रावले यांना हव्या असलेल्या काही वाक्यरचना. त्यांनी दिलेल्या शब्दांऐवजी रावले, अशुद्धलेखन, करणे हे तीन शब्द मी वापरले आहेत. (त्यांची परवानगी गृहित धरून) चू.भू.द्या.घ्या.
ऍक्टिव्ह व्हॉइस
वर्तमान काळ
सामान्य :- रावले अशुद्धलेखन करतात

चालू:- रावले अशुद्धलेखन करत आहेत.
पूर्ण:- रावल्यांनी अशुद्धलेखन केले

भूत काल
सामान्य:- रावले अशुद्धलेखन करत
चालू:- रावले अशुद्धलेखन करत होते.

पूर्ण:- रावल्यांनी अशुद्धलेखन केले होते.

भविष्य काल
सामान्य :- रावले अशुद्धलेखन करतील

चालू :- रावले अशुद्धलेखन करत असतील
पूर्ण:- रावल्यांचे अशुद्धलेखन करून झाले
पॅसिव्ह व्हॉइस दुसर्‍या कोणासाठी तरी ठेवला आहे.
चन्द्रशेखर
Learning is not compulsory... neither is survival.

येथे लिहिलेले "पण मी स्वत:ला मोफत कोणाकडून 'शिकवून घ्यायला' येत नाही. आजपर्यंत मीच माझा गुरू आहे" हे वाक्य आठवले.

अवांतर: आम्हाला वाटे की सदर चर्चाप्रस्तावक अगोदरच भाशातद्न्य आहेत म्हणून ते ज्ञ आणि क्ष वगैरे चुकीची अक्शरे वापरणे टाळतात.

नितिन थत्ते

ऍक्टिव्ह व्हॉइस = कर्तरी प्रयोग
पॅसिव्ह व्हॉइस = कर्मणी प्रयोग

कर्म्मणिप्रयोगाची उदाहरणे!

कर्त्तरिप्रयोगाची उदाहरणे श्री. चंद्रशेखरांच्याकडून मिळालेलीच आहेत, ही घ्या कर्म्मणिप्रयोगाची उदाहरणे!

वर्तमानकाल
सामान्य:- रावल्यांकडून अशुद्धलेखन (केले जाते) / (होते).
चालू:- रावल्यांकडून अशुद्धलेखन (केले जात आहे) / (होते आहे).
पूर्ण:- रावल्यांकडून अशुद्धलेखन (केले गेले) / (झाले).

भूतकाल
सामान्य:- रावल्यांकडून अशुद्धलेखन (केल्या जात असे) / (होत असे).
चालू:- रावल्यांकडून अशुद्धलेखन (केले जाई) / (होई).
पूर्ण:- रावल्यांकडून अशुद्धलेखन (केले गेले होते) / (झाले होते).

भविष्यकाल
सामान्य:- रावल्यांकडून अशुद्धलेखन (केले जाईल) / (होईल).
चालू:- रावल्यांकडून अशुद्धलेखन (केले जात असेल) / (होत असेल).
पूर्ण:- रावल्यांकडून अशुद्धलेखन करून झालेले असेल.

चूकभूल देणेघेणे!

(हाप्पाडा! येन्ना क्कोडुमै! यिदुक्कुत्तान नान अडिक्कडि मराट्टियिल येऴुदरदिल्ल!)

--
सॆन्दमिऴ् नाडॆऩ्ऩुम् बोदिऩिले इऩ्बत्तेऩ् वन्दु पायुदु कादिऩिले
ऎङ्गळ् तन्दैयर् नाडॆऩ्ऱ पेच्चिऩिले ऒरु सक्ति पिऱक्कुदु मूच्चिऩिले

हैयो हैयैयो!

मला मराठी येते असे वाटते; कदाचित तसा माझा गैरसमज आहे परंतु मला रावल्यांसारखे मराठी येत नाही आणि हा माझा गैरसमज अजिबात नाही.

