सर्वात मोठी चुक आहे ती सध्याच्या सरकार सोबत वाटाघाटी करायची अपेक्षा ठेवली. मला सांगा कोणातरी भारतीयाला पटेल का की सध्याचे सरकार असे काही करेल? ते लोकं फक्त राहूल गांधीला पंतप्रधान करायची स्वप्ने पहात आहेत. काही मुद्दे जे मला वाटतात ते मांडतो आहे.

1. सर्वात पहिले म्हणजे गांधी आणि अण्णा यांची तुलना करायचीच कशाला? तो आता इतिहास आहे. आज तंत्रज्ञान पुढे आहे. त्यावेळी व्यक्ति महत्वाची होती. खर सांगायच तर आज सुद्धा भारतीयांना अण्णा म्हणजे परमेश्वराचा अवतार आहेत आणि ते चमत्कार करुन भ्रष्टाचार घालवणार आहेत असे वाटत असेल तर धन्य आहे.
2. अण्णांच्या आदोलनाला लोकांचा पाठिंबा म्हणजे तुम लढो हम कपडे संभालते है असा असतो. बाकीचे गंमत पहायलाच बसले आहेत. आम्हा भारतीयांना आज सुद्धा आपली सामाजिक जबाबदारी काय आहे हे समजून घ्यायचे नाही हे कटू सत्य आहे. अण्णा कडवे आहेत म्हणून अजून लढत आहेत.
3. उपोषण सोडले ते योग्यच केले. राजकारणी टपलेच आहेत कि कधी एकदा हे तुटतात अथवा कमी होतात ते पहायला. या पेक्षा योग्य प्रकारे लढा द्या. एक पोर्टल काढा आणि तिथे लक्तरे लटकवा. नाहीतर असांजे आहेच विकि लिक्स घेऊन बसलेला.
4. लोकांना खरच नवा राजकिय पर्याय हवा आहे. सध्याच्या राजकारण्यांना वैतागले आहेत. उबग आला आहे. विरोधक आहेत पण निष्प्रभ आहेत. त्यांच्याकडे एक नेता आहे पण त्याला पुढे यायलाच अनेक अडथळे आहेत.
5. सेलेब्रिटींची उपोषणे हे एक प्रसिद्धीचे लक्षण झाले आहे. सर्वांना माहित असते कि उपोषण सुटणार आहे. कुठे तरी मॅच फिक्सिंग आहे हे प्रत्येकाला माहित असते. प्रत्येक भारतीयाला स्वतःला चालणार भ्रष्टाचार मान्य आहे. त्यामुळे असे लढे कधीच यशस्ची ठरणार नाहीत.
6. भारताच्या सध्याच्या अनेक समस्यांवर रामबाण उपाय म्हणजे एकहाती सत्ता आहे. पण भारतीयांना तेच कळत नाही. ते एकिकडे ममता, एकिकडे जयललिता/करुणानिधी, शरद पवार, नितिश, अब्दुल्ला, देवेगौडा अशा प्रत्येक राज्यातल्या प्रभावी नेत्याच्या तालावर नाचतात. प्रत्येकाला फक्त आपले प्रश्न पडले आहेत. केंद्रातली सत्ता किती महत्वाची आहे आणि तिथे एकाच पक्षाची सत्ता हवी अथवा पुर्णपणे एक मेकांशी लॉयल असलेलेच पक्ष सत्तेत असले पाहिजेत असे कोणाला वाटतच नाही.
7. लोकं अण्णामध्ये एका प्रभावी नेत्याला शोधत आहेत. मला व्यक्तिशः असे वाटते कि टिम अण्णा आणि अण्णा यांनी लोकांना सामाजिक शिक्षण देण्याची गरज आहे. कायदे करण्यासाठी बहुमत लागते आणि ते असे कडबोळ्याच्या सहाय्याने होत नाही हे जनतेला समजावणे गरजेचे आहे.
8. प्रादेशिक पक्षांना राज्या पुरते मर्यादित ठेवुन केंद्रात दोनच पक्ष हवेत याची जाणीव करुन देणे गरजेचे आहे. टिम अण्णाचे काही चुकले असे मला वाटत नाही. त्यांनी नवे मार्ग शोधणे गरजेचे आहे. सरकारला पुरते बदनाम करणे गरजेचे आहे. चांगले पर्यायी नेतृत्व राजकिय पक्षांनी देण्यासाठी दबाव आणणे गरजेचे आहे.

अण्णांच्या प्रकरास "सोशल सुसाइड" म्हणता यावे. स्वतःच्या सामाजजिक इमेजचे स्वतःच हसे करुन घेउन सामाजिक इमेजची स्वतःच हत्य करणे वगैरे. बाकी अति झाले नि हसू आले. चिखलातली धूळ झटकून होणार काय वगैरे वगैरे म्हणी आठवल्या.
फुरसतीत परततो.

