बरीचशी व्यापक (जनरलाइज़्ड) विधाने आहेत. एखाद्या स्त्रीला किंवा पुरुषाला नोबेल पारितोषिक मिळणे माझ्यासाठी तरी महत्त्वाचे नाही.

योग्य व्यक्तीला ते मिळणे महत्त्वाचे आहे. स्त्री पुरुष अशी विभागणी करणे मला तरी ह्या युगात पटत नाही.

एखाद्या स्त्रीनेच इतर स्त्रियांसाठी अतिशय वाईट अशी विशेषणे वापरली, विधाने केली तर आपण काय करणार? ज्या स्त्रियांबाबत बोलत आहात त्या स्त्रियांचे आपण खरेच प्रतिनिधित्व करतो आहोत काय हे बघायला हवे. असो.

पुरूषाच्या शरीरात स्त्रीच्या शरीरापेक्षा जास्त स्नायू असल्यामुळे शारीरिक क्षमतेमधे स्त्रियांपेक्षा पुरूष वरचढ ठरतो यात वाद नाही.

अच्छा. पुरुषाच्या पेक्षा स्त्रीचे हृदय अधिक बळकट असते असेही ऐकले आहे. माझ्यामते एखाद्या स्त्रीने हे सगळे इतक्या सहजासहजी मान्य करणेही पटत नाही. असो. तूर्तास एवढेच.

"तुझं वाचन किती? तू बोलतोयस किती?"
"तुझा पगार किती? तू बोलतोयस किती?"

नोबेल पारितोषिकांच्या निमित्ताने मांडलेले प्रासंगिक प्रवाहविचारलेखन आवडले.

या बाबतीत थोडे योजनाबद्ध लिखाणसुद्धा येऊ द्या.

उत्स्फूर्त वैचारिक निबंध आवडला.

--मनोबा

ज्या व्यक्तींना मग त्या पुरुश असो की स्त्री असो, त्यांना त्यांच्या चांगल्या कार्याबद्दल पुरस्कार मिळाला आहे त्याबद्दल त्यांना खूप-खूप शुभेच्छा!

लेखातील मते आवडली नाहीत, पटली नाहीत.

मी स्वतः 'स्त्री-पुरूश' समानतेच्या विरुद्ध आहे. मी माझ्या बायकोला पहायला गेलो होतो तेंव्हा तीला तीचं नांव, तिच्या शाळेचे-कॉलेजचे नांव विचारण्याचे सोपस्कार आटपल्यानंतर लगेचच विचारले होते कि तुम्हाला स्वैपाकाची आवड आहे कां?
साखरपुडा झाल्यावर फिरायला गेल्यावर स्पश्ट शब्दात सांगितले कि मला तू अहो-जोहो करायचे, अरे-तुरे केलेलं मला चालायचं नाही.

स्त्रीने घरचा स्वैपाक करायला हवा, तोही आपणहून व आवडीने. हे माझे घरातील स्त्रीयांबद्दल मत आहे.

घराबाहेरील स्त्रीयांबाबत 'त्या खूप स्वार्थी, मतलबी, डोळे मिटून दुध पिणार्‍या असतात' असेच मत आहे. आणी म्हणून त्यांच्याशी मी केवळ अगदी गरज असेल तेंव्हाच 'टेक्निकली करेक्ट' असे बोलणे करतो. नकारात्मक प्रतिसाद द्यायचा असतो तेंव्हा न बोलता देहबोलीच्या माध्यमातून विचार-भाव पोहचवतो.

स्त्रीया ह्या समानतेसाठी पात्र नसतातच. उदा.-
मुंबईत बसमध्ये सात-आठ आसनां मधील रांगा स्त्रीयांसाठी राखीव ठेवलेल्या असल्या तरीही हक्काने इतर आसनांवर त्या बसतात, वयस्कर मंडळींच्या राखीव आसनांवरही त्या हक्काने बसतात, कुणी म्हातारी व्यक्ती, तान्ह बाळ असलेली स्त्री जरी बसमध्ये बाजूला उभी असली तरी देखील स्त्रीया डोळेझाकपणा करतात.