मराठी येणे म्हणजे काय? हे रावल्यांनी समजावून सांगायला हवे. स्वत: रावल्यांना काय येते बरे? कारण रावल्यांचे जाणूनबुजून केलेले अशुद्धलेखन बघून, वाचून मात्र कुणाला हसू येते तर कुणाला शिसारी येते.
"तुझं वाचन किती? तू बोलतोयस किती?"
"तुझा पगार किती? तू बोलतोयस किती?"

इंग्रजीमधली "व्हॉईस" (ऍक्टिव्ह-पॅसिव्ह) ही संकल्पना मराठीला थेट लागू नाही. याच्याशी थोडीफार समांतर कल्पना म्हणजे "प्रयोग" (कर्तरि-कर्मणि-भावे). पण सामांतर्य फार रेटता कामा नये. दोनच "व्हॉईस" पण तीन "प्रयोग" येथे संख्याच वेगळ्या आहेत, तर एकास-एक समांतर मांडणी जमणारच नाही.

शिवाय "प्रयोग" हे मराठीत आख्यातरूपानुसार ("काळा"नुसार) मर्यादित असतात. येथेसुद्धा इंग्रजी-मराठी सामांतर्यात अडचण येते. इंग्रजीमध्ये आख्यातरूपे ("काळ") दोनच आहेत, आणि बाकीचे कालवाचक अर्थ शब्द-जोडणीने सांगतात. मराठीत आख्यातरूपे ८ आहेत. शिवाय शब्दरूपे जोडून व्याज अर्थ सांगितले जातात ते जातातच. येथेसुद्धा आख्यातरूपांची संख्या वेगवेगळी असल्याकारणाने इंग्रजी-मराठी सामांतर्य फारसे रेटता येत नाही, एकास-एक समांतर मांडणी जमणारच नाही.

- - -

मात्र इंग्रजी वाक्यांचे सुयोग्य मराठी भाषांतर बहुधा शक्य आहे. ("भावानुवाद" - वक्त्याकडून श्रोत्याला तोच मथितार्थ पोचवणारे भाषांतर, पण शब्दांच्या रूपातले बदल एकास-एक समांतर नाहीत.) तुम्ही १८ वेगवेगळे वाक्यप्रकार सांगितले आहेत. त्यांची इंग्रजी उदाहरणे दिल्यास उपक्रमी त्यांचा मराठी भावानुवाद देऊ शकतील, याबाबत खात्री वाटते.

- - -
संदर्भ :
१. आख्याते आणि प्रयोगांबद्दल सध्याचे व्याकरणमत माझ्या "मराठी भाषेतील नकारात्मक वाक्यरचनेतील क्रियापदे" लेखात थोडक्यात दिले आहे. (हा लेख पूर्वी उपक्रमावर दिलेला होता, पण त्यातील काही चुका सुधारून, आणि तक्ते सुवाच्य करून तो लेख "भाषा आणि जीवन" मध्ये प्रकाशित झालेला आहे.)
२. पारंपरिक आख्यात/प्रयोग विश्लेषणातले काही दोष, आणि त्यात सुधारणा प्राध्यापक अशोक रा. केळकरांनी सुचवल्या आहेत. त्याचे तपशील त्यांच्या "Language in a Semiotic Perspective: The Architecture of a Marathi Sentence" पुस्तकात बघावे. (शुभदा सारस्वत प्रकाशन, प्रकाशनवर्ष १९९७) त्यांनी केलेल्या सुधारणा मराठी भाषेचेच सुयोग्य वर्णन करतात, त्यातून इंग्रजीशी सामांतर्य साधत नाही. त्यांचे विश्लेषण माझ्या प्रतिसादाच्या भूमिकेच्या आड येत नाही. आणि भावानुवादाबद्दल माझे मत त्यांच्याकडूनच घेतलेले आहे.

