मालिका छान सुरू आहे.

फक्त प्रकाशित करण्यापूर्वी जर पुन्हा एकवार नजरेखालून घातलेत तर, डोळ्यांना खुपणार्‍या ढोबळ चुका सुधारता येतील.

इंग्लंडात काय किंवा अमेरिकेत काय, शालेय शिक्षणाचा खर्च सरकार अगदी व्यवस्थित करते (ज्यांना खाजगी शाळा परवडत नाहीत त्यांच्याकरीता). पण महाविद्यालयीन शिक्षण मात्र खाजगी क्षेत्राकरिताच सोडलेले दिसते (अमेरिकेतील कम्युनिटी कॉलेजेस वगळता). त्यामुळे ह्या देशांत पदवीधर तसे कमीच आढळतात. मात्र व्यवसायपूरक डिप्लोमा/सर्टेफिकेट वगैरे मिळवून लगेच कमावते होतात.

अवांतर १ - इंग्लंडात जवळपास प्रत्येक भिकारी एक कुत्रा बाळ्गून असतो. स्वतःच्या खाण्याची मारामार असताना ही मंडळी कुत्रे का बाळगतात असा प्रश्न पडायचा. वरवर चौकशी करता असे समजले की, तिथे बेकार भत्याप्रमाणे कुत्राभत्तादेखिल मिळतो! खरे की काय?

अवांतर २ - आपल्याकडे जशी फुटाफुटावर देवळे आहेत तशी इथे चर्चेस दिसली

असेल बॉ. मला तर नाक्यानाक्यावर पब्स दिसले! मनी वसे ते ... ;)

मला घाटपांडे पण म्हणाले होएते शुद्धलेखन सुधारा. जरा प्रयत्न करतोय पण इतका वेळ लागतो आहे की नंतर कंटाळा येतो. पण पुढील वाटचालीसाठी जरा जास्त प्रयत्न करीन.

पण महाविद्यालयीन शिक्षण मात्र खाजगी क्षेत्राकरिताच सोडलेले दिसते>> आईकून माहिती आहे पण प्रत्यक्ष अनुभव कमी आहे. त्यामुळे फार लिहिले नाही. उगाचच कशाला थापा मारायच्या. पण तिथे जे काही वर्तमानपत्रात वाचायला मिळते त्यावरून असे वाटते की सर्सामान्य लोकांचे हालच हो. विशेषतः कल्लू लोकांचे. म्हणजे लेकाचे आपल्या इथे येवून तुम्ही दलितांना काय वागवले वगैरे शेखी मिरवितात पण ह्यांच्याकडे कल्लू लोकांना फार काही वेगळे वागवत नाहीत असे माझे स्पष्ट मत आहे. लंडनला जी दंगल उसळली ती मी प्रत्यक्ष पहिली आहे. आधी सुरवात ह्या काळ्या लोकांच्या मुस्कटदाबीनेच झाली.

तिथे बेकार भत्याप्रमाणे कुत्राभत्तादेखिल मिळतो! खरे की काय?>> कल्पना नाही हो. सुदैवाने माझ्या आजूबाजूला कुत्रेवाले कमीच आले. म्हातारे लोक मुले जवळ नाहीत म्हणून कुत्री/मांजरी पाळतात. सोबत छान होते आणि त्या निमित्ताने त्यांना बाहेर जायला मिळते. मला हे तर्कट अजून पेललेले नाहीये की स्वतःच्या मुलांना घराबाहेर काढायचे आणि ह्या कुत्र्र्या मांजरांना मात्र तळहाताच्या फोडासारखे जपायचे. बहुदा प्राणीमात्र बोलत नाहीत आणि आपण सांगू तेच करतात त्यामुळे जुळवून घेणे सोपे जात असावे. माझ्या दुसऱ्या अस्सल ब्रिटीश क्लायंटकडे एकाहीकडे कुत्र नव्हत. गम्मत म्हणजे एक प्रोजेक्ट मानेजारीण बाई जी अमेरिकन होती ती मात्र माझे कुत्रे आणि माझे कुत्रे करायची आणि हे सगळे ब्रिटीश लोकं तिची जाम चेष्टा करायचे. पण विशेष नमूद करण्यासारखी गोष्ट म्हणजे जर का श्वानाने शी केली तर बरीच लोकं स्वतः ती उचलत असत. काही ठिकाणी तर चक्क कुत्र्याची विष्ठा टाकायची वेगळी पेटी पहिली. बहुदा काहीतरी नक्की करत असावेत म्हणजे आपल्याकडे गांडूळखत असते तसेच काहीतीतरी पण नक्की माहिती नाही.

