अंक उत्तमोत्तम लेखांनी सजलेला दिसतो. पुढील काही दिवस वाचनाची सोय झाली.

लेखकांचे, उपक्रमाचे आणि दिवाळी अंकाचे अभिनंदन आणि सर्वांना दिवाळीच्या शुभेच्छा!

देखणे मुखपृष्ठ.
तुर्तास एवढेच. बाकी वाचून होईल तसे...

||वाछितो विजयी होईबा||

अभिनंदन आणि शुभेच्छा

छायाचित्रे अप्रतिम आहेत. उपक्रमाच्या दिवाळी अंकाचे वैशिष्ठ्या जपले आहे.

मुखपृष्ठाचे चित्र अभारतीय वाटलं तरी आवडलं. एक भडक रंग वापरूनही उत्तम चित्र दिसू शकतं.
लेखांची शीर्षकं पाहून लेख वाचण्याची उत्सुकता आहे, पण जमेल तेव्हा शांतपणे बसून, समजून घेत वाचण्यासाठी अंक बुकमार्क करून ठेवलेला आहे.

अभिनंदन, आणि सर्व उपक्रमीयांना दिवाळीच्या शुभेच्छा!

दिवसभर उत्सुकता होती या अंकाच्या घोषणेची. कारण इथल्या अल्पशा का होईना पण तितक्या वावराने 'उपक्रम' च्या अंकाबद्दल मनात एक प्रतिमा तयार झाली होती, त्या प्रतिमेनुसारच अंकाचे देखणेपण [ज्याची सुरुवात अगदी मुखपृष्ठापासूनच झाली] नजरेत ठसले. लेखकांची नावेच अंकाच्या लालित्याची व वैविध्यतेची ग्वाही देतात आणि त्यानुसार त्यांच्या लेखनाची झलक वाचली आहेच, पण त्यासंदर्भात सविस्तर प्रतिक्रियाही देणे तितकेच महत्वाचे असल्याने ते काम नंतर करीनच. तोपर्यंत अंकाविषयीच्या आनंदाची नोंद इथे व्हावी यासाठी ह्या प्रतिसादाचे प्रयोजन.

दिवाळी अंक २०११ चे संपादक मंडळ, मुखपृष्ठाचे चित्रकार आणि सर्व तंत्रज्ञ मंडळी यांचे हार्दिक अभिनंदन.

अशोक पाटील

दिवाळीच्या हार्दीक शुभेच्छा...

अंकातली सध्या फक्त छायाचित्रे पाहिली..एकापेक्षा एक अप्रतिम आहेत..

लेखही तसेच असतील.. :)

अभिजित यादव
ता. कर्‍हाड जि. सातारा

अंजली यांचा 'चांदण्या अवतरल्या राष्ट्रध्वजांवरती!' हे लेख् आताच वाचला.
रंजक व माहितीपूर्ण असा लेख.
(अनुक्रमांक ३२ पासून पुढे ध्वजाचे वर्णन व चित्र यात काहीतरी गल्लत झाल्यासारखे वाटते.)

||वाछितो विजयी होईबा||

सुंदर दिवाळी अंक! मुखपृष्ठ आवडले.
आत्ता अंक नुसता चाळलाय. निवांतपणे वाचेन.
धन्यवाद!

इतिहास् आणि उत्खनन विषयक् वाचायला घेतलय् ह्या अंकातलं सध्या.
काही दुरुस्त्या/शंका द्यायच्या होत्या. तिथे प्रतिसाद् देता येत नाहिये. दुव्यावर् टिअचकी मारल्यास ह्याच धाग्यावर वाचकाला आणले जात आहे. हेच अपेक्षिसाहे की काही बिघाड आहे?

--मनोबा

ध्वजावरती अवतरलेल्या चांदण्यांचा घोटाळा झालेला दिसतोय. देशाचे नाव आणि ध्वज यांची गल्लत झालेली असावी. समाज नावाच्या गुंतागुंतीच्या गोष्टीचा कृपया विचार करून दुरुस्ती करावी अन्यथा लोकांच्या भावना दुखावतील.