लग्न झाल्यानंतर अनेक स्त्रिया राजीखुशीने आपलं नाव बदलतात. नाव असो वा आडनाव, गेली अनेक वर्ष आपली जी ओळख आहे तीच बदलायची, एवढं की फेसबुकावर फ्रेंड रिक्वेस्ट आल्यावर फोटो पाहिल्याशिवाय आपली बालमैत्रीण ओळखता येऊ नये ही अतिशय दु:खद गोष्ट वाटते.

माझ्यामते आपले नाव निवडण्याचा हक्क प्रत्येक व्यक्तीस असावा. मग ते लग्नानंतर बदललेले असो, नसो किंवा कसेही. मात्र फेसबुकावरील फ्रेंडरिक्वेस्टबाबत सहमत आहे. :-) माणसे ओळखताना त्रास होतो खरा. तरीही, माझ्या वर्गमित्रांनी मला ज्या सहजतेने शोधून काढले त्यावरून इतकेही कठीण नसावे. ;-)

घरातली कामं करण्यात पुरूषाने हातभार लावावा हे जेवढं खरं आहे तेवढंच घरातल्या सुतारकाम, माळीकामात स्त्रीनेही मदत करावी ही जबाबदारीची जाणीव आहे. घर चालवण्याची जबाबदारी पूर्वीच्या परंपरेत पुरूषावर होती, पण जर पुरूषी मानसिकतेचा विरोध करायचा असेल तर घर चालवण्याची जबाबदारी स्त्री आणि पुरूष दोघांची आहे याचीही जाणीव स्त्रीला हवी.

सुतारकाम आणि माळीकाम दूर, साधी गाडी चालवताना नवरा-बायको बाहेर पडले तर नवरा चटकन ड्रायव्हिंग व्हीलचा ताबा घेतो असे चित्र दिसते आणि हे चित्र बोलके आहे. :-)

पुरूषाच्या शरीरात स्त्रीच्या शरीरापेक्षा जास्त स्नायू असल्यामुळे शारीरिक क्षमतेमधे स्त्रियांपेक्षा पुरूष वरचढ ठरतो यात वाद नाही.

मला वाटतं वरचढ कोण हे तुलनात्मक आहे. माझ्यामते अनेक पुरुषांच्या आणि इतर स्त्रियांच्या मानाने मी अधिक सक्षम आहे. (माझ्या घराण्याकडून आलेल्या तब्येतीला लाख सलाम!)

माझ्यावर अन्याय झाला आहे" असा फक्त ओ-रडा करण्यापेक्षा तो अन्याय कमी, नष्ट कसा होईल याचा प्रयत्न करणं हे अतिशय सकारात्मक पाऊल उचलल्याशिवाय बदल होणे शक्य नाही. नावडती गोष्ट घडल्यास रडणं हा मानवी स्वभावच आहे, पण आपल्या रडण्यामुळे नको त्या ठिकाणी आपल्याला सहानुभूती मिळते ती गमावण्याची स्त्रीची तयारी असावी.

१००% सहमत. याचबरोबर जर अन्याय झाला असेल तर त्याविरुद्ध तक्रार करणे आणि झगडत राहणे हे मला योग्य वाटते. रडल्याने सहानुभूती लगेच मिळते परंतु रोज रडणारा सक्षम नसतो. स्त्री ही अबला आहे आणि आपण "ही-म्यान" असा विचार करणारे महाभाग "पुरुष" म्हणून मदतीला धावून येत असतात. यापेक्षा माणसाने माणसावर अन्याय होतो म्हणून धावून येणे महत्त्वाचे वाटते.

असो. लेख थोडा त्रोटक वाटला. वर मन म्हणाला तसे उत्स्फुर्तता आल्याने लेख त्रोटक झाला असावा.

पु.ले. शु आणि नोबेल विजेत्यांचे मनापासून अभिनंदन!