मला तर नाक्यानाक्यावर पब्स दिसले>> :)) ते काय सांगणे झाले काय हो. मी टाऊन सेंटरच्या अगदी जवळ राहायचो तिथे खरोखर एकाच रांगेत किमत ५-६ पब्ज सहज दिसायचे. विशेषतः उन्हाळ्यात रात्री दारू पिऊन जाम दंगा घालायची मंडळी. ह्यांचे एक एक किस्से लिहिले तर १-२ भाग बनतील पण ते बरेच अश्लील ह्या सदरातच मोडतील. काही भागात तर रस्त्या लगत घर असेल रात्री झोप मिळणे कठीणच!!! म्हणा ही मंडळी जेवताना पाणी पीतच नाहीत दारूच पितात त्याला आता कोण काय करणार. एकाच प्याला इंग्रजीत रुपांतरीत झाले तर कदाचित चांगले चालेल. :)

गम्मतच आहे. आपल्या इथली शिक्षण संस्था याच ब्रिटिशांनी बनवली आहे. पण ती सध्या तरी कुचकामी आहे. दुसरा मुद्दा असा की तिथे सगळेच इंग्रजी माध्यमात शिकतात पण भारतात परिस्थिती वेगळी आहे. मातृभाषेतले शिक्षण नाहिसे होत चालले आहे. ज्ञानाची भाषा इंग्रजी होत चालल्याने त्यात आता फारसे गैर वाटत नाही. किंबहुना नवे तंत्र भारतीय भाषांमध्ये उपलब्ध नसते हा एक मुद्दा आहेच.
भारतात शिक्षणाचा आधीच आनंद आहे त्यात भर म्हणून शिक्षकांना शिकवणी सोडून अनेक कामे लावली आहेत.

काय सांगावे महाराजा. माझे आई आणि वडील दोघही शिक्षक होते. शिक्षणक्षेत्राची प्रथम हळूहळू आणि नंतर झपाट्याने होणारी दुरवस्था फार जवळून बघितली आहे. आमच्या आईला काय वाटेल त्या कामाला आपले मायबाप सरकार जुम्पायाचे. जनगणना काय निवडूणकीचे हमाली काम काय. कठीण आहे. २-३ वर्षात मला इथे एकाही शिक्षक असले अशैक्षणिक काम करताना आढळला नाही. उलट ह्या सगळ्या कामांना तात्पुरते लोक इथले सरकार घेते. थोडक्यात एक प्रकारे ही नवीन रोजगार निर्मितीच झाली की . आपले सरकार मात्र शिक्षकांना महसूल न मिळवून देणारे खाते समजतो. त्यामुळे ह्या असल्या कामांना जुंपतात. आपल्या इथे पूर्वीच्या काळी गुरुची मोठी थोरवी होती आता शिक्षक हा चेष्टेचा विषय झाला आहे. इथे मात्र अजूनही शिक्षकाला बराच मान आहे.

