इंग्लंडचा ड्यूक ऑफ एडिनबरो, प्रिन्स चार्लस् यांची सुंदर पत्नी, प्रिन्सेस् डायना ऑफ वेल्सचा 30 ऑगस्ट 1997 रोजी पॅरिस जवळील एका बोगद्यात चालकाच्या निष्काळजीपणामुळे कार अपघातात मृत्यू झाला. तिच्या या अकाली व अपघाती मृत्युमुळे अनेकांना चांगलाच धक्का बसला. कदाचित कुणीही ओक्साबोक्षी रडले नसतील. परंतु प्रत्येक मोठमोठ्या शहरातील ब्रिटिश कॉन्सुलेट किंवा लायब्ररीच्या ठिकाणी पुष्पगुच्छ ठेवण्यासाठी आलेल्यांची लांबची लांब रीघ लागली होती. भावना व्यक्त करण्यासाठी दोन -तीन ओऴी लिहिणार्‍यांची संख्यासुद्धा कमी नव्हती.

तिची मर्सिडीस बेंझ गाडी अपघातात चक्काचूर झालेली होती. कार म्हणून त्यात काही शिल्लक राहिले नव्हते. तरीसुद्धा ब्रिटिश शासन आपल्या जुन्या (व जुनाट!) गोष्टी जपवून ठेवण्याच्या परंपरेप्रमाणे ती गाडी दुरुस्त करून संग्रहालयात ठेवण्यासाठी प्रयत्न करू लागली. ब्रिटनला भेट देणार्‍या पर्यटकांना आकर्षित करण्यासाठी ही एक चांगली वस्तू असेल याची प्रशासनाला खात्री होती. त्या गाडीभोवती अनेक दंतकथा पसरत होत होत्या. ब्रिटिश प्रेसमध्ये रोज याविषयीच्या काहीना काही बातम्या येतच होत्या. सर्व कायदेशीर बाबी हाताळत अपघातग्रस्त कारचा ताबा प्रशासनानी मिळवला. गाडीची दुरुस्ती जग्वारच्या वर्कशॉपमध्ये अत्यंत गुप्तपणे चालली होती. काम जवळ जवळ संपत आले होते. वर्कशॉपचा मॅनेजर खूश होता.

परंतु जगातला एक कुख्यात गुन्हेगार व कार चोर म्हणून नावाजलेला मेंफिस रेने ('Gone in Sixty Seconds' चित्रपट) मात्र जग्वारच्या वर्कशॉपमधील मॅनेजरवर जाम चिडला होता. मेंफिसला प्रिन्सेसची गाडी चोरून कुवेतच्या एका श्रीमंत सुलतानाला विकून भरपूर कमाई करायची होती. याविषयी त्याची बोलणीही झाली होती. जेव्हा मेंफिस रेने वर्कशॉपमध्ये पाय ठेवला तेव्हा त्याला आश्चर्याचा धक्काच बसला. कारण वर्कशॉपमध्ये हुबेहूब दिसणार्‍या दोन गाड्या उभ्या होत्या. रेनेने मॅनेजरच्या कपाळावर पिस्तूल रोखून
" जीव प्यारा असेल तर यांच्यातली डायनाची खरी गाडी कोणती हे लवकर सांग"
असा दम भरला. मॅनेजर मात्र अत्यंत थंडपणे
" तू कुठल्या अपेक्षेने आलेला आहेस त्यावर गाडीचा अस्सलपणा अवलंबून आहे. जेव्हा डायनाची गाडी दुरुस्तीला येथे आली तेव्हा त्यातील बहुतेक पार्टस् बदलावे लागतील याचा अंदाज आम्हाला आलेला होता. आम्ही त्या गाडीचे एकेक निकामी पार्ट काढत गेलो व शेवटी बहुतेक सगळे पार्टस् बदलत गाडी उभी केली. त्याच वेळी माझे काही निष्णात कामगार हेच जुने पार्टस् वापरून अजून एका गाडीची जोडणी करू लागले. डावीकडे असलेली नवीन पार्टस् वापरून केलेली गाडी व उजवीकडे असलेली जुने पार्टस् वापरून उभी केलेली गाडी"
" परंतु यापैकी डायनाची गाडी कोणती?"
मला जेवढे माहित आहे तेवढे मी तुला सांगितले आहे. याच्यानंतर तुला काय करायचे ते तू कर" मॅनेजर तणतणला.
मेंफिस रेने मात्र डोके खाजवत या दोन्ही गाड्या कसे घेवून जाता येईल या विचारात.......