लेखात उल्लेख केलेल्या तीन विजेत्यांच्या [मी मुद्दाम "स्त्री" चे योजन टाळले आहे, कारण हे तीन विजेते केवळ स्त्री आहेत म्हणून निवडले गेले असे म्हटले तर त्यांच्या त्या त्या क्षेत्रातील कार्याचा अवमान केल्यासारखे आहे असे मला वाटते] बाबत धागालेखिका अदिती यांच्या भावनेशी सहमती दर्शविताना हेही सांगणे महत्वाचे आहे की, लायबेरियामधील पहिल्या दोघींच्या कार्यापेक्षा [मला वाटते] येमेनमधील तवक्कुल कारमन् यांचे कार्य केवळ 'महिला उद्धारा'साठी नसून तेथील सध्याच्या हुकूमशहा अली अब्दुल्ला सालेहच्या जुलमी राजवटीविरूद्धचा एकत्रित लढ्याचे नेतृत्व स्वीकारण्याशी जास्त निगडीत आहे. हुकूमशहा सालेहच्या कारकिर्दीचे विश्लेषण या प्रतिसादात करणे धाग्यातील मुद्द्यापासून दूर जाण्यासारखे असल्याने तो विषय टाळून इतकेच म्हणतो की, स्त्री मुक्ती संदर्भातील आपल्या भारतीय कल्पना आणि नोबेल् विजेती कारमन यांचे जनजागृतीचे कार्य यांचा एकमेकाशी कसलाही संबंध नाही. कारमेन् यांचे कार्य राष्ट्रजागृतीचे आहे आणि त्या अत्यंत खंबीरपणे तसेच नीडरपणे पार पाडीत आहेत हे त्यांच्याभोवती जमा झालेल्या कार्यकर्त्यांची फौज पाहता दिसून येते. पारंपारिक मुस्लिम पोषाखाला फाटा देऊन आता केवळ केस झाकले जातील असा पेहराव करून चेहरा अन्य पुरूष सहकार्‍यांसारखाच खुला करून सभा गाजविणार्‍या या तरूणीच्या {होय, तरूणीच म्हटले पाहिजे, केवळ ३२ वर्षाच्या आहेत कारमन्} लोकप्रियतेला येमेनमध्ये आलेला बहर पाहता कोणत्याही क्षणी राष्ट्रपती अब्दुल्ला सालेह पदत्याग करतील अशी स्थिती अगोदरच निर्माण झाली आहे, आणि आता 'नोबेल प्राईझ' मुळे सार्‍या जगाचे लक्ष येमेनमधील घडामोडीकडे लागल्याने पदत्यागाची ती घटनाही येत्या काही दिवसात घडली तर आश्चर्य वाटायला नको.

सांगायचा मुद्दा हा की, किमान कारमन यांचा लढा हा 'स्त्री मुक्ती' पुरताच मर्यादित असा घेऊ नये. खुद्द नोबेल कमिटीनेही आपल्या सायटेशनमध्ये तसा उल्लेख केला नसेल.

[काहीसे अवांतर : लेखिका अदिती यानी लेखात "लायबेरीयाची राष्ट्राध्यक्षा एलन जॉनसन सरलीफ हिला शांतता-नोबेल पुरस्कार मिळाला" असा, कदाचित नकळत, जो एकेरी उल्लेख केला आहे तो खटकतो. राष्ट्रपतीपदावरील, त्यातही वयाची सत्तरी ओलांडलेल्या, व्यक्तीचा उल्लेख 'हिला' असा असू नये असे वाटते. उद्या 'राष्ट्राध्यक्षा प्रतिभा पाटील हिला परिसंवादाचे अध्यक्षस्थान दिले" अशी वर्तमानपत्रात बातमी आली तर ते आपल्याला खटकणारच.]

"माझ्यावर अन्याय झाला आहे" असा फक्त ओ-रडा करण्यापेक्षा तो अन्याय कमी, नष्ट कसा होईल याचा प्रयत्न करणं हे अतिशय सकारात्मक पाऊल उचलल्याशिवाय बदल होणे शक्य नाही.