किंबहुना नवे तंत्र भारतीय भाषांमध्ये उपलब्ध नसते हा एक मुद्दा आहेच.>> तुम्ही असे म्हणता. १-२ उदाहरणे देतो. अमेझॉनच्या वेबसाईटवर अल्केमिस्ट किंवा इंडिअन अल्केमिस्ट असा सर्च मारा. त्यात एका अमेरिकनाने लिहिलेले पुस्तक आहे. पाऱ्यापासून सोने आणि चांदी बनविण्याचा उल्लेख आहे. शेवटची नोंद १९८४ साली बिर्लांच्या समोर झाली आहे. परीक्षण केल्यावर खऱ्या सोने/चांदी पासून अगदी मामुली फरक दिसला. म्हणजे आपल्याकडे बरेच होते पण सतत ज्ञान कोंडून ठेवणे आणि दुसरी गोष्ट म्हणजे सर्व गोष्टी उशिरा मिळतात ही भारतीय मनोवृत्ती त्यामुळे एखाद्याला ज्या विषयात रस आहे त्याचे पूर्ण ज्ञान गुरु देताच नाही. ह्याने प्रचंड नुकसान झाले. गम्मत म्हणजे एकाही भारतीयाला ह्यावर शोध घेवून बोली भाषेत ते प्रसिद्ध करावे असे वाटले नाही. हाच प्रकार वैदिक गणिताबाबतीत. नको त्या अंधश्रद्धा बाळगून पाहिजेल ते ज्ञान झाकून ठेवायचे ह्या करंटेपणाला काय म्हणावे.

दुसरा पडलेला प्रश्न आपले मराठी साहित्यीक काय करत होते. इंग्रजीमध्ये इतक्या वेगवेगळ्या विषयांवर लिखाण होते त्या सगळ्याला साहित्याच म्हणतात आपल्याकडे मात्र कविता, कथा, कादंबरी आणि फार तर आत्मचरित्रात्मक लेख. त्यातही १-२ नाराळीकरांसारखे अपवाद सोडले तर बाकी आनंदच आहे. अजूनही पुं.लं. आणि खांडेकरांपलीकडे धाव घेणे अवघड होते आहे. म्हणजे ह्या साहित्यिक लोकांनी का नाही प्रयत्न केले. तो विश्वकोश अजून व्हायचा आहे. साधी छोटी मराठी डिक्शनरी पण आपल्या लोकांना करता येऊ नये? बौद्धिक दिवाळखोरी दुसरे काय.

मा़झ्या विनंतीला मान देवून हा लेख लिहिलात त्याबद्द्ल आपला आभारी आहे. पण परिक्षा पध्दत कशी असते त्याबद्द्ल थोडी माहिती द्यावी. मी असे ऐकून आहे की त्यासाठी पाठांतराची गरज लागत नाही प्रश्नप्रतिकेतच उत्तरे असतात. (objective type).

नवीन भागासाठी विषय देतोय "Employment System" कशी आहे. लेखाची वाट पाहत आहे.

पाऱ्यापासून सोने आणि चांदी बनविण्याचा उल्लेख आहे. शेवटची नोंद १९८४ साली बिर्लांच्या समोर झाली आहे. परीक्षण केल्यावर खऱ्या सोने/चांदी पासून अगदी मामुली फरक दिसला. म्हणजे आपल्याकडे बरेच होते पण सतत ज्ञान कोंडून ठेवणे आणि . . . हाच प्रकार वैदिक गणिताबाबतीत. नको त्या अंधश्रद्धा बाळगून पाहिजेल ते ज्ञान झाकून ठेवायचे ह्या करंटेपणाला काय म्हणावे.

