उदकीं अभंग रक्षिले
.................
"गाथेत एक अभंग आहे:
..........निषेधाचा काही पडिला आघात
..........तेणे माझे चित्त दुखावले
..........बुडविल्या वह्या बैसलो धरणे
..........केले नारायणे समाधान
हा प्रसंग खरा असेल का ? तुमचे काय मत आहे?"
.
"मागे एकदा तुम्हाला म्हणालो होतो की तुकाराम महाराजांना जे वैयक्तिक अनुभव आले
ते त्यांनी अभंगांत मांडले.त्यात खोटेपणा नाही.ते व्यक्तिनिष्ठ आहेत.पण खरे आहेत असे माझे मत आहे."
.
"वरील अभंगात उल्लेख आहे तो निषेध कोणी केला ? वह्या कोणी बुडवल्या? देवाने समाधान
कसे केले?"
.
"तुकारामकाळी चातुर्वर्ण्य समाजव्यवस्था होती.समाजावर धर्माची सत्ता होती.धर्माविषयी काही सांगण्याचा,लिहिण्याचा अधिकार उच्चवर्णीयांनाच होता.तुकाराम कुणबी जातीचे वाणी होते.त्यांना
धर्माविषयी काही लिहिण्याचा अधिकार नव्हता.त्यांच्या अभंगांतील:
..........वर्ण अभिमाने कोण हो पावन,ऐसे दाखवून द्यावे आम्हा॥
..........वेदांचा तो अर्थ आम्हासीच ठावा,येरांनी वहावा भार माथां।
..........महारासी शिवे, कोपे, ब्राह्मण तो नोहे।
असली वचने धर्मप्रमुखांना रुचणारी नव्हती.त्याकाळच्या धर्ममार्तंडांनी तुकाराम गाथा
इंद्रयणीत बुडवण्याचा ठराव केला आणि अंमलात आणला.हे संभवनीय आहे.पटण्यासारखे आहे म्हणून ते खरे मानतो."
.
"देवाने गाथा तारली.इंद्रायणीतून उद्धरून दिली ती भिजली नाही.हा चमत्कार खरा मानायचा का?"
.
"गाथा आज उपलब्ध आहे.देवाने ती आणून दिली असे वरील अभंगात तुकारामांनी सूचित केले आहे.त्यांचा अनुभव खरा मानायला हवा.मात्र चमत्कार झाला हे खरे नव्हे.चमत्कार घडूच शकत नाहीत"
.
"मग गाथा परत मिळण्याचे स्पष्टीकरण कसे देता येईल?"
.
"*गाथा नदीत बुडवली.
*गाथा परत मिळाली.
*चमत्कार घडू शकत नाहीत.
ही तीन विधाने सत्य मानून त्याकाळी काय घडले असेल? कसे घडले असेल? यावर विचार
करायला हवा.वास्तववादी कल्पना लढवायला हवी.त्याकरिता गाथेतील या संदर्भातील सर्व अभंग वाचायला हवेत."
.
"चमत्कार घडूच शकत नाहीत असे का मानायचे? देवाचे अस्तित्व मानले तर चमत्कार घडू शकतात."
.

"असे म्हणता? ठीक आहे.सर्वसमर्थ,सर्वज्ञ असा देव अस्तित्वात आहे.तो कोणताही चमत्कार करू शकतो असे आपण घटकाभर गृहीत धरू आणि विचार करू.
गाथा नष्ट होता नये.टिकली पाहिजे हे देवाला मान्य आहे.कारण अंतत: त्याने ती परत आणून दिली.देव सर्वज्ञ असल्याने देहूतील धर्ममार्तंडांचा गाथा बुडवण्याचा विचार आहे हेही त्याला ठाऊक आहे.अशावेळी त्यांचे विचारपरिवर्तन घडवून एक अविचारी कृत्य करण्यापासून देव त्यांना परावृत्त करू शकला असता.
...पण देवाने तसे केले नाही.
ते ब्राह्मण इंद्रायणी काठच्या देवळात आले.तुकारामांकडे गाथा मागितली.बासनात बांधलेली गाथा तुकारामांनी दिली.भटांनी त्या पोथीवर एक वीट बांधली.