हो! मला मराठी येते.
मला मराठीतून व्यक्त होता येते. मराठीतून लिहीताना नव्हे धावत सुटताना मराठीच्या शूद्धलेखनासंबंधिचे नियम माझ्या पायात बेड्या घालू पहातात, मराठीचे प्रचलित व्याकरण माझ्या कल्पनांना मुक्त भरार्‍या घेताना आडकाठी आणतात. पण मी देखील तितक्याच बेगुमानपणे ही बंधने तोडण्याचा प्रयत्न करतो. त्यात कधी यशस्वी होतो तर कधी भाशेचे वेगळेच रूप अवतरते आणि माझा पोपट होतो.

परवाच्या दिवशी लोकसत्तेच्या बातमीमध्ये <एक मथळा< दिला होता. त्या मथळ्याचे व्याकरणीरूप मला योग्य अर्थ देत नसल्याचे वाटले. ते व्याकरणीरूप अयोग्य असेल तर मग योग्य काय? हे मला जाणून घ्यायचे होते. वर्तमान पत्रे, इलेक्ट्रॉनिक प्रसारमाध्यमे भाशेचे 'आशयसूचक औपचारीक रूप' त्यागत आहेत. आणि ते सामान्य जनांच्या 'रोजच्या व्यवहारातील कार्यसूचक रूपे' बेधडक पणे वापरत आहेत. भाशेची ‘आशयसूचक औपचारीक रूपाची’ होणारी ही हेळसांड भाशेच्या अस्तित्व व विकासाच्या दृश्टीने अयोग्य आहे. मराठीच्या बाबतीत तसे होवू नये ही माझी अपेक्शा आहे.

‘समजणार्‍यांना संदर्भाने सगळे समजते, मग व्याकरणाची झंझट कशाला?’ हा समज आज कळत-नकळत सगळीकडे पसरू पहातोय.

आपल्या नेहमीच्या सर्वसाधारण बोलण्यातील वाक्यरचना ह्या 'कार्यसूचक' (इ.:डीस्क्रीप्टीव) असतात.
कार्यसूचक वाक्यरचनेत व्याकरणाच्या चूकाही असू शकतात, तर त्यात अलंकारीक शब्द, रूपके चांगल्या अर्थाने वा वाईट अर्थाने, ‘स्थानिय-जातीय-वैयक्तिक रचना’ येवू शकतात. अशा वाक्यरचनांमधून वेगवेगळे अर्थ निघू शकतात. उदा.- पोलिसांनी चौकीत आमदाराला सॉलिड बदडबदड बदडले.

आणि म्हणून जिथे ‘औपचारीक संभाशण’ अपेक्शित असते, तिथे 'आशयसूचक वाक्यरचना' च असायला हवी.
उदा. पोलिसांनी चौकीत आमदाराला खूप मार दिला.
माहिती प्रसारण, शिक्शण-प्रशिक्शण, न्यायालयी - सरकारी - निमसरकारी कार्यालये, चाचणी-संशोधन विभाग इत्यादी ठिकाणी मराठी भाशेचे औपचारीक रूपच वापरले गेले पाहिजे. कारण अशा वाक्यरचनातून वेगवेगळे अर्थ निघू शकण्याची शक्यता खूपच कमी असते. भाशेचे 'औपचारीक रूप' हे 'आशयसूचक वाक्यरचनेने' (इ.:प्रीस्क्रीप्टीव) साकारलेले असते. आणि 'आशयसूचक रूप' हे 'प्रमाणित व्याकरणाच्या' पद्धतीनेच साकारलेले असावे लागेल. आता प्रश्न उभा राहतो, 'मराठीचे प्रमाणित व्याकरण' म्हणजे काय? आणि ते ‘प्रमाणित’ कसे-कसे होत गेले?

कोणत्याही गोश्टीच्या पुढील काळात येणार्‍या यश वा अपयशाच्या मर्यादा त्या गोश्टीच्या उत्पत्तीसोबतच जन्म घेतात.