साहेब, तुम्ही कोणत्या शाखेचे विद्यार्थी? कारण विज्ञान शाखेचे जुजबी शिक्षण घेतलेल्याला पण हे माहीत असते कि एलिमेंट/ मिक्स्चर/ कम्पाउंड म्हणजे काय, व कोणत्याही केमिकल रिअक्शन ने एका एलिमेंट चे दुसरे एलिमेंट करता येत नाही. एलिमेंट बदलण्या करता, म्हणजेच Atomic Number बदलण्या करता nuclear reaction लागते व हे तंत्रज्ञान केमिस्ट्रीच्या पलीकडचे तर आहेच, पण nuclear reaction ही कोणाच्या समोर टेस्ट ट्यूब मध्ये करून दाखविण्याची गोष्ट पण नव्हे. काय वाट्टेल ती केमिकल रिअक्शन केली तरी पारा हा पाराच राहणार व त्याच्या एका अणूचेही इतर कशात रूपांतर होणे शक्य नाही. आणि समजा कोणची तरी reaction करून पाऱ्याच्या अणूचे सोने/चांदी चे अणू झाले, तर खऱ्या सोने/चांदी पासून अगदी मामुली फरक दिसला म्हणजे काय? either ते नवीन अणू सोन्याचे होते, किंवा सोन्याचे नव्हते. मामुली फरक म्हणजे काय? कठोर शब्द वापरण्या करता क्षमस्व, पण हा सगळा तद्दन मूर्खपणा आहे.

तीच कथा वैदिक गणिताची. जयंत नारळीकर यांनी त्यांच्या पुस्तकात (Scientific Edge: The Indian Scientist from Vedic to Modern Times, 2003) एक पूर्ण चाप्टर वैदिक गणित या विषयावर लिहिला आहे, कि वैदिक mathematics is neither वैदिक nor mathematics. जे आहे ते फक्त अंकगणित आहे, म्हणजे निव्वळ आकडेमोड, mathematics नव्हे (no theorems and principles). व ही आकडेमोड पद्धती पण थातूर-मातुर भोंदूपणा आहे.

खरा करंटेपणा हा आहे कि कोणीही उठावे आणी पाऱ्या पासून सोने, किंवा पाण्या पासून पेट्रोल बनविण्याच्या थापा माराव्यात, व चांगले सुशिक्षित भारतीय त्यावर विश्वास ठेवतात.

म्हणजे आपल्याकडे बरेच होते पण सतत ज्ञान कोंडून ठेवणे आणि दुसरी गोष्ट म्हणजे सर्व गोष्टी उशिरा मिळतात ही भारतीय मनोवृत्ती त्यामुळे एखाद्याला ज्या विषयात रस आहे त्याचे पूर्ण ज्ञान गुरु देताच नाही. ह्याने प्रचंड नुकसान झाले.>>बहुदा हा मुख्य मुद्दा बाकीच्या संधर्भात आपल्या नजरेतून सुटला असावा. इथे मला रोमिला थापर ह्यांची आठवण होते. आर्य भारताबाहेरून आले ह्यावर त्या कायम ठाम होत्या. आत्ता नवीन पुराव्यावरून ते तसे नसावे आणि नक्की सांगणे अवघड आहे असे म्हटल्याचे स्मरते. म्हणजे एखादी गोष्ट आत्ताच्या स्थितीत सिद्ध होत नाहीये त्यामुळे ते थोतांड वाटणे स्वाभाविक आहे. त्यामुळे सद्य परिस्थितीत आपल्याला सर्व घटक शोधता येत नाहीयेत आणि आहेत त्या चाचाण्यांनुसार पाऱ्या पासून सोने बनत नाही हे सिद्ध होते असे म्हणणे मान्य आहे.

तीच गोष्ट वैदिक गणिताची. सर्व गोष्टी लिखित स्वरूपात नसल्याने त्यामागचे उगम सापडत नाहीत. जुन्या लोकांनी पुढील पिढीला देताना त्यामागची भूमिका सांगितली नाही अथवा नवीन पिढीने त्यावर विचार करून ते आत्मसात केले नाही. नारळीकरांचा लेख मी वाचाला नाहीये त्यामुळे जास्त बोलणे सयुक्तिक होणार नाही. लेख जरूर वाचीन आणि पटला तर विचार नक्कीच बदतील ह्याची खात्री बाळगावी.

किंवा पाण्या पासून पेट्रोल बनविण्याच्या थापा माराव्यात, व चांगले सुशिक्षित भारतीय त्यावर विश्वास ठेवतात.>> कृपया बादरायण संदर्भ जोडू नयेत आणि शीतावरून भाताची किंवा सब घोडे बारा टक्के असेही करू नये.

