असेच भविष्यवेधी लेखन अधिक प्रमाणात आपण आणि इतर उपक्रमींकडून यावे, ही प्रार्थना.

व्वा.....! पुन्हा एक माहितीपूर्ण लेख आवडला. मागच्या महिन्यात दिल्लीत होतो तेव्हा मला चांगली आठवण आहे [अर्जंट शोधाशोध चाललेली होती] तेव्हा लाल किल्ल्याच्या समोरील रोडवर अशा मुतारीचा वापर करता आला होता. पाणीविरहीत मुतारी अशा आशयाचा फलक तिथे वाचला होता. मला त्या फलकावरील सुचनेचा तेव्हा काही अर्थ कळला नाही. पण् आपला लेख वाचून आता डोक्यात लख्ख प्रकाश पडला. थँक्स..........!

मोठमोठे कारखाने, उद्योग, शाळा, कॉलेजेस, पर्यटन स्थळ, मंदिर - प्रार्थनास्थळ, इत्यादी ठिकाणी पाणीविरहित व दुर्गंधीविरहित मुतार्‍यांचा वापर करणे अनिवार्य करण्याची गरज आहे. नगरपालिका वा संबंधित प्रशासनाने अशा आधुनिक तंत्रज्ञानाला उत्तेजन दिल्यास सामान्यांचे आयुष्य थोडे फार तरी सुसह्य होऊ शकेल.

मनातले बोललात.

अवांतर : परदेशात मुता-यांची काय परिस्थिती आहे हो ?

-दिलीप बिरुटे

लेख आवडला. लघवीतील वासाचे कारण पाणी असते हे वाचून नवल वाटले.

आमच्या शाळेतील मुतारी मला आठवली. इथे सरळ सरळ जमीनीवर डबर टाकले होते. याला आपण सोकपिट म्हणू शकू. माझ्या आठवणीत त्या मुतारीत कधीच पाणी घातले गेले नव्हते. तरी वास यायचा नाही. अगदी स्वस्तातली मुतारी होती ती.

एक शंका. मुतारीत जे भांडे दाखवले आहे त्याला स्वच्छ करावे लागते का? यावेळी पाणी वापरले तर चालते का? तसेच आसपासच्या उडालेल्या डागांचे काय केले जाते?
देखभाल नेहमीच्या पद्धतीने केली, आणि त्यामुळे दुर्गंधी पसरली तर भारतात त्याला नापास केले जाते.

दुसरे असे वाटले की ही परदेशी बनावटीची असल्याने एवढी महाग असेल का? यातील उपकरणे तर महाग वाटत नाहीत.

प्रमोद

एका चांगल्या तंत्रज्ञानाची माहिती मिळाली. तंत्रज्ञानाबरोबर वस्तूंची काळजी घेणेही महत्त्वाचे असते. मुतारीत पिंक टाकणे, इतर विधी उरकणे वगैरेंमुळे ही भांडीही तुंबू शकतील काय?

विमानात जी हवेच्या झोतावर व खेचण्याच्या शक्तीवर चालणारी कुपे देखील हा कामी उपयोगाची वाटतात. तिथेही वास येत नाहि. त्या कुपांचा खर्च बराच जास्त असतो का?

बाकी हा प्रश्न भारतातीलच नाहि तर जागतिक असावा. एकदा न्यूयॉर्क व एकदा शिकागो येथे निसर्गाच्या अत्यंत तातडीच्या हाकेला ओ देताना सार्वजनिक मुतार्‍यांचा आश्रय घ्यावा लागला होता. तिथेही प्रकार फारसा सुखावह नव्हता.

बाकी सार्वजनिक स्वछता हा भारतातील सर्वात दुर्लक्षित विषय आहे यावर दुमत नसावे
ऋषिकेश
------------------
कधी कधी तुम्ही काय बोलताय हे तुम्हालाहि कळत नाहि, इतके तुम्ही हुशार आहात का?

