चांगला विषय. मी ही हे वाक्य जेव्हा जेव्हा ऐकतो तेव्हा असाच प्रश्न पडतो.. उत्तर जाणून घेण्यासाठी उत्सुक आहे

ऋषिकेश
------------------
कधी कधी तुम्ही काय बोलताय हे तुम्हालाहि कळत नाहि, इतके तुम्ही हुशार आहात का?

खालील दुवे महत्वपूर्ण वाटतात-

१. पहिला
२. दुसरा
३. तिसरा
४. चौथा
५. पाचवा

काही लेख गो-या लोकांनी लिहीले आहेत त्यामुळे इकडे त्याची महती पटायला वेळ लागणार नाही असे वाटते.

या निमित्ताने अवांतर शंका आहे.
परमचा उपयोग कुठे-कुठे केला जातो आहे? माझा एक मित्र टाटा सुपरकॉम्प्युटिंगमध्ये आहे. त्याला एकदा विचारले की हे महासंगणक कुठे वापरतात? तर म्हणाला उगीच भलत्या शंका काढू नकोस. आता तो विनोद करत होता का गंभीर होता माहित नाही.

--
रोबो नी अ:ऱिणैयो, चिट्टि नी उयर्दिणैयो, मिऩ्सारम् उडलिल् रत्तम् नवीऩ उलहत्तिल् अऱिवियल् अदिसयम्
वायुण्डु आऩाल् वयिऱिल्लै, पेच्चुण्डु मूच्चिल्लै, नाडि उण्डु इरुदयम् इल्लै, पावर् दाऩ् उण्डु तिमिरे इल्लै

मला वाटते की याचे मूळ तुम्ही लिहिता त्याहून जुने असावे. (भटकरांपेक्षा.)

माझ्या आठवणीत १९८०-५ साली यावर चर्चा होत असावी. (पीसी पूर्वी)

भाषा विषयाचा एक मोठा प्रश्न आहे. आपण जे लिहितो/बोलतो ते एकमेकाला शब्द-वाक्य अशी तोड केली तरी समजते. हेच संगणकाला समजू (?) शकते का? असा काहीसा प्रश्न त्याकाळी विचारला जायचा. (आता कदाचित यावर खूप पाणी वाहून गेले असेल.) येथे समजणे शब्दाचा अर्थ मर्यादित घ्यायचा. म्हणजे भाषांतर करता येणे. विधानानुसार समीकरण वा माहिती जमवणे (प्रमोदची उंची अमुक आहे. त्याचे वजन तमुक आहे. असे लिहिले तर त्याचे याचा अर्थ प्रमोदचे हे माहिती संकलनात कळणे.). इंग्रजी भाषेत काही विशिष्ट रचनेनुसार वाक्यात शब्द येतात. याचे कारण विभक्तिप्रत्यय खूप कमी आहेत. या उलट विभक्तिप्रत्यय लावल्याने शब्द उलटसुलट झाले तरी वाक्याचा अर्थ बदलत नाही. (मला कुत्रा चावला, कुत्रा मला चावला, चावला मला कुत्रा इत्यादी). हा संस्कृतचा एक गुण (आणि भारतीय भाषांचा). संगणकीय प्रणाली त्यामुळे संस्कृत बाबतीत थोडी कमी किचकटीची झाली असती. याशिवाय शब्दांचे चालणे याबाबतचे काटेकोर नियम देखील संगणकीय प्रणालीला थोडीफार सुखद.

