ही चर्चा योग्य मार्गाने आणि धोरणांनुसार चालेल अशी आशा करूनच पुढे प्रतिसाद देते.

फेसबुकासारख्या संकेतस्थळावर तर लोक बिंदास आपली खासगी माहिती देताना दिसतात. फोटो टाकतात. मुलगा काय करतो, मुलगी काय करते, काल कुठे जेवलो, परवा कुठे जाणार आहे हे सगळे जाहीर करतो. ह्या माहितीचा काही समाजकंटक गैरवापर करू शकतात हे आपल्या बहुधा ध्यानीमनीही नसते. शेवटी आपण स्वतःदेखील आपली प्रायव्हसी जपायला हवी हे आपण पूर्णपणे विसरतो.

आम्ही आता सी.एन. टावरच्या माथ्यावर आहोत, आम्ही आता सेंट्रल पार्कमध्ये फेरफटका मारत आहोत किंवा सध्या आम्ही फ्लोरिडाला सुट्टीवर आहोत असे फे.बु.वर जाहीर करणार्‍या माझ्या मैत्रिणींची मला गंमत वाटत आली आहे. अशी उठवळ प्रसिद्धी लोकांना का कराविशी वाटते हे कळत नाही. झकेरबर्गच्या फेसबुकावरच अनेक तर्‍हेने आपली प्रायवसी आपल्याला राखता येते याची तर अनेकांना कल्पनाच नसते. आपले फोटो, आपल्या कुटुंबियांचे फोटो कोणाही ऐर्‍या गैर्‍याला दिसतील, आपल्या वॉलवरील संदेश कोणालाही दिसतील, काही संदेश हे "मेसेज" (फे.बु. व्य. नि.) म्हणून पाठवायचे असतात ही साधी समज अनेकांना नसते. फेबुवर ग्रुप्स करता येतात आणि काही निवडक व्यक्तींना त्यात सामील करून त्या ग्रुप्समध्ये जे प्रसिद्ध केले जाते ते त्या ग्रुपचे सदस्य असणार्‍या व्यक्तीच पाहू शकतात वगैरे वगैरे साध्या गोष्टींची माहितीही अनेकांना नसते आणि ज्यांना ही माहिती नसते ते गाफील असल्याने त्यांच्या प्रायवसीवर हल्ले होण्याची शक्यता अधिक असते.

हे सगळे करताना आपल्यापैकी बहुसंख्य लोकांनी संकेतस्थळाची प्रायव्हसी पॉलिसी वाचलेली नसते.

उपक्रम आणि मिसळपाव या दोन्ही संकेतस्थळांवर अतिशय त्रोटक प्रायवसी पॉलिसी आहे, जी संकेतस्थळ तुमच्या इमेल आणि आयपीची नोंद करते असे म्हणते आणि सेशन राखण्यासाठी कुकीजचा वापर करते. मनोगत आणि मी मराठीवर मला कोणतीही प्रायवसी पॉलिसी आढळली नाही. तुमच्या व्यक्तिगत निरोपांबद्दल ही सर्व संकेतस्थळे काहीच बोलत नाहीत. याचाच अर्थ ज्याच्याकडे साइट ऍडमिनिस्टरचे राइट्स आहेत ती व्यक्ती सहजगत्या तुमचे व्यक्तिगत निरोप वाचू शकेल असे वाटते. अशाच एखाद्या निरोपात तुम्ही एखाद्याकडे तिसर्‍या व्यक्तीची निर्भर्त्सना केली असेल, तुमचा फोन नंबर दुसर्‍याला कळवला असेल, तुमच्या आयुष्यातील सुखद किंवा दु:खद घटना एखाद्याला कळवली असेल किंवा एखाद्याला प्रेमपत्र लिहिले असेल ;-) आणि हे सर्व एखाद्या पोरकट व्यक्तीच्या हातात पडले तर त्याचा गैरवापर होणे सहजशक्य आहे.

संकेतस्थळ चालविणाऱ्यांनी सदस्याची खासगी माहिती काढून कुणाला विकली तर काय करावे? सदस्यांचे व्यक्तिगत निरोप वाचून त्याचा भलाबुरा उपयोग केल्यास काय करावे?