सध्या भूतान आणि संकीर्ण हे दोन लेख वाचले. आवडले.

अंकाचे मुखपृष्ठ आणि लेख आकर्षक आहेत. प्रतिसाद वाचल्यानंतर. ते येथे देण्याची अथवा नवीन चर्चा विषय चालू करायची कल्पना आवडली...

दिवाळीच्या सर्व उपक्रमींना शुभेच्छा!

प्रभाकर यांचा लवासा सिटीवरचा लेख वाचला. लेख माहितीपूर्ण आहे. लेखात बर्‍याच तपशीलात माहिती दिलेली आहे. पुर्वी उपक्रमावर निळू दामलेंसारख्या पत्रकरांनी केलेल्या समर्थनाविषयी चर्चा झालेली आहे. लेखात मूख्यत: पर्यावरणाच्या प्रश्नावर जोर दिलेला आहे. लेखाच्या सुरूवातीला शेतकर्‍यांविषयी काही सरसकट विधाने आहेत, ती पटली नाहीत.

मुद्रीतशोधन सदोष झाले आहे. पहिल्या परिच्छेदातील वाक्ये दुसर्‍या परिच्छेदात रिपिट झालेली आहेत. अनेक शब्द चुकीचे टंकले गेले आहेत.

'चांदण्या अवतरल्या राष्ट्रध्वजांवरती' या लेखातील काही राष्ट्रान्चे ध्वज व नावे जुळत नाहीत. उदा. अमेरिका, इस्राएल इ. शक्य असल्यास त्रुटी दूर करावी. धन्यवाद.

ध्वजांच्या लेखात दुरुस्ती केली आहे.

तसेच लवासा वरील लेखात दुरुस्ती केली आहे.

कलोअ,
उपक्रम दिवाळी अंक

नमस्कार,

उत्स्फूर्त प्रतिसादाबद्दल उपक्रम सदस्यांचे आणि वाचकांचे मनःपूर्वक आभार!!!

दिवाळी अंकाची माहिती आणि छोटे चित्र आपल्या ब्लॉग, संकेतस्थळावर देण्यासाठी कृपया खालील मजकूर चिकटवावा.

<div style="text-align: center;"><a href="http://diwali.upakram.org/" target="_blank"><img src="http://diwali.upakram.org/files/2011/2011_mukhaprushtha_small.jpg" /></a>
<p style="font-size: 0.9em;"><a href="http://diwali.upakram.org/" target="_blank">उपक्रम दिवाळी अंक २०११</a></p></div>

म्हणजे असे दिसेल

उपक्रम दिवाळी अंक २०११

पुन्हा एकदा सर्वांचे मनःपूर्वक आभार!

कलोअ,
उपक्रम दिवाळी अंक

दिवाळी अंकावर चक्कर टाकली. काही तरी उपक्रम चालू आहे, त्याचं कौतुक आहेच. सर्वांचं मनःपूर्वक अभिनंदन.

बळजबरी आवडलं आवडलं असं म्हणन्यात काही मतलब नाही. पण मला मुखपृष्ठ अज्याबात आवडलं नाही. काही तरी खास हटके पाहिजे होतं असं वाटलं...!

धनंजय,नंदन, नानावटी, घारे साहेब, अरुंधती, ऋषिकेश, कोल्हटकर, आणि इतर मंडळी लेखनातून परिचयाची आणि दमदार लेखन करणारी असल्यामुळे लेखन वाचनीय असणार यात काही वाद नाही.

बाकी, लेखन वाचून प्रतिक्रिया डकवीनच.

-दिलीप बिरुटे
(आपलाच )

ऋषिकेश यांचा भूतानवरचा लेख आवडला. ह्या देशाला कधीतरी भेट द्यावी असे वाटते.