"टीम" ठरवली की टीम होते असे वाटत नाही. नियोजनाचा अभाव, घिसाडघाईने घेतलेले एकतर्फी निर्णय, टीममधील काहीजणांना "ग"ची बाधा होणे तर काही जणांना आपल्याला महत्त्व दिले नाही असे वाटणॅ अशा अनेक गोष्टी अण्णांच्याच नाही तर इतर कोणत्याही टीमला तोट्याच्या पडतात.

स्वतःचे हसू करून घेण्याची अण्णांची ही पहिलीच वेळ नसावी.

ही मंडळी अण्णांना आवाहन काय करतात आणि कालपर्यंत "ही आत्महत्या नसून ते आमचे भारतमातेच्या चरणी केलेले बलिदान आहे, आमच्या तोंडात अन्न कोंबले तर आम्ही ते थुंकून देऊ व घशाखाली उतरू देणार नाहीं" अशा घोषणा करणारी "टीम अण्णा" उपोषण आवरते काय घेते, सारेच विपरीत व अनाकलनीय.

ह्या लिखाणात कुठे कळकळ जाणवली, तर कधी उपरोध दिसला. त्यामुळे अण्णांच्या आंदोलनाबाबतच एकंदर जनसामान्यांच्या मनातला गोंधळ पुन्हा एकदा अधोरेखित झाला.

चांगला धागा

अण्णा हजारे ह्यांनी त्यांची टीम मोडकळीस काढली. आता नव्या पक्षाच्या स्थापनेचे काम सुरू केले आहे. सगळ्या राजकीय पक्षांचे ध्येय व उद्दिष्ट चांगलेच असते. प्रत्येक पक्ष राष्ट्र बांधणी करताच जन्म घेतो. राष्ट्रबांधणी, करता येण्यासाठी पक्षाला सत्तेवर यावे लागते. सत्तेवर येण्यासाठी बरीच कसरत करावी लागते. इथे लोकनेत्यांपेक्षा निवडून येण्याची क्लुप्ती लढवणारे व्यवस्थापक पाहिजेत. हे सगळे करण्यात राजकीय पक्षाचा मूळ हेतू हरवला जातो, व राजकीय पक्षाकडे मग येन केन मार्गाने आलेली सत्ता टिकवून ठेवायची एवढेच काय ते उद्दिष्ट राहते. सत्ता भल्याभल्यांना भ्रष्ट करते.

हे होऊ न देण्यासाठी आपल्याला खऱ्या अर्थाने लोकसंग्रह करणारा, जनतेला आवडणारा असा लोकनेता पाहिजे. असा लोकनेता, पुरोगामी विचारांचा, भारताचा सर्वांगीण विकासाची स्वप्न बघणारा व जनमानसावर प्रभाव पाडणारा असला पाहिजे. आपल्या प्रभावाने भारतीय जनतेच्या विचारांची चौकट आमूलाग्र बदलून, आपले राष्ट्र बलाढ्य, समृद्ध व कल्याणकारी करण्याच्या आचार विचारांवर ती चौकट बसवली पाहिजे. हे राष्ट्रबांधणीचे कार्य हा भारतीय जनतेचा राष्ट्रधर्म झाला पाहिजे असा इथल्या जनतेचा स्वभाव बनला पाहिजे. आपल्या उदाहरणाने असे राष्ट्रव्रत घ्यायला लावणाऱ्या लोकनेत्याची आपल्याला आज गरज आहे. असा करिश्मा असणारा नेता आपल्याला पाहिजे आहे. अण्णा हजारे खचितच असे नेते नाहीत. उलट एक नवा पक्ष काढून अण्णा, मते फोडायचे काम मात्र करत आहेत. मतं फुटल्याने, अस्थिर सरकार बनायचा योग जास्त व अस्थिर सरकार, दुर्बल असल्या कारणामुळे भ्रष्टाचार आणखीनच भडकायला मदत करते. जर त्यांचा लढा भ्रष्टाचारा विरुद्ध असेल तर त्यांनी त्यातल्या त्यात कमी भ्रष्टाचारी पक्षाला आपला पाठिंबा जाहीर करायला पाहिजे. किंवा ते नाही तर निदान समविचारी पक्षांमध्ये समन्वय साधायला पाहिजे. नवा पक्ष काढल्यावर निवडून येण्यासाठी ज्या खस्ता खाव्या लागतात त्या लागतीलच, एवढे करुन येणाऱ्या २०१४ च्या सार्वत्रिक निवडणुकांत ते सत्तेवर येऊ शकणार नाहीतच. त्यांच्या जवळ अगदी नगण्य खासदार असतील व इतक्या कमी संख्येने ते लोकपाल विधेयक पारित करण्यासाठी कोणावर जोर आणू शकणार नाहीत. मग अशा परिस्थितीत जर तकलादू लोकपाल विधेयक पारित झाले तर ह्याला अण्णा हजारेच जबाबदार ठरतील.