काहीही नाही. आपल्या डोक्याला ताप करून घ्यायचा, वाईट वाटून घ्यायचे आणि मग नंतर कालांतराने असे करणार्‍या व्यक्तीला माफ करायचे. विशेषतः मराठी संकेतस्थळे ही फेबुप्रमाणे मित्र-मित्र, मित्रांचे मित्र आणि मित्रांच्या मित्रांचे मित्र यांतून मोठी झाली आहेत. पैकी अनेक साइट्सवर साइटमालकांनी आपल्या मित्रमंडळाला हवे तसे अधिकार दिले असणेही शक्य आहे. अशा परिस्थितीत आपापसांतील साटेलोटे दूर करून एखाद्या विषयी कठोर निर्णय घेणे, तक्रार नोंदवणे त्यासाठी पुरावे गोळा करणे वगैरे वगैरे पिडीतालाच अधिक त्रासदायक ठरण्याची शक्यता आहे. दुसर्‍या शब्दांत, व्हिसलब्लोअरलाच जास्त शिक्षा होण्याची शक्यता आहे. किंबहुना, "जाऊ द्या, पुन्हा असे नाही होणार" अशी वांझोटी आशा दाखवणारे अधिक मिळतील असे वाटते.

संकेतस्थळ चालविणाऱ्यांना दोन सदस्यांचे खासगी संवाद वाचण्याचा अधिकार आहे काय?

याचे उत्तर अर्थातच नाही असे आहे हे सर्वांना माहित आहे परंतु प्रत्यक्षात असे घडत नसेल काय? तर ते घडत असावे याची शक्यता मोठी आहे. याविषयी आपण फारसे काही करू शकतो असे वाटत नाही. घाबरटांनी लपून राहणे किंवा आपला वावर अतिशय कमी ठेवणे हा एक पर्याय आहे किंवा लोकांशी व्यक्तिगत संबंध या मराठी साइट्सवरून न वाढवणे (त्यासाठी जीटॉक, जीमेल, याहू, हॉटमेल अशा पारंपरिक इमेल साइट्सचा वापर करणे योग्य ठरेल.) पैकी दुसरा पर्याय मला अधिक रुचतो. किंबहुना, काही काळापूर्वी हे माझ्या लक्षात आल्यावर मराठी साइट्सवरील निरोपांतर्फे फार खाजगी माहिती देणे मी टाळते पण भूतकाळात अशी माहिती माझ्याकडून नक्कीच दिली गेली असेल आणि त्याचे लॉग्ज अद्यापही शिल्लक असतील.

असो. तर अशा गोष्टींबाबत आपण फारसे काही करू शकत नाही पण आपण ज्या साइट्सवर नांदतो ती साइट एखादी प्रगल्भ व्यक्ती चालवते का हे पाहणे योग्य राहील. अर्थातच, प्रगल्भ व्यक्ती कधीतरी कातावून वेडाचार करू शकत नाहीत असे नाही. असे काही घडले आहे असे जेव्हा कानावर येते तेव्हा परस्पर विश्वास कमी होतो असे वाटते.

"देर आये, दुरुस्त आये" या चालीवर सध्यातरी मराठी साइट्सवरील व्य. नि. सुविधा स्वतःच बंद करून टाकणे आणि ती सुविधा नसेल तर जुने निरोप उडवून टाकणे इतकी काळजी मी घेईन असे वाटते.

अवांतरः हा प्रतिसाद लिहिताना मला किंचित मानसिक त्रास झाला असे म्हणावे लागेल तो कमी करण्यासाठी एक खाजगी गोष्ट प्रसिद्ध करावी म्हणते. माझ्या कुटुंबातील एक सदस्य नुकतेच झकेरबर्गला भेटून आले. ;-) हेहेहे!

