राधिका,

तुमच्या तत्पर प्रतिसादाबद्दल धन्यवाद.
पहिलाच लेख आहे हा त्यामुळे छोटा आहे. तुमची सूचना आणि येथील प्रतिसाद यांमुळे मला नक्कीच प्रोत्साहन मिळत आहे.
यापुढील लेख सविस्तर असतील याची काळजी घेईन

धन्यवाद
सागर

वरदा,

तुम्ही दिलेली माहिती आणि उपस्थित केलेले प्रश्न खरेच खूप छान आहेत.
पुढील लेखांमध्ये या प्रश्नांचा उहापोह सविस्तरपणे करेनच. पण सध्या तुम्हाला असलेल्या शंकांचे निरसन करण्याचा प्रयत्न करतो

ऍस्ट्रॉनमिकल युनिटला मराठीमध्ये खगोलीय एकक असे म्हणतात.

या माहीतीबद्दल धन्यवाद. यालाच ज्योतिषीय एकक असेही एक नाव आहे.

काक्षी हा तारा कोणत्या तारकासमूहामध्ये आहे?

काक्षी हा मृग नक्षत्रातील तांबूस दिसणारा तारा आहे. बहुतेक बेटेलग्युज म्हणून सांगितले तर तुम्ही लगेच ओळखाल. हा तारा राक्षसी तारा असून सूर्यापेक्षा ४०० पट मोठा आहे. या तार्‍याबद्दल मी राक्षसी तारे या लेखात लिहीनच. पण थोडी वाट पहावी लागेल.

एक प्रकाशवर्ष म्हणजे प्रकाशाने एका वर्षामध्ये निर्वात पोकळीमध्ये कापलेले अंतर. प्रकाशाचा वेग तो प्रवास करत् असलेल्या माध्यमाच्या अपवर्तनांकावर (रिफ्रॅक्टिव इंडेक्स) अवलंबून (अपवर्तनांकाच्या व्यस्त प्रमाणात बदलतो) असतो. काचेमध्ये प्रकाशाचा वेग हा हवेतील वा निर्वात पोकळीतील वेगापेक्षा कमी असतो. त्यामुळे निर्वात पोकळीचा प्रकाशवर्षाच्या व्याख्येमध्ये समावेश असणे गरजेचे आहे.

तुमचे म्हणणे योग्य आहे वरदा. पण तारा ते आपण यामधील अवकाशात काच वगैरे काही नसणारच या गृहीतकावरच मी हा खुलासा केला नव्हता. बाकी प्रकाशाची अंतराळातील , काचेतील व पाण्यातील गती हा एका स्वतंत्र लेखाचा विषय होऊ शकतो. माझी तुम्हाला विनंती आहे की या बाबत आपणाकडे जास्त माहीती असेल तर कृपया तुम्ही लेखन करा. तसे झाले तर खूप आनंद होईल.

धन्यवाद
सागर

धन्यवाद गुंडोपंत,

लवकरच अजून लेख लिहिन.

प्रतिसादाबद्दल धन्यवाद
सागर

पृथ्वीपासून (किंवा सूर्यमालेपासून म्हणा) जसजसे अंतर वाढत जाते तसतसे अवकाशांतील वस्तुमान अधिकाधिक विरळ होत जाते.

शरदराव
आपण खगोलभौतीकीमधला एक अत्यंत महत्वाचा आणि अजून न सुटलेला प्रश्न उपस्थित केला आहे. आकाशगंगांचे गणित करुन काढलेले वस्तुमान आणि प्रयोगावरून काढलेले वस्तुमान यात बरीच तफावत असल्याचे आढळून आले आहे. ह्याचे स्पष्टीकरण देण्यासाठी डार्क मॅटरची संकल्पना मांडण्यात आली. डार्क मॅटरवरून कुठल्याही तरंगलांबीचा प्रकाश परावर्तित होत नाही. मात्र याचे अस्तित्व इतर दिसणार्‍या वस्तूंवरील गुरूत्वाकर्षणाच्या प्रभावांमुळे दिसू शकते. या संकल्पनेचा उपयोग इतर गोष्टी स्पष्ट करण्यासाठीही होतो उदा. विश्वाचे स्वरूप ( Structure of the Universe). अधिक माहिती इथे मिळू शकेल.

----
L'enfer, c'est les autres -- Jean-Paul Sartre

कोर्डेसाहेब,

१) १ प्रकाशवर्ष = ६३०७२ ऍस्ट्रॉनॉमिकल् युनिट्स्
तुमचा पहिला मुद्दा एकदम बरोबर आहे.पण तार्‍यांमधील अंतर मोजण्यास वापरला जात नाही.
२) पृथ्वीपासून (किंवा सूर्यमालेपासून म्हणा) जसजसे अंतर वाढत जाते तसतसे अवकाशांतील वस्तुमान अधिकाधिक विरळ होत जाते.
पण दुसर्‍या विधानाबाबत मी काही विचार मांडू इच्छीतो
हे विधान सत्य असले तरी अर्धसत्य आहे. मी त्यात थोडी भर घालू इच्छीतो.
आपल्यापासून जसजसे अंतर वाढत जाते तसे अवकाशातील वस्तुमान विरळ होत नाही तर अवकाश तरल होत जाते असे म्हणता येईल.
कारण वस्तुमान हे वस्तूला अस्तित्त्व देते (म्हणजेच जडत्व देते). जसे पृथ्वीला , इतर ग्रहांना वस्तुमान आहे. त्यामुळे त्यांना आकार आहे, आपण सर्व सजीव / निर्जीव आहोत. अंतर जसजसे वाढत जाते तसतसे अंतराळातील निर्वात पोकळी वाढत जाते. (मला वाटते की तुम्हाला हेच सूचित करावयाचे होते). पण वाटेत तारा वा ग्रह वा धूमकेतू आला की पुन्हा वस्तुमान हे येणारच. मग ते कमी वा अधिक प्रमाणात आहे हे ज्या त्या तार्‍या-ग्रहा-धूमकेतूवर अवलंबून असणार. होय की नाही?

धन्यवाद
सागर

प्रतिसादाबद्दल धन्यवाद राजेंद्र,

यापुढील लेख नक्कीच विस्तृतपणे देईन

धन्यवाद
सागर

एकलव्य आणि सर्वच वाचकांची क्षमा मागतो
कार्यालयीन व्यस्ततेमुळे येथे लेखन करणे अजिबात शक्य झाले नाही.
सोमवारी किंवा मंगळवारी राक्षसी तारे ही लेखमाला सुरु करेन.

तोपर्यंत कृपया सर्वांनीच वाट पहावी ही विनंती

धन्यवाद
सागर