अशा कारणाने कोणीतरी त्याबाबतीत काही उद्गार काढले असावे. मात्र संगणकासाठी (यंत्रासाठी) संस्कृत चांगली असा काहीसा प्रवाद त्यानंतर एका गटाने मांडल्याचा आठवतो. मग त्यात ती फोनेटिक असणे, अक्षर योजना वैज्ञानिक असणे ही कारणे पण जोडली गेली. या काळी संगणकाविषयी (तो चालवणार्‍याविषयी) अति आदर असे. म्हणून संगणकाशी तिला जास्त जोडण्यात
खूप रस असे. प्रोग्रॅमिंग साठी वगैरे त्यानंतरची उडी. ('वैदिक गणित' हे आधुनिक आहे. वेदांशी त्याचा काडीमात्र सबंध नाही असे खुद्द पुस्तककर्ते शंकराचार्यांच्या पुस्तकाच्या प्रस्तावनेत आहे. त्यानंतर त्याला वेदांशी जोडण्याचा प्रकार आजही अनिर्बंध चालू आहे. त्यातलाच हा प्रकार.)

प्रमोद

(अन्यत्र याच विषयावर लिहिलेला प्रतिसाद येथे चिकटवत आहे.

"संस्कृत ही कॉम्प्युटर प्रोग्रॅमिंगसाठी सर्वात योग्य भाषा आहे"

हे वाक्य संदिग्ध आहे.
अर्थ १ : प्रोग्रॅम लिहायची भाषा म्हणून सर्वात योग्य.
हे ठीक नसावे. मराठी, इंग्रजी, या कुठल्याही भाषेपेक्षा सोयीची नाही. संगणकाच्या आज्ञावलीची भाषा कृत्रिम आणि मर्यादित असते. त्या कृत्रिम भाषेसाठी ध्वनी वाटेल त्या भाषेतून घेतले तरी फरक पडत नाही. सध्या ध्वनी इंग्रजीतल्या काही शब्दांशी जुळतात. मात्र पुढील लेखन "इंग्रजी" आहे असे म्हणण्याचे धाडस मला तरी होत नाही
- - -

#include
class vehicle
{
int wheels;
float weight;
public:
virtual void message(void) {cout << "Vehicle message\n";}
};
class car : public vehicle
{
int passenger_load;
public:
void message(void) {cout << "Car message\n";}
};

...
- - - (स्रोत : http://sundog97.tripod.com/tutorial_cpp/VIRTUAL4.CPP)

त्याऐवजी

{#स्वीकार <येजाप्रवाह.मू>
वर्ग वाहन
पूर्णांक चाके
बिंदुअंक वजन
सार्वजनिक :
...
}

असे लिहिले तरी कम्पाइलरला समजावून देणे सहज शक्य आहे. मात्र याला तरी "मराठी" म्हणता येईल काय? तर नव्हे. संस्कृत चिह्ने वापरली तरी चालेल. मात्र ती संस्कृत भाषा नव्हे.
--------------------------------------------------------

अर्थ २: ज्या भाषेचे वर्णन संगणकाच्या प्रणालीत लिहायला सोयीस्कर आहे.
अंततोगत्वा असे काही नाही. मराठी भाषेचे वर्णनही संगणकीय प्रणालीत लिहिता येईल. पण त्यासाठी पहिली पायरी अशी : मराठी भाषेतील सर्व शब्दप्रयोगांचे अ‍ॅल्गोरिद्मिक वर्णन केले पाहिजे. दुसरी पायरी : अ‍ॅल्गोरिदमची संगणक प्रणाली बनवायला पाहिजे.

संस्कृतात पहिली पायरी जवळजवळ पूर्ण झालेली आहे. पाणिनीची अष्टाध्यायी अशा प्रकारचे अ‍ॅल्गोरिद्मिक वर्णन आहे. त्यात काही बारीकसारीक चुका होत्या. बारीक नजरेने कात्यायन आणि पतंजली यांनी त्या चुका शोधून काढल्या आहेत. बगफिक्सेस सुचवलेले आहेत.

त्यावरून संगणकीय प्रणाली बरेच लोक लिहीत आहेत. जेरार युए या फ्रेंच-राष्ट्रीय संस्कृत-पंडिताने पाणिनीचा अ‍ॅल्गोरिदम बर्‍यापैकी पूर्ण लिहिलेला आहे. त्या प्रणालीचे दृश्य रूप येथे बघता येईल :
http://sanskrit.inria.fr/
(हे फक्त उदाहरण. अन्य लोक सुद्धा आहेत, भारतातसुद्धा आहेत, हे सांगणे नलगे. येथे श्री असा मी असामी यांनी सीडॅक-पुणेचा दुवा दिलेलाच आहे.)