Source: Leviathan - Thomas Hobbs (1651)

तत्वज्ञान नेहमीच अज्ञाताच्या शोधात असते. एखाद्या घटनेची इत्थंभूत माहिती मिळवूनसुद्धा ज्यांची योग्य उत्तरं सापडत नाहीत याबद्दल स्पष्टीकरण देण्याचा प्रयत्न ती करत असते. परंतु वर उल्लेख केलेल्या घटनेत दोन्ही गाड्यांबद्दलची सर्व माहिती मिळवूनसुद्धा प्रश्न अनुत्तरित राहिल्याचे आश्चर्य वाटू लागते.

यातील डायनाची गाडी कोणती याबद्दल काहींच्या मनात तरी शंका असण्याचे कारण नाही. ते उत्स्फूर्तेतेने पटकन गाडीची निवड करू शकतील. फक्त त्यांची निवड ज्याप्रकारे या दुर्घटनेकडे ते बघतात यावर अवलंबून असेल. मेंफिस रेने हा डिटेक्टिव्ह असल्यास व डायनाच्या तथाकथित अपघाती मृत्युसंबंधी forensic पुरावे गोळा करण्याच्या प्रयत्नात असल्यास तो नक्कीच जुने पार्टस वापरून उभे केलेल्या गाडीची निवड केली असती. जर तो पुरातन वस्तूंच्या संग्रहाचा शौकीन असल्यास याच गाडीकडे बोट दाखवेल.

परंतु गाडीच्या मालकीहक्कासंबंधी वाद असल्यास दुरुस्त झालेल्या नवीन गाडीलाच डायनाची खरी गाडी म्हणून ओळखेल. कारण याच गाडीत बसून तो आरामात driving करत गाडी बाहेर काढली असती. दुरुस्तीच्या काळातील वर्कशॉपमधील CCTV वरील नोंदी पाहिल्यास दुरुस्त केलेली गाडी अगोदर तयार झालेली व नंतर दुसरी जुन्या पार्टची गाडी उभी राहिलेली दिसेल. त्यामुळे सातत्याचाच विचार झाल्यास पहिल्या गाडीलाच मान्यता मिळेल.

यानंतर तुम्ही खरीखुरी गाडी कोणती हा प्रश्न विचाराल. याचे एकमेव असे ठाम उत्तर असणार नाही. तुम्ही ज्या दृष्टीने गाडीकडे बघत आहात त्यावर ते अवलंबून असेल. परंतु हे उत्तर गोंधळात भर घालणारी ठरेल. माणूस प्राणीसुद्धा या गाडीसारखाच नाही का? आपण जसजसे मोठे होत जातो तसतसे आमच्यातील अनेक अवयवांच्या पेशी मरून जात असतात व त्यांची जागा जन्माला आलेल्या नव्या पेशी घेत असतात. चयापचय वा चलनवलन यात थोडासुद्धा फरक न जाणवण्याइतपत बिनबोभाट ही अदलाबदल सतत होत असते. वयोमानाप्रमाणे आपले विचारही बदलत असतात. वयाच्या दहाव्या वर्षीचे विचार विसाव्या वर्षी नसतात. तिसाव्या वर्षी आणखी वेगळे. 40 -50 ला तर पूर्णपणे बदललेले. आपले विचार, आपल्या आठवणी, आपली मतं (convictions), आपला स्वभाव (dispositions)... या सगळ्यात मोठ्या प्रमाणात बदल होत असतात हे आपण नाकारू शकत नाही. काही गुणविशेष काळाच्या पडद्यामागे जातात; काहींचा नव्याने शिरकाव होतो. त्यामुळे आपण पूर्वी जसे होतो तसे आपण आज आहोत का? आपण आपला अस्सलपणा हरवून तर बसलो नाहीत ना?

डायनाची अस्सल गाडी कोणती हे आपण ओळखत नसल्यास यात तुमची चूक नाही. इतर वस्तूंसुद्धा अशाच प्रकारे बदलत बदलत आपल्यापर्यंच पोचत असतात. त्यामुळे अस्सल कोणते व नक्कल कोणते यावर चर्वितचर्वण न करता जे समोर आहे व ज्यात तुमचे interest गुंतलेले आहेत त्यांची निवड करून मोकळे व्ह्यायला हरकत नसावी.

परंतु माणसांच्या बाबतीतसुद्धा हाच पवित्रा आपण घ्यावा का?