1. नाही. आरक्षण असेपर्यंत जात टिकेल आणि जात असेपर्यंत श्रेष्ठत्वाची संकल्पनासुद्धा टिकेल असे मला वाटते.
2. वोटबँकचे लांगूलचालन ही ती नवी सामाजिक पद्धत आहे. अधिकाधिक व्यक्तींना आरक्षणाचे गाजर दाखवून मते मिळविणे इतकाच या नियमाचा उद्देश आहे. पितृसापेक्ष जातीला ऐच्छिक मातृसापेक्ष बनविले तर 'निम्न' जातवाल्यांची संख्या वाढतच बसेल.
3. दिसत नाही. आरक्षणाव्यतिरिक्त केवळ रोटी-बेटी व्यवहारांमध्ये जात विचारार्ह असते. हे व्यवहार वैयक्तिक असल्यामुळे 'माझी जात माझ्या आईचीच आहे असे समजून वागा' असा आग्रह निरुपयोगी ठरेल. तेथे 'शुद्धतेची' खात्रीच लागेल.
4. वारसाहक्कानुसार संपत्तीचे वाटप करताना स्त्रीपुरुषसमानता आहेच. वंशवृद्धी बदलणे म्हणजे काय ते समजले नाही.

महाराष्ट्रातील आंतरजातीय विवाह केलेल्या दाम्पत्यांच्या मुलांना आपली आई जर मागासवर्गीय असेल तर ऐच्छिकरीत्या तिची जात लावता येईल.

चूक ऐच्छिक या शब्दामुळे आहे असे मला वाटते.

कुतूहलः क या उच्चवर्णीय पुरुषास ख या उच्चवर्णीय स्त्रीपासून ग हे अपत्य झाले. क ने खच्या अनुमतीने घ या निम्नवर्णीय स्त्रीशी कागदोपत्री करार करून विवाह केला तर ग ला सावत्र आईची जात लावता येईल काय? (नंतर घ ला काडीमोड दिला तर ग ची पदवी रद्द होईल काय?) थोडे समांतर उदाहरण येथे आहे.

आंतरजातीय विवाहामुळे जातीव्यवस्थेला धक्का पोहोचेल हे विधान खोटे नसावे. असे कायदे आले तरी आरक्षणाचा एक मुद्दा सोडून फार फरक पडेल असे वाटत नाही.

१. आईची जात लावू दिल्याने समाजातील समानतेत/विषमतेत फरक पडेल काय?

तसे वाटत नाही पण आरक्षितांची संख्या वाढेल का? (म्हणजे प्रयत्न केल्यास सर्वांनाच आरक्षण मिळवण्याची संधी चालून येईल) मिश्र संततीला आईच्या मागास जातीचं लेबल मिळालं तर त्याला विरोध होणार नाही हे निरीक्षण खरे आहे.

२. आईची जात अंगीकारणं म्हणजे जर पुरुषप्रधान संस्कृतीचा त्याग असू शकेल तर नेमक्या कुठल्या नवीन सामाजिक पद्धतीला आपण स्वीकारणार आहोत? (हा प्रश्न लेखात आला आहे.)

आईची जात अंगीकारणे ही केवळ जातीचे फायदे मिळवण्यासाठी उपयुक्त दिसते. त्यामुळे पुरुषप्रधान संस्कृतीचा त्याग होईल असे वाटत नाही.

३. आरक्षणाचा फायदा सोडून आईची जात लावण्याचा फायदा इतरत्र कुठे दिसतो?

इतरत्र कुठेच नसावा. किंबहुना, इतरत्र फायदा करून घेण्याचा हेतू नसावा.

४. जात लावण्याच्या अधिकारासह वारसाहक्क, संपत्तीवाटप, वंशवृद्धी इ. ही बदलण्याची गरज दिसते का?

एकाने सुरुवात केली तर इतरांनी मागे का राहायचे?

सुनेला निम्नजातीतील म्हणून स्वीकारण्यास कां कु करणारे नातवंडांना सोईसुविधा मिळत असतील तर त्यात खो घालतील असे वाटत नाही. त्यामुळे अनुलोम विवाह करणार्‍यांचा फायदा होऊ शकेल. कदाचित सुनेचे स्टेटस वाढेल. :-)

आपण आंतरजातीय विवाह म्हणजे आपल्या समाजातील जातीय उच्च-नीचतेच्या कल्पना उखडण्याच्या वाटचालीतला एक भाग समजला आहे. आंतरजातीय विवाहातून जन्मणाऱ्या संततीला जातीय अभिनिवेश असणारच नाहीत अशी एक सोयीस्कर समजूत आपण आधीच करून ठेवलेली आहे. या समजुतीच्या नेमकं विसंगत या प्रस्तावाचं स्वरूप असणार आहे हे आपल्या लक्षात यायला हवं.

खरं आहे.
मते आणि पाठींबा मिळवण्यासाठी विविध प्रकारांनी जातीचे राजकारण खेळले जाते त्यावरून 'जात नाही ती जात' हेच खरे!

काही मजकूर संपादित.

१. आईची जात लावू दिल्याने समाजातील समानतेत/विषमतेत फरक पडेल काय?

प्रश्न समजला नाही कोणत्या बाबतीतली समता? स्त्रीपुरुष? जातींमधील? प्रश्न संदिग्ध!

२. आईची जात अंगीकारणं म्हणजे जर पुरुषप्रधान संस्कृतीचा त्याग असू शकेल तर नेमक्या कुठल्या नवीन सामाजिक पद्धतीला आपण स्वीकारणार आहोत? (हा प्रश्न लेखात आला आहे.)

मुळात त्याग होईल असे वाटत नाही त्यामुळ पुढील प्रश्न गैरलागू

३. आरक्षणाचा फायदा सोडून आईची जात लावण्याचा फायदा इतरत्र कुठे दिसतो?

वैयक्तिक स्वार्थासाठी का होईन वेळा जातीमुळे विवाहास संमती मिळण्यास होणारा विरोधाचे प्रमाण अल्पसे कमी होऊ शकते (केवळ शक्यता)

४. जात लावण्याच्या अधिकारासह वारसाहक्क, संपत्तीवाटप, वंशवृद्धी इ. ही बदलण्याची गरज दिसते का?

नाही कळले. मुलीला तसंही संपत्तीत वाटा आहे. पत्नीला असतो. प्रश्न मला कळला नाही

ऋषिकेश
------------------
<<स्वाक्षरी निद्रीस्त आहे>>