काही लोक तर इतपत बोलतात की भारताला परराष्ट्र धोरणच नाही. जी काही असते ती तात्कालीक प्रतिक्रिया असते.

भारतीय परराष्ट्र धोरण विस्कळीत आहे हे खरेच. विशेषतः या सरकारच्या काळात परराष्ट्र मंत्रालयाची दुरवस्था झाली आहे. नव्या फ्रेंच राष्ट्राध्यक्षांनी विरोधी पक्षातील कर्तबगार लोकांना महत्त्वाच्या पदावर नेमण्याची प्रथा सुरू केली आहे. (यामागे राजकीय खेळी असल्याची टीका होत आहे खरी) अश्याप्रकारे महत्त्वाची खाती/जबाबदार्‍यांवर माणसे नेमताना पक्षीय राजकारण बाजूला ठेवले तर किती चांगले होईल ('पदा'साठी असलेली रस्सीखेच पाहता हे प्रत्यक्षात येणे अशक्यप्राय आहे असे वाटते.)

बाकी ताजिकिस्तानमधील तळ भारताच्या जगात वाढत्या महत्त्वाचे निदर्शक आहे.

सामरिक जाळे याचा अर्थ मला पण समजला नाही.

पण एकंदरीत जगभरच्या तेलाच्या साठ्यांकडे महासत्तांचे लक्ष आहे. कारण सरळ आहे आजच्या घडीला (निदान नविन तंत्रज्ञाने पूर्ण विकसीत होई पर्यंत) तेलाची गरज स्वतःचे अर्थकारण प्रबळ ठेवण्यासाठी आहे. भारताला याची समज आलेली असल्याने आणि भारत जागतीक नाही तरी प्रादेशीक महासत्ता नक्कीच झाला आहे, आणि पुढची स्वप्ने पडत आहेत. त्यामुळे योग्य दिशेने पाऊल पडत आहे. जगात कुठेही संयुक्त राष्ट्रसंघ शांतीसेना पाठवत असताना भारत पुढे असतो. भारतीय सैनीकांच्या कामगिरीबद्दल प्रगत देशाला पण विश्वास आहे म्हणूनच अमेरिकेस आपण इराक मधे जायला हवे होते.

अजून एक गोष्ट नक्की की आपल्याहून लहान देशांना आपल्याबद्दल साम्राज्यीकरणावरून संशय येत नाही आणि त्यांची जनतापण आपले स्वागत करते.
त्याला कारण आपला तसा इतिहास.

याचे एक उदाहरण आठवतयं तसे सांगतो: अफगाणीस्तानच्या युद्धात अमेरिकेस भारताने सैनीकी मदत करायची तयारी दर्शवली होती . पण पाकीस्तानच्या विरोधामुळे अमेरिकेने ती स्विकारली नाही. पण तिथले तालीबान जाऊन जेंव्हा कर्झाईचे राज्य आले, तेंव्हा पासून राजनैतीक पातळीवर आपण तिथे इस्पितळे, दवाखाने, शाळा आणि विश्वविद्यालय चालू करायला मदत करत आहोत. त्यानिमित्ताने तिथे लषक्री अधिकारीच जास्त जात आहेत् कारण तसे शिक्षन असल्याखेरीज युद्धसदृश्य परीस्थितीत नागरी लोकांना पाठवणे जास्त उचीत नसते...सामान्य अफगाण आपण तिथे गेलो म्हणून खूश आहे आणि आपल्या लोकांचे स्वागत करतो. तालीबानी विकृती तिथून गेल्यावर लोकं परत मनोरंजनात्मक कार्यक्रम पाहू शकू लागले पण ते हॉलीवूडचे नसून बॉलीवूडचे आहेत...

थोडे अवांतरः

भारतीय सैन्य आणि शस्त्रबळाबद्दल माहीती हवी असल्यास भारतरक्षक चे संकेतस्थळ पहा.

समर = युद्ध त्यावरून सामरिक हे विशेषण आले असावे. जसे, navy वरून naval. एकंदरीत लष्करी तळ असा शब्द न वापरता सरळ युद्धासंबंधी शब्द का वापरावा हे मलाही उमगले नाही. जाळे हा शब्द नेटवर्क दर्शवतो आणि हे नेटवर्क कशापद्धतीचे असावे याचीही कल्पना मलाही आली नाही.

बाकी, मध्य आशियातील समृद्ध खनिजसाठा लक्षात घेता भारताने हे उचललेले पाऊल फायद्याचे ठरो.

अवांतरः सहजच आठवले म्हणून. मध्य आशियातील दुसरा एक देश अज़रबैजा़नला हिंदूंचे एक प्राचीन देऊळ असून त्यात सतत आग जळत राहते. (भूगर्भातून येणार्‍या वायूंमुळे) असावे. जेम्स बाँडच्या एका चित्रपटात (द वर्ल्ड इज नॉट इनफ) मध्येही त्याचा संदर्भ होता.

थोडेसे अवांतर होईल, पण

"जगाला आदर्श करण्याच्या" (कृण्वंतु विश्व आर्यम्) हेतूने का होईना पण प्राचीनकाळापासून आपल्या संस्कृतीत असे स्वतःच्या सीमेबाहेर जाण्याची महत्वाकांक्षा होती. मंत्रपुष्पातील शेवटच्या ओळीच बघा, (जशा आठवताहेत तशा, लेखनातील चुकांबद्दल क्षमस्व) "... अंतार्धात्, पर्राधात्, पृथीव्यही, समुद्र परीयंताया, एकराळीती, तद्धपे सश्लोको, भिगीतो मरूतस् परीवेष्टारो, मरुतस्या वसंगृहे.." याचा अर्थ आहे, (परत जसा आठवतो तसा भावार्थ ) "की आमचे साम्राज्य हे जमिनीवर, आकाशात (अंतराळात), समुद्रात आणि जेथे जेथे वारा (मरूत) जाऊ शकतो तिथपर्यंत असावे" असे आपण आरती म्हणल्यावर देवासमोर म्हणत असतो. ते देव आपल्याला देईल म्हणून नव्हे तर आपली महत्वाकांक्षा देवासाक्षी जागृत ठेवण्याच्या प्रथेमुळे असे मला वाटते. अशोकापर्यंत तसे वागलेले सम्राट होतेही. पण मग मधल्या हजार-दोन हजार वर्षात त्या वृत्तीचा लय होत गेला. आपल्यावेळे पर्यंत तर फक्त वेगेवेगळ्या ठिकाणी सूर चढवत शेवटी पायरी घसरल्यासारखे "सभासदैवती" म्हणत नंतर प्रसाद खायला लागलो.

अर्थात गेल्या दहा वर्षात काही गोष्टी बर्‍याच चांगल्या अर्थाने बदललेल्या आहेत. भाजप-रालोआ सरकारने जरी वरील हा आणि अणुशक्तीसंदर्भातील निर्णय घेतला असला तरी दुसर्‍या टोकाच्या सरकारने पण ते निर्णय बदलले नाहीत आणि सातत्य राहीले हे वरील बातमीचा मतितार्थ लक्षात घेतल्यास कळते आणि ती चांगली गोष्ट आहे.