यावेळी उपक्रमाचे मुखपृष्ठ सुरेख झाले आहे. त्याच त्याच पणत्या, रांगोळ्यांची चित्रे, बायकांचे क्लोज-अप वगैरे असणारी गुळगुळीत मुखपृष्ठे यापेक्षा हे मुखपृष्ठ अधिक उठावदार, वेगळे वाटले. युरोप अमेरिकेत या काळात पानगळ असते आणि पानगळीत पाने अतिशय मोहक रंग धारण करतात. उपक्रमावर लिहिणारी अनेक मंडळी परदेशस्थ आहेत. त्यांना या मुखपृष्ठाशी जवळीक वाटेल.

काही मजकूर संपादित.

दिवाळी अंकाबद्दल मनःपूर्वक अभिनंदन. लेखांवर नजर टाकली असतानाच विषयांचं वैविध्य , त्यांच्या मजकूराचा दर्जा लक्षांत येतो आहे. जमेल तसे वाचून प्रतिक्रिया देईन असं म्हणतो. पुन्हा एकदा अभिनंदन.

अंकाचे मुखपृष्ठ, त्यातले एकच एक वेगळ्या रंगाचे पान, त्याचे स्वतःचे वेगळे स्वरूप आणि त्याखालची इन्डिव्हिज्युऍलिटी ही कॅप्शन हे सगळं विशेष आवडलं. कलेच्या क्षेत्रात नवनवीन विचारांना, प्रयत्नानांना वाव मिळत आहे याचीच एक प्रकारे ही साक्ष आहे असं वाटलं.

एक प्रश्न : अंकांमधील लेखांची गुणवत्ता, त्यावर घेतलेली मेहनत, त्या लिखाणाची गुणवत्ता हे सारं लक्षांत घेता त्यांमधल्या अनेक लिखाणांवर चर्चा होऊ शकते असं वाटतं. दिवाळी अंकाच्या सेक्शन मधे जरी प्रत्येक लेखाखाली प्रतिक्रिया देण्याची सोय असली तरी , विशेषकरून दिवाळी अंकातल्या उत्तम लिखाणाचा परामर्ष घेतला जात नाही याची थोडी रुखरुख वाटते. माझं हे निरीक्षण बरोबर असेल तर , दिवाळी अंकामधल्या लिखाणांवरच्या प्रतिक्रियाही उपक्रमाच्या या मुख्य पटावर द्याव्यात का ? इथल्या जाणकारांनी जरा मत नोंदवलं तर बरं होईल.

घारेसाहेब,नेहमीप्रमाणेच अतिशय सहजसोप्या शैलीत दिलेली माहिती आवडली.

मराठी भाषा हा माझा प्राणवायू आहे

भूतानवरचा लेख वाचला. अतिशय आवडला. भूतानमध्ये कायमचे जाऊन राहता आले तर काय बहार येईल!
सन्जोप राव
दर्द मिन्नत-कशे-दवा न हुवा
मैं न अच्छा हुवा, बुरा न हुवा

अंक चाळणे सुरु आहे ...

कोड्यांची उत्तरे कुठे द्यायची?

गौरी दाभोळकरांचा झांतपी व यशोधरेवरचा लेख वाचला. आणखी विस्तृत हवा होता असे वाटले. उत्सुकतेपोटी गूगलबाबावर यशोधरेबद्दल जास्त माहिती वाचायला गेले असता ही इंटरेस्टिंग लिंक गवसली : http://www.buddha-kyra.com/wife.htm
ह्यातील माहिती कितपत अधिकृत आहे / नाही याची कल्पना नाही, परंतु ही लिंक विकीवर मिळाली, व माहिती नक्कीच रोचक आहे. जरूर लाभ घ्यावा.

दिवाळी अंकाचे मुखपृष्ठ छान आहे. बाकी अंक चाळणे सुरु आहे. :-)

लेख, मांडणी, चित्रे सगळे उपक्रमाच्या दर्जाला साजेसे. अंक फार आवडला.

