विचार करण्यालायक.

विजेची बचत केलेली बरी.

पश्चिमेतल्या काही देशात अक्षतांच्या ऐवजी रंगीत कागदाचे छोटेछोटे तुकडे टाकतात. अक्षता बर्‍या की "कॉनफेटी" याबाबत नीट हिशोब केला पाहिजे. खाण्यासाठी उपयोगी नाही असा निकृष्ट दर्जाचा तांदूळ वापरला, तर कागदाच्या कपट्यांपेक्षा बरा, असे मला वाटते.

विजेची पणती वगैरे काही घरांत वापरलेली मी बघितलेली आहे. बॅटरीचा खर्च (पर्यावरणाच्या दृष्टीनेही हिशोब करावा) तेल-तुपापेक्षा कमी असला तर हा पर्याय आहे.

तुम्ही जे काय म्हणत आहात ते वर्षानुवर्षे लोकांनी ऐकले वाचले आहेच.

नासाडी टाळावी हे आहेच पण त्यातल्या त्यात ऑरगॅनीक वेस्टचे (??) काही वाटत नाही, नाही मनुष्याला उपयोग अन्य प्राणी, जीवजंतू आहेत ना त्याचा निचरा करायला. पण नॉन ऑरगॅनीक कचरा पर्यावरणाला पर्यायाने प्राणीमात्राला हानीकारक ते टाळण्याकरता प्रयत्न करावेच.

फर्स्ट वर्ल्ड नागरीक व गरीब देशातील नागरीक यांच्या कार्बन फूटप्रिंट मधील एवढा फरक कसा हे समजुन घेताना, प्रगत देशातील शयनगृहात समजा पंखा, एयरकंडीशनर, गादी, मॅट्रेस व पिलो प्रोटेक्ट्रर, साइडबोर्ड बेड, ड्रेसिंग टेबल इ गोष्टी त्यांना बनवायचा खर्च, इंधन, मटेरीयल हे झोपडीत अथवा फुटपाथवर रहाणार्‍या फारतर कोणी टाकून दिलेल्या कापड अंगावर् घेउन झोपणार्‍या लोकांच्या वापरापेक्षा प्रचंड जास्त असणारच. तफावत प्रचंड आहे पण यात कुठे प्रचंड नासाडी आहे असे वाटत नाही. बरेचदा हुशार लोक, विविध स्टॅटीस्टीक्स् सामान्य लोकांना दाखवून बागुलबुवा धाक देत असतात. सगळेच चुकीचे आहे असे म्हणायचे नाही पण ...

तुम्ही तेलाची नासाडी आहे म्हणता, काही देवस्थाने यावर उपाय करत असतीलही. पण तेलाचे व्यापारी, त्यांना पुरवठा करणारे, त्या प्रकल्पातील कर्मचारी, वाती बनवणारे कुटीर उद्योग, समई बनवणारे यांच्या पोटापाण्याचा प्रश्न सुटला नाही तर "कोणाची तरी" ठणठण अजुन वाढेल त्याचे काय?

पुन्हा तंत्रज्ञान अजुन विकसीत होत आहेच, विजेवरचे दिवे, बॅटरीवर चालणारे दिवे असे पर्याय आले मग आता जास्त काळ चालणारे, कमी वीज खर्चणारे दिवे आले, दर दोन चार वर्षानी हे नवे नवे उपाय योजण्यापेक्षा आहे ते चालू दे मग खरच चांगला पर्याय करु असा विचार देवस्थाने करत असतीलही. शिवाय तुम्ही त्यांना दिवा जाळू नये असे सांगणार की पर्याय वापरा असे सांगणार? परत त्यात कोणता चांगला पर्याय? शिवाय त्यांच्या दिवा लावण्याने किती फरक पडतो याचा काय विदा? जेव्हा १०० वर्षापूर्वी वीज नव्हती तेव्हा जितके तेलाचे दिवे लागायचे त्यापेक्षा आता कमी लागतायत की जास्त? त्यावेळी देवळे नव्हती? नासाडी नव्हती? १९४७ मधील तशी नासाडी असतानाचे आकडे व आजचे नासाडी आकडे काय? १९४७ मधील गरीबी, भूकबळी व आजची गरीबी, भूकबळी?

असो तुम्ही रॉबीनहूड तत्वज्ञान सुरु करता तिथे राडा होतो. ते या लेखात टाळल्याबद्दल मनापासून धन्यु!

>>विचार करण्यालायक.
असेच म्हणेन.

एखादे तळण काढून झालेले तेल आणि खाण्यास अयोग्य असलेले तूप (दुकानातून विकत आणलेल्या साजूक तुपाला कधीकधी वास येतो) वापरले तर चालेल की. काही घरांमध्ये 'वापरलेले तेल' देवाच्या दिव्यात वापरत नाहीत. हे चूक वाटते.

अक्षदा नाही अक्षता.

अ + क्षता अशी फोड करावी म्हणजे लक्षात राहायला सोपे जाईल.

मंदिरांपुढे दीपमाळा लाऊन तेलातुपाची उधळण करण्याबाबत मत/नापसंती व्यक्त केली तर एक वेळ समजण्यासारखे असते, पण घरालाही त्यात धरणे हास्यास्पद वाटते.

