दारुण सत्य पचवायचे कसे?

थिल्लर राष्ट्रभक्तीचे उदंड पीक देशात आले. टिळकांनी क्रांतीला तर गांधींनी सत्याला परमेश्वर मानले. आज लढणारे कोणी नाहीत व गांधींच्या सत्यवचनास रामराम करणारेही कोणी उरले नाहीत. खोटेपणाचा आश्रय सगळेच घेतात. कारण झटपट यशाचा तो मार्ग. हे दारुण सत्य पचवायचे कसे?

लोकमान्य टिळकांच्या विद्यार्थीदशेतील एक आठवण मोठी उद्बोधक आहे. त्यांच्या कॉलेजातील काही विद्यार्थी देशभक्तीची आणि राज्यक्रांतीची भडक भाषा बोलणारे होते. त्यांपैकी काही जणांनी एका खोलीत जमून व्हिक्टोरिया राणीचे चित्र विद्रूप करण्याचा कार्यक्रम मोठ्या आवेशाने पार पाडला. कोणी राणीचे (म्हणजे राणीच्या चित्राचे!) डोळे फोडले, कुणी नाक कापले, कोणी पोटात चाकू खुपसला व हे असे केल्याने आपण फार मोठी राष्ट्रसेवा किंवा क्रांतिकार्य केल्याच्या समाधानात विद्यार्थी घरी गेले. हे कार्य जेव्हा टिळकांच्या कानी गेले तेव्हा त्या पुचाट मित्रांना म्हणाले, ``अरे, तुम्ही हे काय केले? तुमच्या मनोदौर्बल्याचे हे प्रदर्शन झाले. त्या बिचाऱ्या चित्राने तुमचा काय अपराध केला? असे चित्र विद्रूप करण्याची थिल्लर देशभक्ती दाखविण्याऐवजी लंडनच्या तख्तावर घण हाणण्याची महत्त्वाकांक्षा बाळगा!...'' अशा थिल्लर राष्ट्रभक्तीचे उदंड पीक सध्या सर्वत्र माजले आहे व कुणी याचे पुतळे जाळतात, तर कुणी त्याची प्रेतयात्रा काढून `फोटूगिरी'चा कार्यक्रम उरकतात कुणी मनुस्मृतीचे दहन करतात, तर कुणी राज्यघटना जाळून निषेध व्यक्त करतात कुणी उपोषणाचा फार्स करून सरकारचे लक्ष वेधण्याचा प्रयत्न करतात, तर कुणी आत्मदहनाचे इशारे देतात. त्यामुळे कोणते प्रश्न मार्गी लागणार आहेत व यापूर्वी लागले ते मात्र कळत नाही.

श्रीमंतांचे कायदे वेगळे

कायदे कोणासाठी? असा प्रश्न आज निदान सामान्य जनतेला तरी पदोपदी पडतो. दारू पिऊन गाडी चालविणाऱ्यांविरुद्ध आणि मोबाईल फोनवर बोलत गाडी चालविणाऱ्यांविरुद्ध मुंबईच्या पोलिसांनी मोहीम उघडली. ती यशस्वी झाली. अशा प्रकारे गाडी चालविणाऱ्यांविरुद्ध गुन्हे दाखल झाले. एक तर ते तुरुंगात गेले, नाही तर त्यांना मोठा दंड भरावा लागला. पोलिसांनी जे केले ते लोकांच्याच भल्यासाठी. त्यामुळे रोज होणारे अपघात व जीवितहानी टळली, पण पोलिसांचे वर्तन योग्य नाही व ते फारच अरेरावीने वागतात अशी तक्रार काही जण करू लागले. कायदा म्हणजे हातोडाच असायला हवा, लोण्याचा गोळा असू नये. पूर्वी पोलिसांना चिरीमिरी दिली की सहज सुटता येत असे. आता ते घडत नाही. त्यामुळे स्वत:स सुजाण म्हणविणारे श्रीमंत नागरिक हवालदिल झाले. त्यांचे म्हणणे काय, तर मुंबईच्या रस्त्यांवरील ट्रॅफिक कोण आवरणार? रस्त्यांवरील खड्डे कोण बुजविणार? दादरवरून सांताक्रुझ विमानतळावर पोहोचण्यासाठी २५ मिनिटे लागतात, पण ट्रॅफिक असे भयंकर की अनेकदा या प्रवासासाठी दोन तासही अपुरे पडावेत. अशावेळी मोबाईल फोनवर बोलतच कामे आटपावी लागतात. पोलिसांनी ट्रॅफिक नियंत्रणात आणावे, रस्ते नीट करावेत व मगच कायद्याची कठोर अंमलबजावणी करावी असे काही मुंबईकरांना वाटत असले तरी त्याचे समर्थन करता येणार नाही. लोकांचे म्हणणे असे की, `आज देशात कोण गुन्हा करीत नाही? आज सिग्नलवरील ट्रॅफिक पोलिसाने आडवा केलेला हात न जुमानता तुम्ही गाडी पुढे नेता. हा गुन्हाच आहे. या देशातले पुढारी सत्तेचा फायदा घेऊन कोट्यवधी रुपये कमवतात व इन्कम टॅक्स भरत नाहीत. त्यांची सगळीच संपत्ती बेनामी असते हा गुन्हा नाही काय? आपण सर्वच देशाभिमानाच्या गोष्टी आतडी पिळवटून करतो, पण तिकडे हिंदुस्थान-पाकिस्तानच्या आणि बांगलादेशच्या सीमेवरून पैसे घेऊन `घुसखोरी'स प्रोत्साहन दिले जाते. हा गुन्हा नाही काय? क्वात्रोची हा बोफोर्सची दलाली पचवून सहज सटकतो व देशाचे कायदे खातेच त्याच्या सुटकेच्या वाटेवरील काटे दूर करते. हा अपराध नाही काय? हा अपराध करणारेच पुन्हा देशाभिमानाच्या गोष्टी जरा मोठ्याच आवाजात करतात म्हणून त्यांना टिळकांचे उदाहरण दिले.