सर्व छायाचित्रे आवडली. या कलेतले फारसे कळत नसूनही डोळ्यांना आनंद देणारी वाटली.
सन्जोप राव
दर्द मिन्नत-कशे-दवा न हुवा
मैं न अच्छा हुवा, बुरा न हुवा

भूतानवरील ऋषिचा लेख मलाबी आवडला. कसा थोडक्यात आणि नेटनेटका झाला आहे. मस्त हो सेठ...!

छायाचित्रं आवडली. शशांक यांचं 'श्वेतपुष्पाचं' छायाचित्रं सुंदरच आहे. या निमित्तानं का होईना मालकांना पाहता आले म्हणून डोळे भरुन आले. :) (मालक हलकेच घ्या हो)

बाकी, लेखाखाली संदर्भ देण्याच्या पद्धतीवर एकदा कार्यशाळा घेण्याची गरज आहे, असे मला वाटते.

............................................................
हम भी दरिया है हमे अपना हुनर मालूम है.
जिस तरफ भी चल पडेंगे रास्ता हो जायेगा.

-दिलीप बिरुटे

सर्व छायाचित्रे मोठ्या स्क्रीनवर पाहिली - छ्द्मावरण आणि आभाळाचे गिटार विशेष आवडले. नंदन यांनी काढलेल्या चित्राचा परिसर कोणता आहे? नॉर्वेच्या उत्तरेस लोफोटेन द्वीपांच्या फियोर्डस् ची आठवण झाली.

धनंजय यांचा लेख वाचत आहे - प्रतिसाद द्यायला वेळ लागणार; सध्या नोट काढणे चालू आहे! लेख खूप आवडला; इतकी किचकत माहिती इतक्या साध्या भाषेत वाचून थक्क झाले.

नानावटींचा लवासावरचा लेखही माहितीपूर्ण, मन खिन्न करणारा आहे.

प्रत्येक लेखाच्या खाली, किंवा येथे मुख्य स्थळावर स्वतंत्र चर्चा झाली तर चांगले होईल. हा धागा वाढत जाईल तसे नवीन प्रतिसाद आहेत हे पाहून टिचकी मारल्यावर नेमका नवीन कुठला, आणि कोणत्या लेखाबद्दल (किंवा विकाराबद्दल!) आहे हे लगेच कळणार नाही.

उपक्रमाच्या व्यक्तिमत्वाला शोभणारा अंक!!

मुखपृष्ठ:- जर ते लाल पान वेगळ्या अँगल मधे हलवले असते तर् दिवाळीतील पणतीचा आभास करता आला असता असे वाटले. पण ते छायाचित्र आवडले.

दृष्टीचा डोळा पाहों गेलीये - (म्हणजे काय?) लेख उत्तम. छायाचित्रण व चित्रकलेच्या सुरवातीच्या काळाचा इतिहास वाचनीय. सुरेख लेख.

संकीर्ण - आवडेल असेच.
छायाचित्रेही छान.

यंत्रे तयार करणारी यंत्रे, कर्नल मकेंझीचा ऐतिहासिक खजिना, ट्रॉय, वसई, दुर्बीण, स्वार्थातून परमार्थ, अक्षरचिन्हे - विविध विषयांवर माहीतीपूर्ण लेखन हे उपक्रमाचे वैशिष्ट्य दिवाळी अंकात छान प्रकटले.

ढीगभर लक्षणे, की एकसंध व्याधी? - लेख आवडला. परंतु नेमके कोणाचे प्रबोधन अथवा नेमका काय हेतू समोर ठेवून लेख लिहला (टारगेट ऑडीयन्स) याचा खुलासा आल्यावर लेख नीट समजायला मदत होईल.