कठोर टीका जरूर करावी पण उगाचच शिक्षणावर आणि वैयक्तिक पातळीवर घसरू नये असे वाटते. नाहीतर सुशिक्षित आणि शिक्षित ह्यात फरक काय राहिला?

@पुणेकर - तुम्ही जर लिहिणार असाल की पार्‍यापासुन सोने बनवता येते आणि ते १९८४ साली पण करुन दाखवले तर तुमचे शि़क्षण काढलेच पाहिजे. चेतन पंडितांशी पूर्ण सहमत.
अहो थोडा common sense तरी वापरा. material change requires either Automic fission or Fusion. ते असे शक्य होत नाही. ही chemical reaction पण नाही.
तसे alchemist ही गोष्ट सगळ्या culture मधे आहे, तशीच परीस ही concept पण सगळ्या culture मधे आहे. ह्यात नविन काही नाही, पण कसलाही थोडा सुद्धा पुरावा नाही. theorotically पण हे सिद्ध करता येत नाही तर practically काय करणार.
वैदिक गणित पण असेच आहे, चेतन म्हणाला तसे ते प्रार्थमिक अंकगणित आहे. त्यात काही विषेश नाहिये.

वेदांचा उदो उदो करणार्‍यांसाठी : कोणी खरेच वाचले आहेत का? ओशोंच्या मते १०० वाक्यातले १-२ वाक्य थोडे तत्वज्ञान म्हणावे असे आहे. बाकी माझ्या शेतावर पाऊस पडु दे, माझ्या शत्रु च्या शेतात दुष्काळ पडु दे. शेजार्‍याची / शत्रु ची गाई गुरे मरु देत. असले आहे.

पुणेकर यु के ला गेलेत म्हणजे graduate तरी नक्किच असणार. म्हणजे १५ यत्ता शिकलेला माणुस असा पार्‍यापासुन सोने बनते वगैरे गोष्टींवर विश्वास ठेवतो म्हणजे काय अर्थ काढायचा?

नारळीकरांचा लेख मी वाचाला नाहीये त्यामुळे जास्त बोलणे सयुक्तिक होणार नाही. लेख जरूर वाचीन आणि पटला तर विचार नक्कीच बदतील ह्याची खात्री बाळगावी.
पटला तर ? म्हणजे तुम्हाला असे वाटते कि तुमचे गणिताचे ज्ञान नारळीकर यांच्या तुलनेत जास्त नसले तरी त्यांच्या बरोबरीचे तरी आहे, व म्हणून गणित या विषयावर नारळीकर जे सांगतात ते बरोबर का चूक या वर निर्णय घेण्यास तुम्ही सक्षम आहात. आनंद आहे.

पाण्या पासून पेट्रोल बनविण्याच्या थापा . . . कृपया बादरायण संदर्भ जोडू नयेत आणि शीतावरून भाताची किंवा सब घोडे बारा टक्के असेही करू नये.

म्हणजे पाऱ्याचे सोने करता येते यावर तुम्ही ठाम आहात तर. करा. अवश्य करा. पाऱ्याचे सोने करा. तुमची क्रुती काय आहे ते माहीत नाही, पण एक सोप्पी क्रुती देत आहे. पाऱ्याचा atomic number ८० आहे व सोन्याचा ७९ आहे. म्हणजे पाऱ्याच्या न्यूक्लीयस मध्ये फक्त एक प्रोटोन जास्त आहे. तो काढला कि पाऱ्याचे सोने झालेच. घड्याळ दुरुस्त करताना लहान भाग उचलण्यास वापरतात तसा एक चिमटा (tweezer) घ्यावा; एक चांगले सूक्षमदर्शी यंत्र घ्यावे व त्यातून बघत पाऱ्याच्या न्यूक्लीयस मधून एक एक प्रोटोन काढून फेकून द्यावेत. दोन प्रोटोन काढलयास आणखीन चांगले. atomic number ७८ म्हणजे प्लटीनम, ते तर आणखीन महाग आहे. माझ्याकडे दोन तीन जुने थर्मामीटर पडले आहेत. तुमचा पत्ता सांगा, तुम्हाला पाठवून देतो. त्यातील पाऱ्याचे सोने करा, अर्धे तुम्हाला ठेवून घ्या, अर्धे मला द्या.