--------------------------------------

भटकर वगैरे प्रश्नांबद्दल मला काही माहीत नाही.

जुन्या बापजाद्यांच्या जगातल्या मोठेपणाच्या बाता मारून आम्ही कसे मोठे आहोत हे सांगणारे आणि संस्कृतच संगणक करता प्रोग्रॅमिंगसाठी सर्वात योग्य भाषा आहे हे सांगणारे एकच जातीतील आहेत. आणि संस्कृत योग्य भाषा असली तरी यांच्या ज्ञान लपवण्याच्या अपप्रवृत्ती मुळे संस्कृत भाषेत मोठ्या प्रमाणात लिखित साहित्य चे ज्ञान भांडार आज उपलब्ध नाही. आज संगणकावर काम करणारे बहुतेकजण जुन्या जमान्याच्या काळात वावरत असतात. आणि मग आम्हीच जगात कसे शहाणे आहोत होतो असे मेल फिरवत असतात. संस्कृत ला जर संगणकाची भाषा प्रणाली करावयाची असेल तर आधी अश्या मेल करणाऱ्यांना आणि त्यांच्या पुढच्या पिढीस प्रथम इंग्रजीचा त्याग करून संस्कृत चे धडे गिरवावे लागतील , पण हे होणे नाही,या सगळ्या रीकामपणाच्या गोष्टी आहेत.

thanthanpal.blogspot.com

भाशा ही प्रतीकांची व त्यातून व्यक्त होणार्‍या प्रतिमांद्वारे घडत गेलेली असते.
प्रतीक म्हणजे 'चिन्हं'. प्रतिमा म्हणजे 'त्या प्रतीकांचा व त्या अनुशंगे येणार्‍या सगळ्या गोश्टींचा अर्थ'.

ही चिन्हं ध्वनींची देखील असू शकतात, चित्रांची देखील असू शकतात.
ह्या चिन्हांची आपआपसातील सांगड कशी करायची?, कशी करू नये?, ह्याचे देखील शास्त्र असते.
ध्वनींची सांगड ज्या शास्त्रातून समजावली जाते ते शास्त्र म्हणजे 'भाशेचे व्याकरण'
(प्रमाणित)चित्रांची सांगड ज्या शास्त्रातून समजावली जाते ते शास्त्र म्हणजे 'भाशेची लिपी'

माणसाला संगणकाशी संवाद साधायचा असेल तर आधि आपण त्याला 'प्रतीक' म्हणजे काय? त्यांचे प्रकार किती? इथपासूंन शिकवाला सुरवात करावे लागेल/लागते. प्रतीकांचा आपआपसातील संबंध कसा जोडायचा? वा कसा जोडायचा नाही? ह्याचे 'तार्किक गणित'हे देखील शिकवावे लागेल/लागते.

संस्कृत भाशेचे महत्व - 'त्या भाशेतून त्या भाशेच्या व्याकरणाचा केलेला सखोल विचार व त्याची पद्धतशीर मांडणी' ह्यामुळेच जगविख्यात आहे.
परंतु जे चिंतन संस्कृतामध्ये संस्कृतच्या व्याकरणातून व्यक्त झालेले आहे ते खूप प्राचिन आहे. संस्कृतचे व्याकरण व त्यावरील चिंतने शब्दबद्ध झाल्यापासून बराच काळ लोटलेला आहे. आतापर्यंत विचार करण्यामध्ये व तो व्यक्त करण्यामध्ये बरेच बदल झालेले आहेत.