लवासाचा 'आदर्श' घोटाळा - हा लेख वाचून येन केन प्रकारेण लवासावर केवळ नकारात्मकच लिहायचे आहे असे वाटले. त्यामुळे उलट लवासा प्रकल्पाबद्दल सहानुभूतीच वाटली. :-) जर लँड स्लाईडचा धोका आहे तर् बरेच आहे ना पडतील त्या श्रीमंतांची घरे :-) घेतील ते बघून. गरीब लोक तर नाहीत ना त्या वस्तीत ?? पर्यावरण तसेच अनेक कायदे हे जर कालबाह्य असतील व गेल्या २५ वर्षात नवीन तंत्रज्ञानाने संभाव्य धोके टाळून बांधकाम करता येत असेल तर् अमुक मजली कामाला कायद्याने परवानगी नंतर अमुक मजली बांधकाम केले गेले व नंतर अतिरिक्त परवानगी दिली जाणे हे तितके भयानक गुन्हे होत नाहीत. लवासा सारखी शहरे वसवायची असल्यास काही आराखडे उपलब्ध आहेत काय? असल्यास तंतोतंत अमंलबजावणी करावी. नसल्यास लवासा डेव्हलपरला तो परिसर विकसीत करायचे काही स्वातंत्र्य मिळाले असल्यास आक्षेप कसला? डोंगरमाथ्यावर, उतारावर शंभर मजली सुरक्षीत इमारत उभे करायचे तंत्रज्ञान आज उपलब्ध असेल तर उगाच सद्य (कालबाह्य) नियमांवर बोट ठेवून अमुक मजल्याचीच परवानगी आहे असा आरोप करणे तितकेसे पटत नाही. मागणी, पुरवठा, तंत्रज्ञान ह्याचा विचार करता जर सुरक्षीत बांधकाम करता येत असेल कायदे बदलावेत. अन्यथा नियोजनबद्ध, इफिशियंट संकुले बांधणे अवघड होईल. असो लवासा कंपनी देखील योग्य आक्षेपांवर उपाययोजना करेल अशी अपेक्षा करुया.

ऋषिकेशच्या भूतान लेखाची बरेच दिवसांपासून वाट पहात होतोच. लहान मुलांसाठी, वयस्कर लोकांसाठी कितपत सोयीचे तसेच आवडीचे भाग आहेत हे तितकेसे कळले नाही. भूतान बद्दल कुतूहल अजुनही आहेच त्यामुळे एखादी तरी सहल करणे भाग आहे. भूतान बद्दल स्पेशल एक्झीबिशन / पॅव्हेलियन आधी पाहून त्यातील सांस्कृतीक भाग कळल्यावर फक्त आरामाकरता जायचे की कसे ते ठरवता येईल असे दिसते.

राष्ट्रध्वजावरील चांदण्या लेखाला 'दिवाळी अंकातून' अर्धचंद्र मिळायला हवा होता असे वाटले. तसेच झांतपी व यशोधरापेक्षा जास्त माहीती लेखीकेबद्दलच मिळाली त्यामुळे त्या लेखाचे प्रयोजनही फारसे कळले नाही. हे वगळता अंक वाचनीय झाला आहे.

लेखाच्या शीर्षकात उल्लेख केल्याप्रमाणे माझा रोख पर्यावरणाच्या मुद्द्यापेक्षा लवासाने घातलेल्या घोटाळ्यावर होता. (परंतु ते साध्य झाले नाही असे आता वाटत आहे.) कायदा मोडता येतो, हवे तसे वाकवता येते, सत्ता हातात असल्यास 2-4 वर्षाची कामे 1-2 दिवसात (वा 1-2 आठवड्यात) होऊ शकतात, तज्ञांना विकत घेता येते हे दाखवायचे होते.

लवासा खरोखरच बांधकाम क्षेत्रात नवीन दाखले प्रस्थापित करणार असल्यास ती नक्कीच अभिमानास्पद गोष्ट ठरेल. फक्त त्यासाठी मागील दारातून न येता, कुणाच्याही कुबड्यांची मदत न घेता, पर्यावरणाची हानी न करता व engineering ethicsचा अवलंब करत हे काम करावे ही अपेक्षा.
आजच्या लोकसत्ता दैनिकातील हा परिच्छेद भरपूर काही सांगून जातो:
प्रीतींदर भरारा याचं जगण्याचं तत्त्वज्ञान सोपं आहे. दोन पद्धतीनं जगाचं नियमन होतं, असं तो मानतो. पहिल्या पद्धतीत चांगलं आणि वाईट हे कळणारे असतात. ते वाईटाच्या मार्गाने जात नाहीत. दुसऱ्या गटातले बुद्धिमान असतात आणि फायद्यासाठी ते काहीही करायला तयार असतात. त्यांना रोखणं हे सरकारी यंत्रणेचं काम आहे.

