उपक्रमराव, मी आपल्याला अशी चर्चा बाजूला काढण्याबद्दल विनंती करण्यासाठी खरड लिहायला घेतच होते, इतक्यात ही चर्चा वेगळी काढलेली दिसली. त्याबद्दल धन्यवाद.
राधिका

पु.लं ची 'सखाराम गटणे 'हे व्यक्तिचित्र प्रमाणभाषेचे उदाहरण आहे तर 'रावसाहेब' हे बोली भाषेचे उदाहरण आहे. "आपल्या साधनेत व्यत्यय तर आला नाही ना?" आणि "तब्ला वाजिवतो कि मांडी खाजिवतो" ही अनुक्रमे वाक्ये आठवून बघा.
प्रकाश घाटपांडे

राम राम !
पुण्यात सदाशिवात बोलली जाणारी भाषा ही तिथल्या लोकांची बोली आहे. काही पिढ्यांपासून ते लोक आणि ती बोली बोलणारे इतर अनेक लोक त्या बोलीचा वापर करताना आढळतात. ती बोली कुठेही काचेच्या पेटित बंद करुन वस्तूसंग्रहालयात ठेवली नसून ती इतर बोलीं प्रमाणे प्रवाही आहे. कोकणातले काही विशिष्ट शब्द त्या बोलीत पूर्वी वापरले जात, कोकणी हेल सुद्धा डोकावे पण कालांतराने ते शब्द व हेल आता वापरात कमी होत आहेत. हे तिच्या प्रवाही पणाचे प्रमाण आहे. त्यामुळे ती बोली सुद्धा बंदिस्त अथवा काटेकोर नियमात बद्ध नाही. तिला प्रमाण मानावे की नाही हा वेगळा प्रश्न आहे.
-- लिखाळ.

परदेशात भारतीयांनी एकमेकांकडे पाहून स्मितहास्य करावे असे मला वाटते.

अशा प्रकारचा वाद फक्त मराठीत नसून सगळीकडे आहे. प्रमाणभाषा कोणती मानायची हा सापेक्ष मुद्दा आहे. आणि एक बोली प्रमाणभाषा मानली तर ती इतरांपेक्षा उच्च असा समज चुकीचा आहे. इटलीमध्ये तस्कनी (मध्य-उत्तर इटली) भागातील बोली प्रमाण मानली जाते. दक्षिण इटलीमध्ये वापरतात ती बोलीभाषा (गॉडफादरमध्ये मायकेल-सोलाझ्झो भेटीदरम्यान सोलाझ्झो जी वापरतो ती) प्रमाणभाषेपेक्षा बरीच वेगळी आहे. या भागातील मंडळी जेवणाच्या टेबलावर (मेजावर?) एकत्र जमली की त्यांचेही याच विषयावर कडाडून वाद होतात. इंग्रजीमध्ये अमेरिकन आणि ब्रिटीश असे दोन प्रकार ठेऊन थोडा वाद मिटवला आहे. पण अमेरिकेतही वेगवेगळ्या भागातील बोलीमध्ये कमालीचे वैविध्य आहे.

----
L'enfer, c'est les autres -- Jean-Paul Sartre

बोली अन प्रमाण,मला सारक्याच
नाराज चंद्र.
[उपक्रमवर लास्ट चार दिस]

मराठी असे आमुची मायबोली तिला बैसवूं वैभवाच्या शिरी |
***********************************
"प्रमाणभाषा कोणती?" हा वाद नंतर. आधी प्रमाणभाषा हवी का नको? ललित लेखनासाठी प्रमाणभूत भाषेचा आग्रह व्यर्थ आहे.तसे बंधन कोणीही प्रतिभावंत पाळणार नाही. आणि ते योग्यच आहे. पण वैचारिक लेखनासाठी तरी व्याकरणदृष्ट्या प्रमाणभूत अशी भाषा असावी की नसावी? आज वैचारिक लेखनात सुद्धा "त्यानं असं केलं ,त्यामुळं तसं झालं." अशी वाक्ये लिहिली जातात.टी.व्ही. वरील वार्तापत्रात "आजचं कमाल तापमान नांदगाव इथं ३७ अंश इतकं नोंदलं गेलं." असे सांगतात तेव्हा ते ऐकताना मला कसेसेच वाटते.