आता ती पोथी इतकी जड झाली की ब्राह्मणांना उचलताच येईना.असा चमत्कार देव सहज करू शकला असता.मग तुकाराम महाराजांच्या पायांवर लोटांगण घालून ब्राह्मण परत गेले असते.
...पण देवाने हा चमत्कार दाखवला नाही.
वीट बांधलेली पोथी घेऊन ब्राह्मण ती नदीत बुडवायला निघाले.तुकारामांचे काही अनुयायी,समर्थ,भक्त तिथे होते.तेही भटांबरोबर निघाले. तुकाराम महाराज देवाकडे धरणे धरून देवळातच बसले.
आता ब्राह्मणांचे टोळके नदीकाठी आले.त्यांनी गाथा नदीत भिरकावली.तेव्हढ्यात:
........नदीचे पाणी आटून पात्र कोरडे पडले.
किंवा, पाण्यातून दोन हात वर आले आणि त्यांनी पोथी अलगद झेलली.
किंवा, पोथी पाण्यात न पडता वर हवेत तरंगत राहिली.
किंवा, पोथी हवेतून तरंगत तरंगत परत देवळात तुकारा महाराजांकडे गेली.
..असा कोणताही चमत्कार घडवणे शक्य असताना देवाने यांतील काहीच केले नाही.
गाथा नदीत बुडली.धर्ममार्तंडांचे काम झाले. ते आपापल्या घरी गेले."
.
"तुम्ही म्हणता तसे देवाने काही केले असते तर खरा चमत्कार घडला असे म्हणता आले असते.लोकांनाही ते आवडले असते."
.
"खरा चमत्कार असे काही नसतेच. चमत्कार केवळ काल्पनिकच असतात. पुराणांतील कथांत त्यांची रेलचेल असते."
.
"मग इथे खरे काय घडले असेल?"
.
"त्यासंबंधी काही अभंग गाथेत आहेत.गाथा परत मिळावी म्हणून तुकाराम धरणे धरून देवळात बसले.त्यांनी तेरा दिवस निश्चक्र उपोषण केले.
अभंग असे:
..........तेरा दिवस झाले निश्चक्र करिता
..........न पवसी अनंता मायबापा
..........पाषाणाची खोळ घेऊनी बैसलासी
..........काय हृषीकेशी तुज झाले.
.
.........तुजवरी आता प्राण मी त्यजीन
..........हत्या मी घालीन पांडुरंगा
..........तुका म्हणे आता मांडिले निर्वाण
..........प्राण मी सांडीन तुजवरी.
.
तेराव्या दिवशी गाथा परत मिळाली.त्या संदर्भातील अभंग:--
..........तू कृपाळू माऊली।आम्हां दीनांची साऊली
..........न संवरीत आली।बाळवेषे जवळी
..........माझे केले समाधान। रूप गोजिरे सगुण।
..........निवविले मन। आलिंगन देऊनी
..........तुका म्हणे मी अन्यायी। क्षमा करी ओ माझे आई
..........आता पुढे काई । तुज न घालू साकडे
..........थोर अन्याय मी केला। तुझा अंत म्या पाहिला
..........जनाचिया बोला--|साठी चित्त क्षोभविले
..........भागविलासी केला शीण । अधम मी यातीहीन
..........झाकुनी लोचन। दिवस तेरा राहिलो
..........उदकी राखिले कागद । चुकविला जनवाद
..........तुका म्हणे ब्रीद । साच केले आपुले
..........कापो कोणी मान । सुखे पिडोत दुर्जन
..........तुज होय शीण । ते मी न करी सर्वथा
..........चुकी झाली एके वेळा । मज पासोनी चांडाळा
..........उभे करोनिया जळा-- |माजीं वह्या राखिल्या
..........नव्हती आले सिसां सुरी । अथवा घाव पाठीवरी
..........तो म्यां केला हरी । एवढा तुम्हा आकांत
..........वाटिलासी दोही ठाय़ीं । मजपाशी आणि डोही
..........लागो दिला नाही । येथे तेथे आघात
..........तुका म्हणे कृपावंता । तुज ऐसा नाही दाता
..........काय वर्णू आता । वाणी माझी खुंटली
.