खरे तर आजचे जीवन इतके धावपळीचे झाले आहे, की किती घरांमध्ये साग्रसंगीत पूजा होत असेल कुणास ठाऊक? तरीपण काही धार्मिक संस्कार टिकवून ठेवलेली कुटूंबे निदान दिवसातून एकदा देवाला उदबत्ती तरी ओवाळतात. प्रथा अशी आहे, की सकाळच्या पूजेला तुपाचा दिवा लावायचा आणि सांजवात म्हणून तेलाची समई लावायची. याला रोज एक चमचा तूप आणि एक चमचा तेल पुरते. त्यातही एकदा वात लावल्यावर ती आपणहून शांत होईपर्यंतच जळू द्यायची असते. त्यात आणखी तूप-तेल घालायचे नसते.

अगदी टोकाला जाऊन हिशेब मांडायचा ठरवल्यास आपल्यापैकी प्रत्येक घरात ३६५ दिवस रोज सकाळची पूजा आणि संध्याकाळी शुभंकरोती म्हणतात, असे गृहित धरले तरी वर्षाला आपण ३६५ चमचे तूप आणि ३६५ चमचे तेल खर्च करतो. एक चमचा म्हणजे साधारणपणे पाच ग्रॅम्स. याचाच अर्थ घरात वर्षाला देवापुढे जाळण्यासाठी एकूण पावणेदोन किलो तूप व पावणेदोन किलो तेल लागते. जर शुद्ध तूप आणि गोडेतेल वापरले तरी याचा वार्षिक खर्च पाचशे रुपयांच्या आसपास येतो. (डालडा आणि स्वस्त तेल वापरले तर २५० रुपये खर्च) बहुतेक घरांमध्ये निरांजनात जाळण्यासाठी शुद्ध तूप विकत आणावे लागत नाही कारण घरात रोजच्या दुधावर जे सायटे पडते त्यापासून दर चार-पाच दिवसांनी कढवून जे तूप मिळते तेच वापरले जाते. घरात धार्मिक कार्य असेल तर मात्र होमासाठी जादा तूप विकत आणावे लागते. म्हणजे राहिला फक्त तेलाचा खर्च. तो तर १५० रुपयांच्या आसपासच होईल. याला उधळपट्टी म्हणायचे असेल तर म्हणोत बापडे, पण मला वाटते, की आपण हॉटेलातही यापेक्षा अधिक रक्कम एका वेळच्या जेवणासाठी खर्च करत असतो आणि सोसायटीचा मासिक मेंटेनन्स खर्चही यापेक्षा जास्त असतो.

चर्चाच करायची तर ती कुठल्याही विषयावर करता येते आणि त्याची बारीक बारीक सुते काढून चिकित्साही करता येते पण त्यातही काही तारतम्य हवे, असे वाटते. असो. आम्हाला अभ्यासक्रमात राम गणेश गडकरींची (गोविंदाग्रज) एक कविता होती. तिचे नाव 'चिंतातुर जंतू'. यात एका माणसाला जगाची इतकी चिंता लागून राहिलेली असते, की तो सारखा प्रश्न विचारत असतो. या नद्या इतके पाणी वाहून का नेतात? शेवटी ते समुद्राला मिळते ना?. ही उधळणूक बघवत नाही. त्यावर कवी त्याला म्हणतो, 'डोळे झाकुनि घेच गड्या'

आपल्याला म्हणजे भारताला वीजेची टंचाई आहे तुपाची नाहि

वस्तूंची नासाडी होते, हे निर्विवाद आहे. तेलांच्या दिव्यापेक्षा इतर नैसर्गिक गोष्टींची नासाडी होते त्याकडे लक्ष वेधणे आवश्यक आहे.

शुभप्रसंगी दरवाज्याला आंब्याचे डाहाळे लावायचे, हार करायचे, फुले, पाने वापरायची अशा नैसर्गिक गोष्टी वापरल्या जातात. पूर्वी या गोष्टी सहज उपलब्ध होत्या, वाढत्या शहरीकरणात हे सर्व विकत आणले जाते आणि मग शहराच्या बाजारपेठा फुलांनी, पानांनी ओसंडून वाहतात. बाजारातील या वस्तूंची प्रचंड नासाडी होत असते. शिवाय शहरात सप्लाय करण्यासाठी बाजूच्या गावातून फुले, पाने अक्षरशः ओरबाडून आणल्यासारखी आणली जातात. याकडे लक्ष देणे गरजेचे आहे.

विचार करण्यालायक हे खरेच..
मात्र दिव्याबद्दल फारसा सहमत नसलो तरी काहि परंपरांमुळे वस्तूंची नासाडी होते हे पटते.
अनेक उदा. देता येतीलर. एक देतो: अभिषेकांमुळे दुधाची, पाण्याची, तुपाची, मधाची, साखरेची नासाडी होते जे खाण्याचे पदार्थ आहेत. याऐवजी शास्त्रापुरते पळीभर पंचामृत वहावे आणि मग ओल्या वस्त्राने देवाला पुसावे असे सुचवतो.

बाकी,

'नासाडी करणे' हे 'प्रगत' सजीवांचे एक महत्वाचे लक्षण आहे. मोर प्रियाराधन करण्यासाठी पिसारा दाखवितो तेव्हा 'मला हे परवडते' असे सांगतो

असेलही.. मात्र माणूस परवडत नसूनही नासाडी करत असेल तर ते प्रगत पणाचे लक्षण आहे का? एकीकडे दोन वेळचे अन्न सगळ्यांना पोहोचत नसताना, भुकबळीने बालमृत्यू होत असताना दूध तूप वगरेंची नासाडी प्रगतीचे लक्षण नाही असे समजतो.

ऋषिकेश
------------------
कधी कधी तुम्ही काय बोलताय हे तुम्हालाहि कळत नाहि, इतके तुम्ही हुशार आहात का?

आहार माफक प्रमाणात घ्यावा. अन्नाची नासाडी कमी होते.