हे खरेच. पण 'माझ्यावर अन्याय झाला आहे' असा ओरडाही न करणे ही मानसिकता प्रथम बदलली गेली की पुढच्या गोष्टी घडतील. मात्र ओरडा न करता एखाद्या व्यवस्थेत मिंधेपणाने वावरणे हा कमी त्रासाचा मार्ग वापरणेच अनेकजन पत्करतात.

पाटीलसाहेब म्हणतात तसे कारमान यांचा लढा स्त्रीस्वातंत्र्यापुरता मर्यादित नाही हे खरे, पण म्हणून त्यांचा उल्लेख “स्त्री” असा केल्याने त्यांच्या कार्याचे किंवा त्यांच्या व्यक्तित्वाचे अवमूल्यन होते असे वाटत नाही; उलट त्या स्त्री आहेत हे सांगीतल्याने त्यांचे कार्य अधिकच उठून दिसते. “मी तुझा पती परमेश्वर आहे, आणि तू माझ्या पाया पडले पाहिजेस” असे एखाद्या वराने आपल्या वाग्दत्त वधूला सांगीतले तर ती उलटे दोन बोल सुनावण्याऐवजी मुकाट मान डोलावण्याची शक्यता अधिक असते हे (अजूनही) दुर्दैवी वास्तव आहे. असल्या जगात एखाद्या स्त्रीने असे एखादे काम केले, की जे पुरुषप्रधान संस्कृतीत पुरुषांनाही अवघड जावे, तर ती स्त्री ही “स्त्री” आहे ही बाब अधोरेखीत करण्याच्या योग्यतेची आहेच आहे. उच्चशिक्षित आणि उच्चपदस्थ वर्तुळात असलेल्या माझ्या एका बिहारी मैत्रिणीला तिचे बिहारी सहकारी “शकल लडकीकी, अकल लडकेकी” असे म्हणत असलेले मी ऐकलेले आहे. एका पत्रकार मित्राला उत्तर प्रदेशात एका बाईने तिला दहा मुले असताना तीनच मुले आहेत असे सांगीतले होते, कारण बाकीच्या सात मुली होत्या. महाराष्ट्रात जरा तरी बरी परिस्थिती आहे. पण स्त्री समान नाही हे वास्तवच आहे. असे असताना “व्यक्तीचे कार्य महत्वाचे, ती स्त्री की पुरुष हे महत्वाचे नाही” असे म्हणणे वास्तवाला धरुन नाही. स्त्री म्हणून कार्य करणे हे निश्चित कठीण आहे.

बाकी स्वातंत्र्यासोबत येणाऱ्या जबाबदारीविषयी स्त्रियांची काय भूमीका असावी याविषयी लेखिकेच्या मतांशी किंचित असहमती आहे. लेखिकेच्या स्त्रियांकडून फारच अपेक्षा आहेत. शेवटी स्त्रीदेखील माणूसच आहे. असाही लाभ घ्यायचा, आणि तसाही लाभ घ्यायचा, हा मानवी स्वभाव आहे. स्त्री-पुरुष असा भेदभाव न करता बरोबरीचे स्थान दिले जात असताना स्त्रीदाक्षिण्याची अपेक्षा स्त्रीने ठेऊ नये हे ठीक. पण अशा स्त्रिया कमीच असणार. कारण एवढा आत्मसन्मान असणारी माणसेच – पुरुष आणि स्त्री, दोन्ही – कमी असतात त्याला काय करणार? (आरक्षणासारख्या विषयांत हे सर्रास दिसणारे चित्र आहे.)