वेदांचा उदो उदो करणार्‍यांसाठी : कोणी खरेच वाचले आहेत का? ओशोंच्या मते १०० वाक्यातले १-२ वाक्य थोडे तत्वज्ञान म्हणावे असे आहे. बाकी माझ्या शेतावर पाऊस पडु दे, माझ्या शत्रु च्या शेतात दुष्काळ पडु दे. शेजार्‍याची / शत्रु ची गाई गुरे मरु देत. असले आहे.>>>

मी म्हणलोच नाही मी वेद वाचले असे. ओशोंचे मत सांगीतले. त्यानी वाचले असण्याची शक्यता ५०% असेल.
मी रिकामटेकडा नाही वेद वाचत बसायला.

२००० वर्षा नंतर आणि मधल्या काळात atomic war, अतिरेकी वगैरे नी जर मानव पुन्हा आदिवासी झाला. आणि त्याला कुठे star trek चे poster किंवा superman शक्तीमान चे comics मिळाले तर त्याला वाटेल की २००० वर्षा पूर्वी माणसे उडत होती.

तसेच हे आहे.

अनिल अवचटांच्या एका लेखात एक अनुभव होता. त्याचा थोडक्यात सारांश असा की माणूस जास्त शिकला की स्वतःला शहाणा समजतो आणि सांगितलेल्या गोष्टी आईकात नाही आपलेच गाडे पुढे दामटवातो. ह्या उलट गावातले अशिक्षित सांगितलेल्या गोष्टी बरेचदा नीट फॉलो करतात. बहुदा आपण पहिल्या सदरात मोडता असा वरून माझा प्राथमिक समज झाला आहे. तो खोटा ठरो अशी इच्छा.

एकमेकांना शेलकी विशेषणे देऊन झाली असतील तर थांबा आता. झाली नसतील तर ती थांबवण्याची कृपा करा.

वैदिक mathematics is neither वैदिक nor mathematics. जे आहे ते फक्त अंकगणित आहे, म्हणजे निव्वळ आकडेमोड, mathematics नव्हे (no theorems and principles). व ही आकडेमोड पद्धती पण थातूर-मातुर भोंदूपणा आहे.

वैदिक गणित पण असेच आहे, चेतन म्हणाला तसे ते प्रार्थमिक अंकगणित आहे. त्यात काही विषेश नाहिये

अगदी हेच मत मांडण्यासाठी (जलद आकडेमोड वगळता त्यात "गणित" असे काही नाही) मी शेजारच्याच एका संस्थळावर एक उपहासात्मक पाककृती लिहिली होती.

अर्थात, अनेकांना तो उपहास एकतर समजला नाही वा झेपला नाही, ही बाब अलाहिदा!

बाकी मूळ लेखावर प्रतिसाद वर दिला आहेच.

जलद आकडेमोड वगळता त्यात "गणित" असे काही नाही>> सहमत हो. मुद्दा असा आहे की ते गणित आहे का नाही ह्याचा नाहीये. त्यावर वाद घालताच नाहीये. गोष्टी नीट लिहून संग्रहित करण्याचा आहे. पण इथे ते सोडून बाकीच्यावारच वाद आणि ते पण एकदम खालच्या पातळीवर. असो. शब्दाने शब्द वाढत जातो म्हणतात त्याचे उत्तम उदाहरण तस्मात जास्त मनावर ताण न घेणे उत्तम.

आदिवासी शब्द चुकला माझा. मला म्हणायचे होते, की काही कारणांनी २००० वर्षांनी त्यावेळच्या माणसाचा आधीच्या इतिहासाशी संबध तुटला तर अशी गफलत होऊ शकते.