मास्करेडबद्दल धम्मकलाडूंनी सांगितलेली माहिती योग्य आहे. साइट टेस्ट करताना हे मॉड्यूल दुसर्‍या एका साइटवर मी ही वापरल्याचे आठवते परंतु साइट पब्लिश झाल्यावर आणि प्रॉडक्शनमध्ये आल्यावर अशाप्रकारचे अधिकार नाहीत. या अधिकारांचा गैरवापर करण्याची शक्यता लक्षात घेता असे धोकादायक अधिकार देता कामा नयेत याच्याशी सहमत आहे.

ड्रुपलमध्येही मास्करेड वापरून (ऍडमिन अधिकाराने) एन्क्रिप्टेड संकेताक्षरे वाचता येतील? थोडा साशंक आहे.

||वाछितो विजयी होईबा||

ज्या संकेतस्थळावर व्यक्तिगत निरोप वाचले गेले आहेत, त्या संकेतस्थळावर माझे खाते आहे. अर्थात मी सर्व निरोप काढून टाकलेले आहेत व यापुढे व्यक्तिगत निरोप या सुविधेचा तेथे वापर करणार नाही. ज्या संकेतस्थळाच्या प्रशासन/व्यवस्थापनात त्रुटी आढळतात तेथे त्या मांडता येत नाहीत. सदस्यांना सावध करणे अवघड होऊन बसते. याचा अनुभव पुर्वीही आलेला आहे. यावर एकच उपाय दिसतो: व्यक्तिगत स्वरुपाच्या संवादासाठी मराठी संकेतस्थळांच्या सुविधा वापरू नयेत.

चांगली चर्चा. वाचतो आहे.

वेबसाइट लॉगवरून कोण कुठल्या नावाने किंवा किती नावांनी वावरतो ह्याची माहिती काढणे आणि ती लोकांना देणे किंवा साइटवर वावरणाऱ्या व्यक्तींशी वेबसाइटला लॉगला जोडण्याचा प्रयत्न करणे देखील प्रायव्हसीचा भंग आहे. संकेतस्थळांनी आणि चालकांनी ते टाळायला हवे.

"तुझं वाचन किती? तू बोलतोयस किती?"
"तुझा पगार किती? तू बोलतोयस किती?"

मनोगत, उपक्रम, मिसळपाव आणि मी मराठी यांच्या नंतर मी मायबोली, ऐलपैल आणि पुस्तक विश्व या तीन साइटवर फेरी मारली. त्यापैकी मायबोलीची प्रायवसी पॉलिसी उत्तम असून त्याखालोखाल ऐलपैलची पॉलिसी दिसली आणि पुस्तकविश्वावर ती मला सापडली नाही*.

मायबोलीची विस्तृत प्रायवसी पॉलिसी येथे बघा.
ऐलपैलची प्रायवसी पॉलिसी येथे बघा.
पुस्तकविश्वाची प्रायवसी पॉलिसी मिळाली नाही पण असे एक पान मिळाले, जे मोकळे आहे.
गूगलची प्रायवसी पॉलिसी येथे बघा.

Privacy issues are a high priority for us at Maayboli and we follow standard industry practices to maintain your personal information.

वरील वाक्य सदर साइटवर सदस्यत्व घेणार्‍यास विश्वास वाटेल असे आहे. एखाद्या साइटवर जिथे इमेल, चॅट किंवा इतर मार्गांनी संवाद उपलब्ध आहे तिथे खालील गोष्टींत सदस्यांची माहिती सांभाळावी लागते.

१. नोंदणी (रजिस्ट्रेशन)
- सदस्याने घेतलेले टोपणनाव
- नोंदणीच्या वेळेस घेतलेला पासवर्ड
- सदस्याने नोंदणीच्या वेळेस दिलेली आपली इमेल आयडी
- इतर माहिती (उदा. पत्ता, फोन नं)

२. साइटवर सदस्याने कोणत्या पानांवर फेरफटका मारला

३. सदस्याचे चॅट व निरोप

४. सदस्याचा आयपी ऍड्रेस

वरील सर्व माहिती गुप्त ठेवण्याची हमी ही त्या संकेतस्थळाची, त्याच्या चालकांची आणि मालकांची असते. कायद्याने किंवा कायद्याची मदत करण्यासाठी त्यांना ती माहिती बाहेर काढावी लागली तर गोष्ट वेगळी. अन्यथा, या माहितीचा उपयोग विक्रीसाठी, प्रसिद्धीसाठी, जाहिरातदारांबरोबर वाटणे वगैरे करता येत नाही.