कमी शारीरिक बळामुळे स्त्री पुरुषाच्या मागे पडते असे जर लेखिकेला सुचवायचे असेल, तर ते मान्य नाही. (तसे सुचवायचे नसेल तर प्रश्न नाही). शारीरिक बळाचा काय संबंध? हत्तीचे शारीरिक बळ हे मनुष्य़ापेक्षा अधिक असते म्हणून जग हत्ती चालवतात का? संस्कृती पुरुषप्रधान असण्याचे कारण हे पुरुषाचे शारिरीक बलाधिक्य असेल असे मला तरी वाटत नाही. (उलट याचे कारण स्त्रीच आहे असे कधीतरी वाटून जाते. एक स्त्रीने दुसऱ्या स्त्रीला पाण्यात पाहणे हे चित्र दोन पुरुषांच्यातल्या संघर्षाच्या तुलनेत अधिक तीव्र असते असे बऱ्याच वेळा दिसते. यामुळेच “तुला नाही , मला नाही घाल पुरुषाला” (समस्त श्वान जमातीची क्षमा मागून!) असे तर नसावे असे कधीतरी वाटून जाते!)

एकूणच हा विषय सामान्यीकरण करता येण्यासारखा असला तरीही केस बाय केस विचार करण्यासारखा आहे हेही खरे. पण सर्वसाधारणपणे लेखात मांडलेल्या मतांशी मी सहमत आहे. पुरुषांना सोडा, अनेक स्त्रियांनाही यातले विचार पटणार नाहीत हा भाग वेगळा.

पुरूषाच्या शरीरात स्त्रीच्या शरीरापेक्षा जास्त स्नायू असल्यामुळे शारीरिक क्षमतेमधे स्त्रियांपेक्षा पुरूष वरचढ ठरतो यात वाद नाही.

आदिती स्त्रीपेक्षा पुरूषांच्या शरीरात स्नायू संख्येने जास्त नसतात तर तेवढ्याच संख्येच्या स्नायूंचे वस्तुमान जास्त असते (मसलमास).

तसेच पुरूषांच्या तुलनेत स्त्रियांना हार्मोनल चेंजेसचा सामना वारंवार करावा लागत असल्यामुळे शारिरीक आणि मानसिक शक्ती कमी होण्याचा संभव जास्त असतो. (होतोच असे नाही)
पण नैसर्गिक फरक त्यांच्या जागी ठेवून सामाजिक दृष्ट्या समानता पाळता येऊ शकते हे लक्षात यायला भारतात तरी अजून एक पिढी जावी लागेल.

ता.क. काल एक पेशंट छातीत उजव्या बाजूला दुखते म्हणून आली होती. तिचे आणि तिच्या घरच्यांचे ठाम मत होते की पुरूषांचे हृदय डाव्या आणि स्त्रियांचे उजव्या बाजूला असते. :)
तसेही एका विशिष्ट समाजात स्त्रियांना पुरूषांपेक्षा एक् बरगडी कमी असते असं समजतात. आमच्याबरोबर त्या समाजातील ज्यांनी चिरफाड केलीय ऍनॉटॉमी शिकताना ते डॉक्टरही आपल्या समाजातील धर्मगुरूंना हे पटवू शकणार नाहीत.

सतीश रावले: जगातले सर्व लोकच तुमच्यासारखा (किंवा मी आणि इतर प्रतिसादक) विचार करणारे असते तरी या नोबेल पुरस्कार आणि लेखाचं प्रयोजन नसतं. पण वस्तुस्थिती तशी नाही. त्यामुळे स्वतःसारखा विचार करणारे कोण आहेत हे शोधण्यासाठी, त्यांच्यापर्यंत आपले विचार पोहोचवण्यासाठी आणि विरोधी मतातल्या लोकांचं जमलंच तर थोडंबहुत मतपरिवर्तन करण्यासाठी लेख लिहावा लागतो. पण तुमचा प्रतिसाद आवडला.

अरविंद कोल्हटकरः स्पष्टीकरणाबद्दल धन्यवाद. "समाजकंटकांकडून गर्दीमध्ये उभ्या स्त्रीला सतावले जाण्याची शक्यता" बरीच जास्त असते. असा त्रास न झालेली एकही स्त्री माझ्या परिचयाची नाही. त्याचा सामना करण्यासाठी आरक्षण हा एकमेव उपाय समजला जाऊ नये असं वाटतं.