हे तर भाईबंद!

लोक भ्रष्टाचाराबद्दल नेहमीच तक्रार करीत असतात, परंतु भ्रष्टाचार शेवटी कोण करतो? आपलेच भाईबंद तो करीत असतात. दोन बातम्यांकडे खास लक्ष वेधतो -

१) `अॅट्रॉसिटीची फिर्याद मागे घेतो दोन लाख रुपये खंडणी द्या' अशी वारंवार मागणी करून गावगुंडांनी मानसिक छळ केल्याने दक्षिण सोलापूर जिल्ह्यातील एका शेतकऱ्याने आत्महत्या केली. नारायण गुंड असे त्या शेतकऱ्याचे नाव. पत्नी व दोन मुलांसह तो राहत होता. गावातील महादेव कांबळेशी त्याचे भांडण झाले. या भांडणातून कांबळे यांनी पोलीस ठाण्यात जातीवाचक शिवीगाळ (अॅट्रॉसिटी) केल्याची फिर्याद केली. पोलिसांनी कारवाई सुरू केली. त्यानंतर अॅट्रॉसिटी मागे घेण्यासाठीच दोन लाख रुपयांची मागणी होऊ लागली. कंटाळून शेतकऱ्याने आत्महत्या केली.

२) दुसरी बातमीही सोलापूर जिल्ह्यातीलच आहे. संजय गांधी निराधार योजनेमध्ये सोलापूर जिल्ह्यातच ७५ लाखांचा गैरव्यवहार झाला. हा सरकारी आकडा. प्रत्यक्षात भ्रष्टाचाराचा आकडा १६ कोटींचा आहे. ही योजना गरीबांसाठी. ती सरकारी अधिकारी व कर्मचाऱ्यांनी गिळून ढेकर दिली. महाराष्ट्रातील अनेक जिल्ह्यांत हा भ्रष्टाचार झाला.

भ्रष्टाचार, खून व गुन्हे फक्त सामान्य माणूसच करतो असे नाही. दिल्लीच्या तिहार तुरुंगात आज सुशिक्षित व चांगल्या घरातील गुन्हेगारांची संख्या जास्त आहे. खासदार, आमदार, अधिकारी या तुरुंगात आहेत. राष्ट्रसेवेशी त्यांचा संबंध नाही. धारावीतील गलिच्छ-गरीब वस्त्यांतील व्यभिचारानेही शरमेने झोपडीत तोंड लपवावे असे व्यभिचार कुलाबा, मलबार हिलमधील पॉश फ्लॅटस्मध्ये होत आहेत. संपत्तीसाठी श्रीमंतांची मुले वृद्ध माता-पित्यांना घराबाहेर काढतात. झोपडपट्टीतील अशिक्षित दादांच्या खूनबाजीने थक्क व्हावे असे मनुष्यवध श्रीमंतांच्या वस्त्यांत घडताहेत.

सरकार नेहमीच खोटेपणा करते व स्वत:ची कातडी वाचवते. लोकमान्य टिळकांच्या गोष्टीने लेखाची सुरुवात केली. क्रांतीचा व लढण्याचा विचार टिळकांनी दिला. सत्य हाच परमेश्वर मानणारे गांधीजी. कुसुमाग्रजांची एक सुरेख कविता आहे. महात्मा गांधींचे दु:ख त्यांनी त्या कवितेत मांडले आहे. या देशातील प्रत्येक नेत्याला त्याची जात आधार देते. त्यामुळे त्याचे मोठेपण टिकून आहे; परंतु गांधीजी म्हणतात, ``माझ्या वाट्याला फक्त सरकारी भिंत आहे. जिच्या आधारावर मी टिकून आहे!'' हे दारुण सत्य म्हणजे पुन्हा शोकांतिकाच. ती सर्वत्र चालली आहे.

दारुण सत्य पचवायचे कसे? कुणी उत्तर शोधील काय?

-संजय राऊत
( सामना १९ आक्टोबर २००७ )