ही माहिती हाताळणार्‍यांवर विशेष लक्ष असते. त्यांची निवड करताना त्यांच्याकडून हमीपत्र लिहून घेणे, ड्रगटेस्ट करणे, त्यांच्या हालचालीवर लक्ष ठेवणे (उदा. हे सदस्य कुठली पाने पाहतात, त्यांनी एखाद्या व्यक्तीच्या प्रोफाइलला भेट दिली का, हॉस्पिटल असेल तर एखाद्या प्रसिद्ध रुग्णावर कोणते उपचार सुरू आहेत हे नमूद असणार्‍या पानांना भेट दिली का, कंपनीतील कॉन्फिडेन्शिअल डॉक्युमेंट्स हाताळली का वगैरे वगैरेवर लक्ष ठेवले जाते.) त्यामुळे हे काम अतिशय जबाबदारीचे असते. ते पार न पाडणार्‍यांवर त्वरित निलंबन आणि इतर कार्यवाही होऊ शकते.

या पार्श्वभूमीवर काही मराठी संकेतस्थळचालक आणि सदस्य अनभिज्ञ असल्याची माहिती आता अनेकांना झाली आहे. या चर्चेतून पुढे आलेली मास्करेडबद्दलची माहिती अनेकांना उपयुक्त ठरेल असे वाटते. याचप्रमाणे ही संकेतस्थळे ड्रुपलची मॉड्युल्स वापरून बनल्याने मास्करेडप्रमाणे इथे अशा काही इतर सुविधा आहेत का की ज्यातून सदस्यांची माहिती फोडली जाऊ शकेल.

यापुढे ज्या संकेतस्थळांनी अशी माहिती जाहीर दिलेली नाही, ते ती जाहीर करतील का किंवा या संकेतस्थळांचे सदस्य अशी माहिती प्रसिद्ध करण्याबाबत संकेतस्थळ चालकांवर दबाव आणतील का हे जाणून घेणे महत्त्वाचे आहे. उपक्रमाच्या प्रायवसी पॉलिसीतही आवश्यक ते बदल व्हावेत असे माझे मत आहे.

अर्थात, मुख्य प्रश्न असा आहे की प्रायवसी पॉलिसी जाहीर केल्यावरही आपल्या मित्रमंडळात सदस्यांची खाजगी माहिती चर्चिली जात असेल तर काय करावे?

या चर्चेतून ही अशी माहिती पुढे यावी असे वाटते.

* कालच्या अभूतपूर्व बालिश गोंधळानंतर एखादी गोष्ट मला न सापडणे किंवा आढळणे ही माझी त्रुटी असू शकते हे स्पष्ट करावेसे वाटते.

वैयक्तिक सर्व माहिती गुप्त ठेवण्याची हमी ही त्या संकेतस्थळाची, त्याच्या चालकांची आणि मालकांची असते. हे सहमत पण ती गुप्तता नीती गोत्यात आणली गेली तर कारवाई करण्याच्या पद्धतीही आखलेल्या हव्यात. वर उल्लेखलेले व्हिसलब्लोअरच गोत्यात आणण्याचे प्रकार घडू नयेत म्हणून काळजी घेतलेली हवी आणि त्याविषयी योग्य ती नीती प्रसिद्ध केलेली असावी.
जसे -
१ . गुप्तता धोक्यात आली असेल तर तक्रार कोणत्या माध्यमातून करावी
२. तक्रार कुणाकडे करावी
३. चौकशीचा कालावधी किती असेल
४. साधारण काय कारवाई होईल त्याचे स्वरूप (फक्त स्थळावरून आयडी काढून टाकणे हे कितपत योग्य आहे या विषयी साशंक आहे.)
५. तक्रार करणार्‍याला काय संरक्षण आहे?
६. खोट्या तक्रारी केल्यास काय कारवाई असेल.

थोडक्यात ही नीती दोन्ही बाजूंना जबाबदारी देणारी असली पाहिजे असे वाटते.

