती वगैरे शब्दांचीही रुपे लिहिली तर इतर निबंध लिहिणार्‍यांपेक्षा अधिक छाप पडेल.

मला पण तसेच वाटते पण मला मुले म्हणतात की सर आम्हाला फक्त देव आणि माला एव्हढ्याचीच रुपे येतात म्हणून ही अकारान्त करण्याची कल्पना मला पण आवडली. पण जर चांगले अभ्यासू विद्यार्थी असतील तर तुमचे म्हणणे नक्की विचारात घेता येईल.

शब्द अकारान्ती नसल्यास तो अकारान्ती करून घ्यावा म्हणजे विभक्ती करायला सोपे पडते, ही कल्पना धमाल वाटली.

आम्ही जेव्हा संस्कृत शिक्षण प्रशिक्षण वर्गाचे विद्यार्थी होतो तेव्हा आम्हाला आशुभाषण
करण्यासाठी विविध सोपे सोपे विषय दिले जायचे. त्यावर झटपट ७-८ वाक्ये बोलणे अपेक्षित असायचे.

एकदा आमच्यातील एका दुहिता नावाच्या हुशार विद्यार्थिनीला "श्वश्रू" हा जरा कठिण विषय देण्यात आला. आम्हाला वाटले कि तिची आता दांडी उडणार.

पण तिने २ मिनिटे शांतपणे विचार केला व सुरवात केली :-कखग नाम मम श्वश्रू। सा अतीव सुन्दरी, सा करुणानिधि । ताम् .... । तया ... ।

अश्या रीतीने तिने इतर सर्व वाक्ये तद् स्त्री लिंगी सर्वनामाचा वापर करून म्हटली.

संस्कृत ही भाषा क्लिष्ट नसून त्याचे इतर सर्व भाषांप्रमाणेच सुलभ व प्रौढ (साहित्यिक) असे भाग आहेत. शेवटी आपण कुठली उपयोगात आणायची हे ज्याने त्याने ठरवायचे.

मी स्वत: सर्वत्र सरल, सुबोध संस्कृतचाच वापर करतो.

इथे प्रकाशनाच्या सोयी अजून थोड्या जास्त असायला हव्या होत्या. तालिका स्वरुपातील (table format) मजकुर इथे डकवला की तालिका गायब होते. सगळे शब्द एकापुढे एक येतात.

मला तर काय करावे तेच कळत नाही.

इथे संस्कृतचे बरेच तज्ञ आहेत आणि त्यांना हा लेख तितका महत्वाचा वाटणार नाही. हे साहजिकच आहे. सचिनला स्ट्रेट ड्राइव्ह कसा मारायचा याच्या प्रशिक्षणात काय इंटरेस्ट असणार?

म्हणूनच धोक्याची सूचना मी सुरुवातीलाच देऊन ठेवली आहे. नंतर कोणी म्हणायला नको की लेख वाचून विरस झाला, आमच्या पी.एच्.डी. शिक्षणात हे काय मध्येच "कमल घर बघ, शरद बदक बघ".

वरचा माझा प्रतिसाद 'टंग-इन-चीक' अशा पद्धतीचा असणे अपेक्षित होते. उपक्रमावरील संस्कृततज्ञांबद्दल मला नितांत आदर आहे आणि यामुळे कुणाच्या भावना दुखावल्या असल्यास क्षमस्व.
----
"Those are my principles. If you don't like them, I have others." -- Groucho Marx
प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत.प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत.प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत.प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत.प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत.

उपक्रम ह्या वेबसाईटचा उपक्रमच स्तुत्य आहे. कुठेही छचोरपणा नाही. लिहिणारे गंभीर आणि वाचणारे सुद्धा.

नाम चा उच्चार पूर्ण आणि सुस्पष्ट करायचा अगदी जर्मन लोक करतात तसा. आपले हिंदीभाषिक बांधव करतात तसा नव्हे.

कृपया इथे भेट द्यावी.

*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*

संस्कृतस्य महिमवर्णनेन नास्ति साधितम् । सततसंभाषणेन तस्य जीवनं स्थिरम् ।।

तुम्हीच इथेच सुरुवात केलीत. मी तर विचार करत होतो कधी मला वेळ मिळेल आणि कधी
मी पहिला लेख लिहेन. असो.

तुम्हाला या व्यासपीठावरील इतर संस्कृत तज्ज्ञ मदत करतीलच आणि चुकलात तर तत्काळ कान ही पकडतील (मला तर कान पकडणे म्हटले की लग्नात वधूचा भाऊ वराचे कान पिळतो तेच आठवते).

कुत्राSपि पतितम् हाडम् सर्किटम् प्रतिगच्छति |

त्यालाच बहुधा म्हणतात, सगळे रामायण झाले तरी रामाची सीता कोण?

आम्ही शाळेत एक तक्ता पठ केला होता त्याची आठवण झाली
एकवचन.... अनेकवचन
--------------------
स ला ते........स ला ना ते
ने ही ए शी........ने ही ए शी
स ला ते........स ला ना ते
उन हून ..... उन हून
चा ची चे... चे च्या ची
त आत मध्ये... त आत मध्ये
भो रे अरे... भो रे अरे

:)

ऋषिकेश
------------------
जगात १० प्रकारचे लोक असतात द्विमान पद्धती समजणारे आणि न समजणारे

*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*

संस्कृतस्य महिमवर्णनेन नास्ति साधितम् । सततसंभाषणेन तस्य जीवनं स्थिरम् ।।

संस्कृतमध्ये कर्ता हा कधीकधी प्रथमा विभक्तीत दिसतो, तर कधीकधी तृतीयेत.

कर्मणि प्रयोगात कर्ता तृतीयेत सुद्धा असतो. पण असे निबंध लेखन शिकवताना सांगून विद्यार्थ्यांच्या मनांत किती गोंधळ वाढवायचा. हे काही कोणी संस्कृत एम. ए. वा
पी.एच.डी. चे विद्यार्थ्यी नव्हेत. ८ वी, ९ वी, १० वीच्या विद्यार्थ्यांना संस्कृत हे सुलभ
करूनच सांगितले पाहिजे ह्या मताचा मी आहे.

कर्ता हे कारक प्रथमा व तृतीया दोन्हीला लागू पडते हे पूर्णपणे सत्य आहे. पण
लौकिक जगांत कधी कधी अर्ध सत्य सुद्धा तितकेच उपयोगी पडते. निदान,
निबंध लेखनात तरी.

*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*

संस्कृतस्य महिमवर्णनेन नास्ति साधितम् । सततसंभाषणेन तस्य जीवनं स्थिरम् ।।