अण्णा हजारेंनी राजकीय पक्ष काढायचा ठरवून आता पर्यंत केलेल्या कामावर पाणी फेरले आहे.

अण्णा आणि महात्मा (किसन बा. हजारे आणि मोहनदास क. गांधी ) यांची तुलना सुरू आहे. ते एका दृष्टीने योग्यच आहे. पण त्यांनी ज्या सत्तासमूहांविरुद्ध आवाज उठवला त्यांची तुलना करणे गरजेचे आहे.
एकीकडे परकीय इंग्रज तर दुसरीकडे स्वकीय राजकारणी. इंग्रजांना मुळातच (परकीय असल्याने) सत्ता उपभोगण्याचे नैतिक अधिष्टान/अधिकार नव्हते. एतद्देशीय राज्यकर्ते आवळ्या-भोपळ्याची मोट बांधून का होईना - पण राजरोसपणे आणि लोकशाहीच्या मार्गाने सत्तेवर आलेले आहेत. म्हणजेच ज्यांच्याविरुद्ध आंदोलन करायचे त्यांना जे आंदोलन करतात त्यांनीच गादीवर बसवलेले आहे. प्रत्येक प्रकारच्या राजसत्तेविरुद्ध जनतेने कोणत्याप्रकारे आवाज उठवायला हवा त्याचे गणित त्या-त्या राजसत्तेच्या प्रकारानुसार केले पाहिजे. अशा लोकशाही सत्तेविरुद्ध कदाचित म. गांधींच्या आंदोलनाचे मार्ग वेगळे राहिले असते. लोकशाहीत लोकांनी निवडून दिलेले राज्यकर्ते जोवर भ्रष्ट आहेत हे कायद्याने सिद्ध होत नाही तोवर त्यांच्याविरुद्ध कोणतीही भूमिका असफल ठरते. (आणि त्यांच्या हातातील सत्तेमुळे हे आरोप सिद्ध होणे अवघड आहे.) त्यामुळे जनतेनेच आपण नैतिक आहोत हे सिद्ध करून अशा भ्रष्ट राजकारण्यांच्या हातून सत्ता काढून घेतली पाहिजे.(आणि योग्य राज्यकारण्यांकडे दिली पाहिजे.)
लोकशाहीचा खरा धोका हाच आहे. बहुसंख्य जनतेस 'नैतिकता' जर महत्त्वाची वाटत नसेल आणि त्याऐवजी 'स्वार्थ'च महत्त्वाचा वाटत असेल तर अशी कितीही आंदोलने झाली तरी अनैतिक मार्गाने भ्रष्ट राजकारणी सत्तेवर येतच राहतील. म्हणूनच आजच्या भारतात म. गांधींची अस्त्रे जशीच्या तशी वापरण्याने काहीच फायदा होणारा नाही. (आजच्या राजकर्त्यांनी म. गांधींच्या आंदोलनांकडे दुर्लक्ष करून त्यांनाही सत्तेच्या राजकारणात उतरण्याचे आव्हान दिले असते.)

अवांतरः अहिंसक आंदोलने आणि उपोषणे यांच्याकडे दुर्लक्ष करून सरकारने एक वाईट पायंडा पाडला आहे. इतक्या प्रसिद्ध आंदोलनांकडे दुर्लक्ष करून सत्ताधार्‍यांनी जी बेमुर्वतखोरी दाखवली आहे त्यामुळे लहानसान आंदोलनांची फार हानी झाली आहे. आंदोलनांमध्ये हिंसा झाल्याशिवाय त्याकडे सरकार लक्ष देणार नाही असा निराशावादी निष्कर्ष जनतेने काढला तर भारताची वाटचाल अराजकाकडे होऊ लागेल.

टीम आण्णा हा प्रकार हाताबाहेर जात आहे असे वाटतच होते. "पंतप्रधान मनमोहन सिंग आणि राष्ट्रपती प्रणव मुखर्जी भ्रष्टाचारी आहेत." "प्रणव मुखर्जी ह्यांनी तर शपथविधीच्या दिवशीच राजीनामा द्यावा" वगैरे वाचाळ विधाने केजरीवाल करत होते तेव्हाच हे आंदोलन संपल्यात जमा होते.

लोकपालच्या अवास्तव आग्रहापेक्षा टिम आण्णा ने फास्ट ट्रॅक कोर्टाचा हट्ट धरुन कलमाडी आणि राजा ह्यांच्या केसेसचा जलद निकाल लावायला दबाव आणणे ह्यासारख्या संधी सोडल्या. आता टीम आण्णा संपल्यातच जमा आहे आणि कलमाडी जामिनावर मुक्त आहेत.

हा लेख आताच 'ई-सकाळ'वर प्रकाशित झाला आहे. दुवा आहे:
http://online2.esakal.com/esakal/20120816/5683344458547640765.htm
धन्यवाद, काळे