मराठीचे व्याकरण हे इंग्रजीच्या व्याकरणावरच बेतलेले आहे. मराठी-व्याकरणाच्या उत्पत्तीकाळात ज्या शास्त्रीबुवा, पंडितजींनी ते घडवण्याचे काम केले ती मंडळी संस्कृतच्या व्याकरणाचे जाणकार होते. त्यांनी त्याकाळात, त्याकाळातील इंग्रजी भाशा व त्यातील वाक्यरचना शिकून घेत मराठी-व्याकरणाची मांडणी केली. त्या संस्कृत जाणकार आजोबांनी त्यांच्याकडून जशी इंग्रजी आकळली गेली होती, त्यानुसार त्यांच्याकडून मराठी-व्याकरणाची पायाभरणी होत होती.

इंग्रजी ही भाशा तिच्या आभ्यासकाला बहिर्मखी करते, याउलट संस्कृत ही भाशा तीच्या आभ्यासकाला अंतर्मुख करून टाकते. दोन भाशांचे विश्व सर्वस्वी भिन्न होते/ आहे.

वाक्याचे 'कर्ता', 'कर्म', 'क्रियापद' हे तीन प्रमुख भाग म्हणून इंग्रजीची नक्कल करीत मराठीसाठी ठरले गेले. पण त्या भागांच्या आधी आकलनात आणि मग (बहुधा त्यामुळेच) नामकरणात चूक झाली. व तिथूनच 'सर्वसामान्यांच्या आकलन व उपयोगिते’ बाबत मराठी-व्याकरणाच्या मर्यादा ठळक होत गेल्या, दरी वाढत गेली.

माझ्या मते - 'आधारपद', 'विशयपद', 'अर्थपद' हे तीन भाग स्विकारले गेले पाहिजेत.
1.आधारपदाचे दोन भाग होतात.
= कारक - जो क्रिया करतो तो.
= धारक - ज्याच्यावर क्रिया घडते तो

2.विशयपदा मध्ये
= उपविशय
= क्रियाविशेशण
= क्रियापद - जे घडणारी क्रिया दर्शवते. हे एकाच शब्दात ही असू शकते वा एकापेक्शा जास्त शब्दात असू शकते.

3. अर्थपद = वाक्य अर्थपूर्ण होण्यासाठीचे पद. जे काळ, कारकाचे/धारकाचे लिंग, आदरार्थी वचन दर्शविते.

इंग्रजीच्या 'ऍक्टीव व्हाईस/ पॅसिव्ह व्हॉईस चे मराठी-व्याकरणात कर्ता, कर्म या नामाभिदानामुळे -'कर्तरी प्रयोग', 'कर्मणी प्रयोग' म्हणून आकारले गेले. परंतु इंग्रजीच्या 'ऍक्टीव व्हाईस/ पॅसिव्ह व्हॉईस' चे बहीर्मुखी गुण होते ते मराठीतल्या कर्तरी, कर्मणी प्रयोगात उतरले गेले नाहीत म्हणून त्यातून ते गुण व्यक्तही होत नाही.

मराठी-व्याकरणाची वैयक्तिक व सामाजिक स्तरावरील उपयोगितता:
मराठीत ज्या वाक्यात 'कारक' व 'धारक' उपस्थित असतो तिथेच 'ऍक्टीव व्हाईस/ पॅसिव्ह व्हॉईस' चे वेगळे गुण दिसून येवू शकतात, ते सामान्यांना त्यांच्या (आयुश्यातील मोक्याच्या प्रसंगी) बोलण्यातून जाणतेपणाने वापर करून 'आयुश्यातील अनावश्यक संघर्श, भांडणे, फसवणूक इत्यादी बाबी' टाळता येवू शकतात. तसेच वर्तमान पत्रे, इलेक्ट्रॉनिक प्रसारमाध्यमे यांच्याकडून ‘सत्य’ थेट मांडून ‘बोंबाबोंब-हलकल्लोळ’ करण्याऐवजी ‘आडवळणाने’ मांडून सत्याची वेगळी बाजू संयमितपणे सादर होवू शकते.