मुळात कायदे कालबाह्य झाले असतील तर लवासाने पुढाकार घेऊन त्रुटी दाखवायला हव्या होत्या. कायद्यातील पळवाटाही हव्यात व कालबाह्य आहेत म्हणून मनमानी करायलाही हवे हे निश्चितच योग्य वाटत नाही.
तंत्रज्ञानाने संभाव्य धोके टाळून बांधकाम करता येत असेल तर् अमुक मजली कामाला कायद्याने परवानगी नंतर अमुक मजली बांधकाम केले गेले व नंतर अतिरिक्त परवानगी दिली जाणे हे तितके भयानक गुन्हे होत नाहीत.
कुठले गुन्हे भयानक ठरतील वा ठरणार नाही हे जरी आता सांगता येत नसले तरी अशा प्रकारच्या नियमामागे निश्चितच काही पूर्वानुभव, काही शास्त्राधार असावा असे मला वाटते. वेळ टळून गेल्यानंतर, व मोठ्या प्रमाणात वित्तहानी-जीवितहानी झाल्यानंतर पश्चात्ताप होत असल्यास त्याचा उपयोग होणार नाही.

'चांदण्या अवतरल्या राष्ट्रध्वजांवरती!' ह्या लेखावरून पुढील useless knowledge सुचले. ते नोंदवीत आहे.

दक्षिण गोलार्धामधील पुढील देशांच्या ध्वजांवर चार अथवा पाच तार्‍यांचा (पाचवा तारा छोटा) समूह दिसतो. देश असे: न्यूझीलंड, मायक्रोनेशिया, सॉलोमन द्वीपे, पापुआ न्यू गिनी, सामोआ, ऑस्ट्रलिया, ख्रिसमस द्वीपसमूह (?), कोकोस द्वीपसमूह (?). (प्रश्नचिह्नांकित नावे सार्वभौम देश नसून अन्य देशांचे भाग आहेत.)

सदर्न क्रॉस

लेखिकेने न्यूझीलंडसंबंधित माहितीत ह्याला Constellation of the Crux असे म्हटले आहे ते बरोबरच आहे. सदर्न क्रॉस हे ह्याचे अधिक प्रसिद्ध असे नाव आहे. (नकाशा पहा.) ५० अंश दक्षिण अक्षांशांच्या खाली असल्याने भारतातून तो कधीच दिसत नाही आणि त्यामुळे आपणास अपरिचित आहे. पण दक्षिण गोलार्धात तो उत्तरेकडील सप्तर्षि समूहासारखा ठळक दिसतो. त्या गोलार्धात स्थित देश आपल्या ध्वजांवर ह्या कारणासाठी त्याला स्थान देतात. दोन वर्षांपूर्वी मी न्यूझीलण्डला गेलो असता तेथील साउथ आयलंडमधील 'मिल्फर्ड साउंड' ह्या फ्योर्डच्या सहलीला गेलो होतो. क्वीन्सटाउनला परततांना रात्र झाली तेव्हा आमच्या विनंतीवरून मुद्दाम बस थांबवून आमच्या मार्गदर्शकाने आम्हाला तो दाखविला होता आणि तदनंतर न्यूझीलण्ड सोडेपर्यंत रोज रात्री आम्ही त्याचे दर्शन घ्यायचो!

सदर्न कमांडचे चिह्न

पुण्यातील लोकांनाहि कँपच्या बाजूस तो दिसू शकतो कारण तेथील सदर्न कमांडचे चिह्न म्हणजे हा क्रॉस आहे. (चित्र पहा.) त्या कमांडशी संबंधित अधिकार्‍यांच्या शर्टच्या बाहीवर हे चिह्न दिसते