अशोक पाटील: तवक्कुल कारमन यांचे कार्य लोकशाही आणण्यासंदर्भात आहे. पण स्त्रीवाद आणि लोकशाही या दोन गोष्टी मला फार वेगळ्या काढता येत नाहीत. सर्व क्षेत्रांमधे समान संधी, समानता इत्यांदींचा विचार करता संपूर्ण लोकशाहीत स्त्रीवादी कार्यकर्त्यांना काम रहाणार नाही अशी अपेक्षा गैर नसावी.
अनेक शतकं अन्यायग्रस्त असणार्‍या जगाच्या या अर्ध्या लोकसंख्येपैकी एखादीच्या कार्याचं कौतुक झालं की मला थोडा अधिक आनंद होतो हे खरं आहे. पण 'अमुक गोष्ट करणारी पहिली स्त्री' असा माझा उल्लेख झाला तर मला आवडेल का? बहुदा नाही. एक व्यक्ती म्हणून मला वागवा अशी अपेक्षा करताना स्त्री असूनही एखादी गोष्ट मिळवली असं कौतुक अस्थानी वाटतं.
एकेरी उल्लेख करण्याबद्दलः जवळीक वाटण्यातून एकेरी उल्लेख येतो तशा प्रकारचा तो उल्लेख आहे. "आज शिवाजी राजा झाला" अशाच प्रकारचा. प्रतिभा पाटील यांच्या अशा काही कार्याबद्दल माहिती नसल्यामुळे त्यांच्याबद्दल कोणत्याही प्रकारची जवळीक वाटत नाही.

प्रियाली: नाव बदलण्याच्या बाबतीत माझ्या बाबतीतही हा प्रश्न आला होता; लग्नाआधी प्रसिद्ध केलेलं संशोधन एका नावाने आणि लग्नानंतर दुसर्‍या नावाने असं केलं तर पुढे नोकरी मिळवताना मला प्रत्येक ठिकाणी ही दोन्ही नावं माझीच आहेत असं मुद्दाम सांगावं लागतं. भारतात लग्नानंतर स्त्रीचं नाव (first name) बदलण्याची पद्धत होती, अजूनही काही ठिकाणी दिसते. आपखुशीने काही कारणास्तव नाव (उदा: एखाद्या प्रसिद्ध व्यक्तीबद्दल तीव्र नावड असताना आपलं नाव तेच असणे इ.) किंवा आडनाव (काही आडनावं फार विचित्र असतात आणि विशेषतः शाळेत मुलांना त्याचा त्रास होऊ शकतो, उदा: जंगली, खुळे इ.) बदलणे हे मला समजतं. पण सरसकट फक्त स्त्रियांनीच आपलं आडनाव बदलणं मला पटत नाही.
लग्नानंतर नवरा-बायकोने डबलबॅरल आडनाव लावणंही पाहिलं आहे; या दोघांचे संशोधन पेपर्स शोधण्यात अडचणी आल्याबद्दल अनेकांनी त्यांच्याकडे तक्रार केली होती.
पाश्चात्य जगात बर्‍याच प्रमाणात आणि आता भारतातही काही प्रमाणात घटस्फोट आणि पुनर्विवाह होतात. किती आडनावांचं स्पष्टीकरण फक्त स्त्रीने देत बसायचं?

आळशांचा राजा: एकूणच हा विषय सामान्यीकरण करता येण्यासारखा असला तरीही केस बाय केस विचार करण्यासारखा आहे हेही खरे. याबाबतीत अगदी सहमतच. प्रियालीला नाव बदलण्यात चुकीचं वाटत नसेल आणि याबाबतीत "माझंच खरं" म्हणण्यातही अर्थ नाहीच. आणखी एक् उदाहरण वाहन चालवण्याचा बायकोला अतोनात कंटाळा असेल (उदा: मी) आणि नवर्‍याला त्यात मजा येत असेल तर (उदा: माझा नवरा) तर अशी उदाहरणं देता येतातच. पण साधारणतः प्रियालीचे निरीक्षण, नवराच गाडी चालवतो, मैत्रीमधेही मुलगी गाडी चालवते आहे आणि मुलगा स्कूटरवर मागे किंवा कारमधे शेजारी बसला आहे असं दृष्य भारताततरी कमी प्रमाणातच दिसतं.