असो, जाता जाता या चर्चेच्या निमित्ताने (पॉझिटिव्हली घेऊन) प्रायव्हसीसाठी उपक्रमावर हे असे होत नसेल ही शंकाही व्यवस्थापनाने काढून टाकावी असे वाटते.
त्यासाठी काही व्यवस्था लावली असेल तर ती इतर स्थळांना मार्गदर्शकही ठरेल.

-निनाद

चांगली चर्चा सुरू आहे. नवी माहिती मिळाली.
धन्यवाद.

प्रियालींचे प्रतिसाद वाचून त्यांच्या अरेला कारे म्हणण्याच्या गुणाचा पुनःप्रत्यय आला. ---वाचक्नवी

उपक्रमावर याच्याशी संबंधित विषयावर एक चर्चा झाली होती. त्यातील दुव्यानुसार, त्या नियमांच्या दस्तावेजातील पान 7 वर खासगी माहिती कोणती हे देण्यात आले आहे. त्यातच असेही म्हटले आहे की, बॉडी कार्पोरेट्सकडे प्रायव्हसी पॉलिसी असली पाहिजे आणि ती जाहीर केली पाहिजे. आता काही ठिकाणी तशी प्रायव्हसी पॉलिसी नाही, असे दिसते. म्हणजे या बॉडी कार्पोर्ट्सनी या नियमांचा भंग केला आहे, असा अर्थ निघतो का? ड्रुपलसारख्या प्रणालींमधल्या मॅस्करेडसारख्या बाबींवर या नियमांचा अंमल कसा होतो?
हेच नियम जर "प्रस्तावित" प्रायव्हसी बिलला जोडून घेतले तर त्यात कम्युनिकेशनचाही समावेश होणार असावा, असे दिसते.
उपक्रमींना काय वाटते?

प्रश्न जर अज्ञानाचा असेल तर ते ज्ञानी माणसांकडून घ्यावे. पण ज्ञानी माणूस भारोस्याला पात्र नसेल तर.
अणु उर्जेचा वापर योग्य व अयोग्य दोन्ही कामांसाठी होतो. पण हे लोकांवर तेवढेच अवलंबून असते कि तो वापर लोकांनी कसा करावा.
जपानचे उदाहरण घेतल्यावर अणु उर्जेने किती फायदा व नुकसान होते हे कळते.
पण अशा वेळी असे प्रश्न घेऊन बसने तेवढेसे योग्य नाही कि घराघरातील वापाराने किती घातक असू शकते ते.

ज्यावेळी देशाचे नुकसान मोठ्या प्रमाणावर होत असते त्यावेळी काही नादुरुस्त जणांचा विचार करणे तितकेसे योग्य नाही.
कॉम्पुटर इन्जिनिअर'स ना मोठ्याप्रमानावर रोजगार उपलब्ध करणाऱ्या सर्व कंपन्या या जेव्हा सर्व माहिती एकाच ठिकाणी दुसर्याच्या हाती देऊन बेफिकारीने फिरत असतात एवढ्यावर सर्व संपत नसून देशातील सरकार हे अशा कंपन्यांच्या मागोमाग चालून आधार (UID) सारख्या प्रोजेक्टमधून आपल्या देशातील सर्व माहिती काही कंपन्यांच्या कॉम्पुतेरवर एकत्रित केली जाणार आहे. देशाती बर्याच संस्था मदत करण्याच्या नावाखाली एका धंद्याची माहिती दुसऱ्याला विकत असतात. अशा वेळी आधार (UID) मधून काय अपेक्षा ठेवावी.

सांगायचे तात्पर्य एवढेच कि इमारतीचा पाया हा कमकुवत असेल तर त्यातील सजावटीवर कितीही खर्च केला असता त्याच्या किमतीत जराही फायदा होणार नाही.
राष्ट्रीय सुरक्षिततेचा व राष्ट्राला चालवणाऱ्या महत्वाच्या कंपन्यांची धोरण जर चुकीची असतील तर राष्ट्रातील सामान्य माणसांपासून आपण काय अपेक्षा ठेवाव्यात हे आपण आपले ठरवावे.