ऍक्टीव व्हॉईस मधला गूण – ‘आधारपदामुळे जी कृती घडली’, ती स्थिती दर्शवण्याची पद्धत.
पॅसिव व्हाईस मधला गूण – ‘आधारपदावर अमूक एका कृतीचा काय परीणाम झाला’, ती परीस्थिती दर्शवण्याची पद्धत. या पद्धतीत कारक पद (प्रचलित: कर्ता) गौण असते व धारक - ज्यावर क्रिया घडते/ बेतलेली असते ते पद वाक्यरचनेतील आधारपद असते.
उदा.: पांडवांना वनवासात धाडण्यात आले. ('कौरवांकडून' ही बाब नाही लिहीली तरी वाक्यरचनेतील अर्थ बदलत नाही. 'धाडण्यात येणे' हे क्रियापद व 'आले' हे अर्थपद )
ऍक्टिव्ह व्हॉइस किंवा स्थितीदर्शी रचनेची उदाहरणे
वर्तमान काळ
सामान्य :- महाराश्ट्र सरकार तिवारींचे निलंबन करतात.
चालू :- महाराश्ट्र सरकार तिवारींचे निलंबन करीत आहे.
पूर्ण :- महाराश्ट्र सरकारने तिवारींचे निलंबन केले.

भूत काल
सामान्य :- महाराश्ट्र सरकार तिवारींचे निलंबन करीत असे.
चालू :- महाराश्ट्र सरकार तिवारींचे निलंबन करत होते.
पूर्ण :- महाराश्ट्र सरकारने तिवारींचे निलंबन केले होते.
भविश्यकाल

सामान्य :- महाराश्ट्र सरकार तिवारींचे निलंबन करेल.
चालू :- महाराश्ट्र सरकार तिवारींचे निलंबन करत असेल.
पूर्ण :- महाराश्ट्र सरकारने तिवारींचे निलंबन केलेले असेल.

पॅसिव व्हाईस - किंवा - परीस्थितीदर्शी रचनेची उदाहरणे
वर्तमानकाल
सामान्य:-
- महाराश्ट्र सरकारकडून तिवारींना निलंबित केले जाते.
- महाराश्ट्र सरकारकडून तिवारी निलंबित होतात.
- तिवारींना निलंबित केले जाते.
- तिवारी निलंबित होतात.
चालू: -
- महाराश्ट्र सरकारकडून तिवारी निलंबित ‘केले जात आहेत’ / ‘होत आहेत.
- तिवारी निलंबित केले ‘जात आहेत’ / ‘होत आहेत’.
पूर्ण: -
- महाराश्ट्र सरकारकडून तिवारी निलंबित झाले.
- तिवारी निलंबित झाले.
भूतकाल
सामान्य:-
- महाराश्ट्र सरकारकडून तिवारी निलंबित होत असत.
- तिवारी निलंबित होत असत.
चालू:- -
- महाराश्ट्र सरकारकडून तिवारी निलंबित होत होते.
- तिवारी निलंबित होत होते.
पूर्ण:-
- महाराश्ट्र सरकारकडून तिवारी निलंबित झाले होते.
- तिवारी निलंबित झाले होते.
भविश्यकाल
सामान्य:-
- महाराश्ट्र सरकारकडून तिवारी निलंबित होतील.
- तिवारी निलंबित होतील.
चालू:
- महाराश्ट्र सरकारकडून तिवारी निलंबित होत असतील.
- तिवारी निलंबित होत असतील.
पूर्ण:-
- महाराश्ट्र सरकारकडून तिवारींना निलंबित व्हावे लागेल.
- तिवारींना निलंबित व्हावे लागेल.