अबे तू बी काय आटवन करुन देल्ली मले भऊ!
ग्रांथिक शबुद जुनाचे भऊ बर्का...

अबे तू बी काय आटवन करुन देल्ली मले भऊ!
ग्रांथिक शबुद जुनाचे भऊ बर्का...

हसून हसून पुरेवाट !!

इंग्रज पंडित थॉमस कॅंडीने ? हा कोण पंडित आमच्या मराठी भाषेची व्याख्या करणारा?--रम्या
मेजर थॉमस कँडी हे पुणे संस्कृत महाविद्यालयाचे मुख्याध्यापक होते. --प्रियाली
क्यांडीसाहेबांनी पुण्याला मराठी शिकवली."--युयुत्सु

थॉमस कॅन्डी इंग्‍लंडमधील हेलिबरी कॉलेजमध्ये प्रा.ईस्टविक यांच्याकडे मराठी शिकले. १८३७ मध्ये ते पुणे (संस्कृत) पाठशाळेचे प्रमुख व मराठी शाळांचे तपासनीस झाले. वीस वर्षे त्यांनी हे काम केले. कॅन्डीला मराठी व इंग्रजी या भाषा उत्तम कळतात म्हणून सरकारने त्यांच्याकडून इन्डियन पिनल कोड, सिव्हिल प्रोसीजर कोड व क्रिमिनल प्रोसीजर कोड यांची भाषांतरे करून घेतली. मराठीत चांगली भाषांतरे कशी करावीत याचे नियम त्यांनी तयार केले. भाषांतर करताना मुळातील सर्व विचार व्याकरणशुद्ध मराठीत कसे आणावेत, शब्दश: भाषांतर का टाळावे, परकीय शब्द मराठीत कसे लिहावेत वगैरे अनेक सूचना ते भाषांतरकर्त्यांना देत. कॅन्डीच्या पूर्वीची मराठी भाषा अत्यंत भोंगळ होती. एखादा विचार व्यक्त करण्यासाठी फार लांबण लावावी लागे. मराठी वाक्यरचनेतील शैथिल्य व अनिमियता काढून टाकून त्यांनी भाषेला बंदिस्तपणा आणला. त्यांनी लिहिलेल्या मराठी शब्दकोशाइतका चांगला कोश अजून निर्माण झालेला नाही. आजकालच्या मराठी शब्दकोड्यात येणारा जवळजवळ प्रत्येक शब्द त्यांच्या कोशात सापडतो. त्यांचा मृत्यू लोणावळ्यात विपन्नावस्थेत झाला. त्यांच्या निधनानंतर पुण्याच्या ब्राह्मणांनी सुतक पाळले.

पण ज्या भाषेतुन उत्तम अभिव्यक्त होता येते ती प्रमाणभाषा मानली पाहिजे.--डॉ. दिलीप बिरुटे
मूकबधिरांची भाषा, ट्रॅफिक सिग्नलची भाषा, हातवार्‍यांची भाषा, नृत्याची-संगीताची भाषा यांच्यातून उत्तम अभिव्यक्ती होते. पण म्हणून काही या प्रमाणभाषा होऊ शकत नाहीत.
बोली भाषेत लिहिले तर काय अनर्थ होईल, हे कळून घ्यायला आवडेल.- युयुत्सु
उघड आहे. विदर्भातल्या माडिया गोंडांच्या बोलीभाषेत येणारे गाटो(भात), मेंज(अंडे), उल्लिंग(कांदा), मंता(आहे) तिंदाना(खाणे ) इत्यादी शब्द वापरून पुस्तक लिहिले तर ते कुणाला समजेल?
पण अमेरिकेतही वेगवेगळ्या भागातील बोलीमध्ये कमालीचे वैविध्य आहे. --राजेन्द्र
अमेरिकेतच काय, पण इंग्‍लंडमध्ये पण बोलीमध्ये वैविध्य आहे. पण सर्वांची प्रमाण लिखित इंग्रजी एकच आहे .
टी.व्ही. वरील वार्तापत्रात "आजचं कमाल तापमान नांदगाव इथं ३७ अंश इतकं नोंदलं गेलं." असे सांगतात तेव्हा ते ऐकताना मला कसेसेच वाटते.--यनावाला
अर्थात बातम्या सांगतानाचे वाक्य "तापमान नोंदले गेले." असंच लिहावं किंवा बोलावं. असं मला वाटतं. --अभिजित
मलापण असेच वाटते.

