अभिरुचीचे लेबल लावलेली प्रत्येक गोष्ट चांगली आहे अशी समजूत ज्याप्रमाणे चुकीची आहे त्याप्रमाणे प्रत्येकाला प्रत्येक चांगल्या वाईटातला फरक कळतो अशी समजूत करणे मुळात चुकीचे आहे.

चित्रकलेतील मला फारसे कळत नाही; मला हुसैन यांची चित्रे अभिजात वाटत नाहीत. ही वाक्ये मी जोडून लिहिते कारण ते सत्य आहे. कदाचित, चित्रकलेची मला जाण असती तर चित्रांत वापरलेले रंग, पोत आणि फराटे वेगळे भासलेही असते आणि हुसैन यांची चित्रेही आवडली असती.

परंतु याचबरोबर पी. एफ. चँग या चायनीज रेस्टॉरंटची वाहवा करणार्‍या माझ्यामते मूर्खांच्या प्रशंसेवर मी कडाडून टीका करू शकते कारण मला चायनीज खाण्यातला आणि किंमतीतला फरक कळतो.

असो.

दांभिकपणा हा सर्वत्र दिसतो. बर्‍याचदा इतर लोक वाहवा करतात म्हणून आपल्याला चांगल्या वाईटातला फरक कळत नसणारे अनेकजण वाहवा करण्यार्‍यातले असतात. जर एखादी गोष्ट आवडत नसेल तर ती का आवडत नाही हे स्पष्टपणे सांगणारे जेवढे दिसतात तेवढे ती का आवडली हे स्पष्टपणे सांगणारे दिसत नाहीत असे मला वाटते.

दांभिकपणा हा सर्वत्र दिसतो. बर्‍याचदा इतर लोक वाहवा करतात म्हणून आपल्याला चांगल्या वाईटातला फरक कळत नसणारे अनेकजण वाहवा करण्यार्‍यातले असतात. जर एखादी गोष्ट आवडत नसेल तर ती का आवडत नाही हे स्पष्टपणे सांगणारे जेवढे दिसतात तेवढे ती का आवडली हे स्पष्टपणे सांगणारे दिसत नाहीत असे मला वाटते.

सहमत आहे.

विषय रोचक आहे, श्रेष्ठ सामाजिक/वैचारिक परिस्थितीतील लोकांच्या विवक्षित (अभिरुची) आवडी-निवडी बहुसंख्यांच्या आवडी-निवडीपेक्षा वेगळ्या आहेत आणि त्या आपण आपल्यात रुजवू शकत नाही ह्याची टोचणी किंवा त्याबद्दल असणारी तुच्छता हा विचार सार्वत्रिक/समसमान असतो/असावा.

पिकासोचे चित्र किंवा पांडूरंगाच्या देवळाचा डोलणारा कळस ह्या दोन्ही गोष्टी स्वानुभवाशी निगडित आहे, दोन्हीही किंवा दोघींपैकी एखादी गोष्ट नाकारणारे/स्वीकारणारे असणारच, पण दोन्ही गोष्टींची(अनुभवाची) व्यक्तिनिरपेक्ष सिद्धता करणे दुरापास्त आहे, तशी गरजही नाही.

पण ह्या मनोवृत्तीवर एक सर्वसाधारण स्पष्टीकरण असे असते - वयानुसार आनंद मिळवण्याच्या गोष्टी/जागा बदलत जातात, ह्याला जबाबदार असणार्‍या घटकांपैकी एक घटक 'वैचारिक प्रगती' आहे, त्या वैचारिक प्रगतीमुळे गोष्टीतील आनंद कमी होत जाण्याची जाणिव होते, शरीरसुखाशिवाय किंवा बरोबर वैचारिक सुख/आनंद अधिक मिळणार्‍या गोष्टींचा अभ्यास जास्त होतो, तो अभ्यास कमी असणार्‍यांना काहीवेळा हीन लेखले जाते किंवा तो अभ्यास न करणारे स्वत:ला हीन समजू लागतात.

स्वानुभवातून मिळणार्‍या व्यक्तिसापेक्ष आनंदाची तुलना मानसिक असंतुलनाशी काहीवेळा होते, पण अनुभव व्यक्तिसापेक्ष असल्याने नक्की सत्य काय आहे हे उलगडणे कठीण होते.

वैचारिक प्रगतीमधे वृत्तीमधे सकारात्मक बदल असणे खरं तर अपेक्षित असायला हवे, तसे झाल्यासच प्रगल्भता आहे असे म्हणता येइल, पण सकारात्मक वृत्तीशिवाय असलेली वृत्ती तथाकथित उच्चभृ असते असे म्हणता येइल, पण ते माझे वैयक्तिक मत असेल.

प्रत्येकाची आवड थोडीफार वेगळी असणारच. [ पण 'अभिरुची' ह्या शब्दासाठी 'आवड' हा शब्द वापरला तर आपले उच्चभ्रूपण कसे दिसणार? साधीशी गोष्ट घुमवून फिरवून (तेच हिन्दीतले घुमाफिराके) मोठमोठाल्या भारी शब्दांत सांगितली नाही तर मग आपण दर्जेदार कसले? ]

आपल्याला आवडेल ते बघावे, ऐकावे. फार ताण घेऊ नये. सगळे काही काळ ठरवतो. आणि ठरवेपर्यंत आपण काळाआड ('काळोत्तर' म्हणणार होतो) गेलेलो असतो. असो. पसंद अपनी अपनी, खयाल अपना अपना असे म्हणायचे. तूर्तास एवढेच.

"तुझं वाचन किती? तू बोलतोयस किती?"
"तुझा पगार किती? तू बोलतोयस किती?"

या निमित्ताने एक जुनी रोचक चर्चा आठवली.

नितिन थत्ते