क्रेमरः अन्यायाविरोधात मत मांडणे, आवाज उठवणं वेगळं आणि ओरडा वेगळा. स्त्रियांच्या बाबतीत ही गोष्ट विशेषत्वाने नोंदवावी असं वाटतं कारण स्त्रिया त्यांच्या भावना, विशेषत: दु:खद भावना अधिक इंटेंसिटीने व्यक्त करतात असं दिसतं. आणि अनेक पुरूष स्त्री दाक्षिण्य दाखवण्याच्या नादात स्त्रियांना त्याचा अस्थानी फायदा होतो.

साती: सुधारणेबद्दल धन्यवाद. स्नायूपेशींची संख्या जास्त असते असं असतं का?
ता.क. हा हा हा ...

बाकी बर्‍याच अंशी एक वगळता सर्व प्रतिसादकांशी सहमती आहेच.

लेख त्रोटक आहे हा आक्षेप मान्य आहे. प्रतिसादातून ही कमतरता काही अंशी भरून काढण्याचा प्रयत्न करत आहे.

@ आ.रा. ~ "कारमान यांचा लढा स्त्रीस्वातंत्र्यापुरता मर्यादित नाही हे खरे, पण म्हणून त्यांचा उल्लेख “स्त्री” असा केल्याने त्यांच्या कार्याचे किंवा त्यांच्या व्यक्तित्वाचे अवमूल्यन होते असे वाटत नाही; उलट त्या स्त्री आहेत हे सांगीतल्याने त्यांचे कार्य अधिकच उठून दिसते."

~ लेट् मी डिफर् वुईथ् यू ऑन् धिस् पॉईन्ट्, सर.
असे का व्हावे की अमुक एक व्यक्ती 'स्त्री' आहे म्हणून (च) तिचे कार्य उठून दिसावे ? मेधा पाटकर असो वा ईला भट, ह्या आणि त्यांच्यासारख्याच अन्य जे कार्य करीत आहेत त्याला जी झळाळी आली आहे ती त्यांच्या 'स्त्री' असण्यामुळे आली असावी असे मानू नये, तर त्या ज्या क्षेत्रात वा क्षेत्रासाठी कार्य करीत आहे त्याचे महत्व जगाने जाणून त्याची दखल घेतली आहे म्हणून.

उद्या मी जर असे इथे प्रतिपादन केले की, 'मादाम मेरी क्युरी' ना दोनदा नोबेल् प्राईझ मिळाले ते छानच झाले पण त्या स्त्री असल्याने त्यांचे यश अजून उठून दिसते, तर मग ती त्यांच्या संशोधन कार्याची वंचना होईल. नोबेल कमिटीने रेडियमचे महत्व जाणले ते मेरी क्युरी स्त्री असल्यामुळे असे वाटत नाही.

स्त्री व पुरुष हे एकाच माणूस या प्राण्याचे दोन जेंडर आहेत. तेव्हा (इतर कोणत्याही प्राण्याप्रमाणे) पुनरुत्पादन आदी नैसर्गिक गोष्टी वगळता इतर कोणत्याही प्रसंगात 'माणूस' बर्‍यापैकी सारखाच असतो. (असावा)
मी ही माणसाला लिंगनिरपेक्षतेने माणसासारखे वागवण्याचा जाणीवपूर्वक प्रयत्न करतो. प्रत्येक वेळी जमतेच असे नाही, लहानपणापासून विविध माध्यमांतून झालेल्या कंडीशनिंग मुळे अजुनही क्वचित स्त्री-पुरुष भेद विचार कृती करतेवेळी येतोच

बाकी त्रीदेवींचे पुरस्काराबद्दल अभिनंदन!

ऋषिकेश
------------------
कधी कधी तुम्ही काय बोलताय हे तुम्हालाहि कळत नाहि, इतके तुम्ही हुशार आहात का?