इंग्रजी ही (आतापर्यँतची) जग जिंकणारी भाशा आहे. इंग्रजीचे व्याकरण व त्या व्याकरणाची पद्धत वेगळी आहे, भारतीयांसाठी ती अगदीच हटके होती/ अजूनही आहे.
इंग्रजांकडूनच इंग्रजी अमेरीकेत पोहचलेली. संगणकाच्या प्राथमिक टप्प्यात ह्या अमेरीकेतच संगणक ह्या विशयावर बरेच संशोधन होत होते.

संगणकाच्या शोधाचा मुख्य उद्देश संशोधकांसाठी 'उत्तम प्रकारे, जलदपणे गणित सोडवणारे'असे एक यंत्र एवढाच होता. परंतु अमेरीकेच्या सरकारने ह्या संगणकयंत्राच्या शोध प्रकल्पाचा 'सुरक्शे'(डिफेंस) च्या द्र्श्टीकोनातून विचार करतच त्यास वित्तिय पुरवठा केला. परंतु नियतीच्या ईच्छेमुळे संगणकयंत्र शोध प्रकल्पाच्या दिशेला वेगळीच कलाटणी मिळत या यंत्राचा वापर लिखाणासाठी म्हणून होवू लागला. संगणक हे यंत्र युनिकोड डाटा एनकोडींग तंत्र येण्याअगोदरपर्यँत 'गणिती पद्धतीने शिकलेल्या एका यंत्राचा 'एका भाशेसाठी' वापर' असाच होत होता.
युनिकोडनंतरही मात्र अजून ही (डाटा एनकोडींग च्या स्तरावर) 'गणिती पद्धतीने शिकलेल्या एका यंत्राचा 'अनेक भाशांसाठी' वापर' असाच होत आहे.

जेव्हा 'संगणक' 'संभाशक' होईल म्हणजे '' भाशेचे तत्वद्न्यान, ध्वनीशास्त्र, तर्कशास्त्र, गणित हे सर्व विशय शिकलेल्या एका यंत्राचा 'एका वा अनेक भाशांसाठी' वापर' होईल तेंव्हा वरील चर्चा म्हणजे 'संस्कृत भाशा संगणकाच्या/ संभाशकाच्या वापरासाठी योग्य' संपुश्टात येईल.

हा प्रतिसाद आवांतर वाटल्यास संपादित केला तरी चालेल.

संस्कृत विषयी मला कल्पना नाही, पण मराठीवर आम्ही काम करत आहोत.
माहितीचा वापर सामान्य मराठी भाषिक माणसाला करता यावा म्हणून मी व माझा मित्र सुमेध या संदर्भात SQL वर काम करत आहोत.

आम्ही एक सुरुवात केली आहे. माहिती ही बहुदा विदागार किंवा डेटाबेस स्वरूपात असल्याने, मराठी विदा मराठीतच एस क्यु एल द्वारे शोधता येईल अशी प्रणाली विकसित केली आहे.

म्हणजे समजा विद्यार्थी शोधण्यासाठी एक एस क्यु एल विधान लिहिले जाईल जसे select * from students हे बर्‍यापैकी तसेच निवडा * यामधून विद्यार्थी असे लिहिता येते आहे.
यावर 'आपण नेहमी बोलतो तशा मराठी मधूनच हे लिहिता यावे यासाठी सुमेध प्रयत्नशील आहे. म्हणजे ते असे होऊ शकेल "* यामधून विद्यार्थी निवडा"

या प्रणालीचा उपयोग जेथे प्रामुख्याने काम मराठीतून होते तेथे उत्तम प्रकारे होऊ शकेल.

• जसे पोलिस स्टेशन - बहुदा मराठीचा वापर होतो - व्यक्तीच्या नावाचा विदा मध्ये शोध मराठीत घेता येईल.
• मराठी वाचनालये - मराठी पुस्तके सहजतेने मराठीतून शोधता येतील.

इतरही अनेक उपयोग होऊ शकतील... मात्र सध्या याचे स्वरूप 'शैक्षणिक' इतकेच मर्यादीत आहे, याची मला कल्पना आहे.
तसेच हा प्रकल्प म्हणजे बॅकएंड आहे. फ्रंट एंड बनवणे तसे सोपे आहे असे आम्ही मानतो आहोत.

