?

वरील चित्रे पाहाताक्षणीच ती कोणाची आहेत हे आपण ओळखतो इतका जनमानसाचा पगडा ह्या चित्रांनी घेतला आहे. मला नेहमी प्रश्न पडतो की ही चित्रे कशी तयार झाली आणि कोणी ती प्रथम प्रचारात आणली? आपल्याकडे चित्रे काढून ठेवण्याची प्रथा जवळजवळ नव्हती असे म्हटले तरी चालेल. ह्याचा अर्थ असा की कोणी कल्पक व्यक्तींनी छपाईकला सुरू झाल्यानंतरच्या काळात ती ती चित्रे प्रचारात आणली आणि त्या चित्रांचा आपल्यामधील भाविक मनांवर एव्हढा संस्कार झाला आहे की कळत-नकळत तुकाराम वा एकनाथ वा अन्य कोणी तसाच दिसत असणार असे आपण गृहीत धरूनच चालतो. त्यामुळे विष्णुपंतांचा तुकारामहि तसाच दिसायला लागतो.

माझी एक काकू चांगली कॉलेजशिक्षित आहे पण श्रद्धाळूहि आहे. तुकारामबुवा असेच दिसत होते काय असे मी तिला विचारले आणि वर लिहिलेला बुद्धिवादी - पक्षी अतिचिकित्सक - विचारहि सांगितला पण तिला तो पटल्याचे दिसले नाही!

वरच्या चित्रांचे मूळ निर्माते कोण असा शोध घेता येईल काय?

शिवाजीचीहि दाढी-जिरेटोपातली चित्रे आपण पाहातो. त्यांना थोडा आधार आहे असे म्हणता येईल. बर्‍याच वर्षांपूर्वी महाराष्ट्र सरकारच्या एका प्रकाशनात सोबतचे चित्र अधि़कृत

डच चित्रकाराने काढलेला शिवाजी

म्हणून छापलेले होते असे आठवते. शिवाजीच्या सुरतेवरील चालीच्या वेळी (पहिल्या की दुसर्‍या?) तेथील डच फॅक्टरीमधील एकाने प्रत्यक्ष पाहून हे चित्र काढलेले आहे असा समज आहे आणि तो खरा आहे असे मानण्यास जागा आहे कारण चित्राच्या वरच्या डाव्या कोपर्‍यात काही डच भाषेत लिहिलेला मजकूर आहे आणि त्यात थोडया वेगळया स्पेलिंगमधला 'शिवाजी' असा शब्द सहज लावता येतो. हे चित्र ऍम्स्टरडॅममध्ये संग्रहालयात आहे असेहि वाचल्याचे आठवते.

मॉस्कोमध्ये असलेले तथाकथित अस्सल चित्र

शिवाजीचे अजून एक अस्सल चित्र मॉस्कोमध्ये आहे असा दावा येथे केला गेला आहे. मला त्यात काही तथ्य दिसत नाही. एकतर माझ्या अतज्ञ नजरेलासुद्धा चित्राचे रंग फार bright आणि आजचे वाटतात. चेहेर्‍यामागचा light effect हाहि आधुनिक वाटतो. विशेष महत्त्वाची बाब म्हणजे चित्राखाली मोडीमध्ये 'लेखनसीमा' असा शब्द स्पष्ट लिहिलेला आहे आणि ते शिवाजीचे 'हस्ताक्षर' आहे असाहि दावा खाली केला आहे, जणू काही शिवाजीनेच आपल्या चित्रांबाबत २०-२१व्या शतकात वाद होणार हे दूरदृष्टीने ओळखून चित्र authenticate करण्यासाठी आपली लफ्फेदार सही खाली ठोकली! जुना चित्रकार (जो जवळजवळ १०० टक्के अमराठी आणि मोडीमध्ये अनभिज्ञ असणार) 'शिवाजीचे चित्र' अशा अर्थाचे काही न लिहिता उत्तम वळणाच्या मोडीमध्ये 'लेखनसीमा' असे का लिहील ह्याचा काही उलगडा होत नाही. एवंच काय, बहुतेक करून कोणा आधुनिक चित्रकाराने स्वतःच हे चित्र काढून ते जुने आहे असे पाहाणार्‍यांना वाटावे म्हणून हा मोडी लिपीतला शब्द त्याला जेथे कोठे सापडला तेथून copy-paste मार्गाने तो चित्राच्या तळाशी डकवून दिला आहे. त्याला तो शब्द वाचता आला नाही आणि अन्य बहुसंख्य जनांनाहि तो वाचता येणार नाही अशी त्याची खात्री आहे.

शिवभक्त मावळयांच्या मनात मात्र असले चिकित्साखोर विचार येत नसल्यामूळे त्यांच्या शिवभक्तीला आलेला पूर चित्राखालच्या comments मध्ये दुथडी भरून वाहतांना दिसत आहे.