"या अभंगांतून काय निष्पन्न होते?"
.
"पुन्हा आपली ती विधाने पाहू
....१.गाथा इंद्रायणीत बुडाली.
....२.गाथा परत मिळाली
....३.चमत्कार घडू शकत नाहीत.
यांतील पहिल्या दोन विधानांना वरील अभंगांत आधार आहे.तिसरे विधान वैज्ञानिक
सत्य आहे.इथे चमत्कार या शब्दाचा अर्थ निसर्ग नियमाविरुद्ध, निसर्ग नियम धुडकावून
होणारी आणि म्हणून आश्चर्यकारक वाटणारी घटना, असा घ्यायचा.
चमत्कार न घडता गाथा परत कशी मिळाली हे वास्तवाशी प्रामाणिक राहून कल्पनाशक्तीने
शोधायचे आहे.गाथेतील संबंधित अभंग हीच आपल्याला उपलब्ध असलेली सामग्री आहे.
अभंगांवरून दिसते की देव बाळवेषात,बाळरूपात आला.मला वाटते सहा/सात वर्षांचा मुलगा किंवा बहुधा मुलगीच बालकृष्णाच्या रूपात आली असावी.लहान मुलीला बालकृष्णाचे रूप देणे तुलनेने सोपे."
.
"म्हणजे तुम्हाला काय म्हणायचे आहे? एका सहा वर्षांच्या मुलीला कोणीतरी कृष्णाचा मेकप करून तिच्या हस्ते तुकारामांना गाथा दिली ? त्यांनी ओळखले नाही? आणि गाथा कुठली आणली?"
.
"अगदी असेच घडले नसेल.पण आपणे जी चौकट आखून घेतली आहे तिचा विचार करता याहून
अगदीच वेगळा असा अन्य पर्याय सुचत नाही.तुकाराम महाराज कसे ओळखणार? देव आपल्या भक्ताला सगुण रूपात भेटतो यावर त्यांची श्रद्धा होती.शिवाय तेरा दिवसांच्या उपोषणानंतर ते जवळ जवळ ग्लानीत असणार."न संवरीत आली.." ती मुलगी असे वाटते.नेसूचे वस्त्र पिवळे,वर उघडी(असंवृत),गळ्यात फुलांच्या माळा,मूर्तीतील कृष्णासारखे केस.असे काहीसे रूप असावे.तसेच हा बालरूपातील देव तुकारामांपुढे एकदम प्रकट झाला नाही.जमलेल्या लोकांतून चालत आला असावा."
.
"पण हे सगळे कुणी घडवून आणले असेल?"
.
आपण परत घटनेचा मागोवा घेऊया.निषेध ठरावानुसार धर्ममार्तंडांनी गाथा नदीत फेकली.त्यांचे
काम झाले.ते परत गेले.
तुकाराम महाराजांचे अनुयायी,समर्थक तिथे होतेच.एकाने लगेच डोहात बुडी मारून गाथा वर काढली.अज्ञात स्थळी नेऊन भिजलेले कागद वाळत घातले.अनेक अभंग पाणी लागल्याने पुसट झाले.ते पाहून,अभंग आठवून,परत लिहिले.या सगळ्या प्रकाराला दहा बारा दिवस लागले.
तुकाराम महाराजांचे काही निष्ठावंत,व्यवहारज्ञानी भक्त होते.त्यांनी हे सगळे घडवून आणले असावे.
आपली तीन विधाने आणि गाथेतील या विषयासंबंधीचे अभंग ही चौकट न मोडता वास्तवाशी जुळणारी अशी ही एक कल्पना मांडता येते.खरे काय घडले ते नेमके सांगता येणे अशक्य आहे.पण आपली चौकट जर मोडायची नसेल तर जे इथे मांडले आहे त्याच्याशी थोडे फार मिळते जुळते असेच काहीसे घडले असावे असे वाटते.तुम्हाला काही वेगळे सुचत असेल तर ते सांगा."
.
"मला नाही काही सुचत.तुम्ही म्हणता तसे घडले असणे शक्य आहे."
*****************************************************

.
"