यात इतर भाषाही यात अंतर्भूत करणे शक्य आहे, किंवा त्यावर कामही करत आहोत पण वेळे अभावी ते रखडले आहे.

रस असल्यास http://www.vibhasha.com/index.html येथे भेट देऊन पाहा. तुम्हालाही मराठी मधून विधान लिहिता येईल.
या प्रयोगात तुम्ही एका SQL सर्व्हरला मराठी मध्ये एक छोटी आज्ञा द्याल आणि ती आज्ञा वापरून तुम्ही मराठी मध्ये उत्तर मिळवाल.

हा विभाषा प्रकल्प पूर्णपणे विकी किंवा फायरफॉक्स धर्तीवर लोकांचा लोकांसाठी करण्याचा प्रयत्न आहे.

तुम्हाला एखाद्या शाळेत प्रकल्प 'एस क्यु एल शिकवण्यासाठी' वापरायचा असेल तर स्वागत आहे!
आम्ही सर्व तांत्रीक मदत करू!

आपल्याला काही सूचना असतील तर अवश्य कळवा.

आमचा प्रकल्प संपर्क - vidabhasha@gmail.com

सध्या तेथे कॉपीराईटची नोटीस आहे, कारण साईट उभी केल्यावर लगेच हॅक करण्याचा प्रयत्न झाला होता. मग कॉशन म्हणून मी जे सुचेल ते टाकून ठेवले आहे! :) या प्रकल्पावर आम्ही एका कालखंडात जोरदार काम केले. पण सध्या वैयक्तीक आजारपणे व जॉब यातून वेळ मिळेनासा झाल्याने रखडले आहे. आपला उत्साही उपक्रमी ऋषिकेशने यात रस घेतला आहे, पण मीच त्याच्या संपर्कात कमी पडलो आहे. या प्रकल्पात पोटँशियल खुप मोठे आहे. यावर स्वतंत्र लेख लिहायचा आहे, पण जमेल तसे...

-निनाद

धनंजय, निनाद व इतरांच्या अभ्यासपूर्ण प्रतिसादांबद्दल धन्यवाद.

मूळ वाक्य वाचल्यावर मनात आलेला अर्थ हा धनंजय यांनी अर्थ१ म्हणून जो सांगितला तसाच काहीसा होता. म्हणजे फोर्ट्रान, कोबोल, सी++ वगैरे कृत्रिम भाषा निर्माण करून प्रोग्रॅमिंग करण्या ऐवजी "सरळ संस्कृत भाषा वापरून प्रोग्रॅम लिहिणे" असाच आला.

भाषांचे संगणकीकरण करायचे झाल्यास संस्कृतचे करणे सगळ्यात(?) सोपे जाईल कारण त्या दिशेने कराव्या लागणार्‍या कामापैकी बरेच काम आधीच पाणिनी वगैरेंनी केले आहे असा अर्थच घेणे योग्य वाटते. पण संस्कृत ही रोजवापरातली भाषा नसल्याने तिचे संगणकीकरण करण्याची गरज कदाचित भासणार नाही.

निनाद यांच्या अत्यंत उपयुक्त प्रकल्पासाठी सदिच्छा.

नितिन थत्ते
(कॅरॅक्टर काऊंटर स्टिल हॅज द बग, सो आय डोण्ट हॅव टु राईट धिस वे)

चर्चेवरून हा दुवा आठवला.

--
अनुदिनी : शब्द
http://rbk137.blogspot.com/

जगातील सध्याचा सर्वात वेगवान महासंगणक नुकताच चीनने तयार केला असल्याची बातमी वाचली.

--
अनुदिनी : स्पेअर्ड नो एक्सपेन्स
http://rbk137.blogspot.com/

संस्कृत व संगणक या विषयी लिहिण्यासारखे अजुन थोडे आहे, पण ते नंतर. सध्या हा थोडा दुरुन संबंधीत असलेला दुवा पहा.