लिखाण बोलण्यापेक्षा अधिक काळ टिकतं म्हणून लिखाणात अधिक काटेकोर राहावे का शुद्धलेखनाबद्दल, व्याकरणाबद्दल ?
संकेतस्थळावरील लेखन (विशेषतः प्रतिसाद) हे लेखन मानावे की संवाद ?
माझ्या मते, अशा संकेतस्थळांवर सदस्य संवाद साधायला लिहितात.
त्यात प्रमाणभाषेचा आग्रह धरावा का ? परदेशी माणसाने मराठी शिकावी, ती कुठली ?-युयुत्सु
लिहिण्यासाठी प्रमाण मराठी आणि बोलण्यासाठी बोलीभाषा! लिहिताना शुद्ध लिहावे, बोलताना समोरच्या माणसाला प्रेम, आदर, आपुलकी यापैकी जे वाटावे असे वाटते त्याला साजेसे बोलावे. नाटकातील पात्रांच्या तोंडी, ललित लेखनामध्ये प्रत्यक्ष बोललेले किंवा मनात आलेले शब्द लिहिताना बोलीभाषा जरूर लिहावी. रेडिओवर वाचण्याकरिता लिहिलेले भाषण जर बोलीभाषेत नसेल तर ते तसे लिहून आणायला सांगतात. त्याशिवाय त्याला अधिकार्‍यांची संमती मिळत नाही. याशिवाय अन्यत्र लिहिलेली बोलीभाषा मराठी साहित्य महामंडळाच्या लेखनविषयक (तेराव्या) नियमानुसार निषिद्ध आहे. असे लिखाण अशुद्ध गणले जाते.

पुलंना पुण्यात येण्यापूर्वी बजावले होते, "की बाबा, तू जातोयस खरा पण तुझा तिथे निभाव लागणार नाही! पुण्याची माणसे पुस्तकातले छापील मराठी बोलतात!!
यावरून पुण्यात पुस्तकातली छापील मराठी ही बोलीभाषा होती हे सिद्ध होते. हीच प्रमाण मराठी.
हा उपदेश नाही. हे माझे प्रामाणिक मत आहे. इतरांना ते पटेलच असे नाही. पिण्डे पिण्डे मतिर्भिन्ना ॥

वाचक्‍नवी

मूकबधिरांची भाषा, ट्रॅफिक सिग्नलची भाषा, हातवार्‍यांची भाषा, नृत्याची-संगीताची भाषा यांच्यातून उत्तम अभिव्यक्ती होते. पण म्हणून काही या प्रमाणभाषा होऊ शकत नाहीत.

हो ना ! कुत्र्याचे भुंकने,चिमण्यांची चिव-चिव,कावळ्यांचे काव-काव,गाड्यांचे हॉर्न(आवाज),पावसाचे पाणी पत्र्यावर पडल्यानंतर त्याचा होणारा आवाज,याचा आम्ही विचारच केला नाही. आम्हाला वाटले मानवाच्या तोंडून बोलल्या जाणा-या सार्थ ध्वनिंच्या शब्दसमूहाचाच विचार करायचा आहे ;)