माहितीबद्दल धन्यवाद.
अमेरिकेत काही ठिकाणी सार्वजनिक स्वच्छतागृहांमध्ये सॅनिटरी नॅपकिन डिस्पोजलसाठी (वास येऊ न देण्यासाठी) अशाच प्रकारच्या तेलाचा वापर करतात असे आठवते. अर्थात ती यंत्रणा काय आहे हे माहिती नाही. पण बहुदा असेच काही असावे असे आता वाटते आहे.

उत्तम माहितीपूर्ण लेख.

एक बारीकशा मुद्द्याबद्दल अधिक माहिती हवी आहे. "जलविरहित मुतार्‍या" संस्थळांवर माहिती कळते, की

परंतु हेच पाणी दुर्गंध पसरवण्याचा मूळ श्रोत आहे. खरे पाहता लघ्वी हे वासविरहित द्रव आहे. बाहेरच्या पाण्याच्या वापरामुळे मूत्रातील युरियाबरोबरच्या जलीय विच्छेदन (hydrolysis) प्रक्रियेमुळे दुर्गंधी पसरविणारे वायू बाहेर निघतात व घाण वास पसरत जातो.

मात्र अन्यत्र कुठे या माहितीला दुजोरा मिळत नाही.

(विसर्जित होता-होता मूत्र वास-विरहित नसते. मात्र दुर्गंधयुक्तही नसते, हे खरे.)
शिळ्या-उघड्या मूत्राची घाण ही "अमोनिया" वायूचा घाण वास होय. मूत्रातील यूरिया हा पदार्थ जल-विविच्छेदन ("हायड्रोलाइझ") होतो, तेव्हा अमोनिया तयार होतो. त्यासाठी पुरेसे पाणी मूत्रात उपलब्ध असते. अधिक पाणी घातल्याने काय फरक पडेल हे कळत नाही.

मात्र यूरिया स्वतःहून (किंवा नुसत्या पाण्यामध्ये) जलविच्छिन्न होत नाही. जीवाणूजन्य "यूरिएझ" हे एन्झाइम असले, तरच हे विघटन होते. असे मला आजवर तरी वाटत होते. (अजूनही बहुतेक संकेतस्थळांवर माहिती अशीच आहे.)

मग "मूत्रात पाणी मिसळल्यामुळे दुर्गंधयुक्त विघटन होते" ही माहिती पटत नाही. कोणी अधिक माहिती देऊ शकेल काय?

चला इतरांनी शोध लावायचा आणि आपण त्याचा उपभोग घ्यायचा- हेच मस्त! भारतातील उच्चशिक्षीत असे शोध कधी लावतील?

सार्वजनिक स्वच्छतागृह व सार्वजनिक मुतार्‍या यांच्या दुरावस्थची कारणे मला वाटतात ती अशी
१) वापरणार्‍यांची मानसिकता
२) देखभाल दुरुस्ती बाबत प्रशासकीय उदासीनता
३) तंत्रज्ञानाच्या मर्यादा
वरील चित्रात दाखवलेली मुतारी ही मला (तुलनात्मक)स्वच्छ दिसते. मुतारीच्या भांड्यापर्यंत माणुस पोचु तरी शकतो. इथे माणसे मुतारीच्या कडेलाच मुत्रविसर्जन करणे पसंत करतात. इतकी अस्वच्छता जाण्याच्या मार्गात असते. वीज टेलीफोन यांचे डीपी बॉक्सेस या जरा आडोसा तयार करतात त्याचा वापर मुतारी सारखा होतो. कारण मुतार्‍यांची उपलब्धताच नसते.
प्रथम लोकसंख्येची घनता ज्या ठिकाणी अधिक असते अशा ठिकाणी उदा. मार्केट रेल्वेस्टेशन,गर्दीचे रस्ते अशा ठिकाणी सुद्धा स्वच्छतागृहे व मुतार्‍या यांचे प्रमाण तुटपुंजे दिसते त्यामुळे अशा पर्यायी व्यवस्था तयार होताना दिसतात.
मुतारीच्या भांड्यात मुत्र विसर्जन करता करताच अनेक गोष्टी लोक सर्रास करताना दिसतात.
१)तोंडात गुटख्याची पुडी रिकामी करुन ती मुतारीच्या भांड्यात टाकणे.
२) बिडी / सिगारेटचा शेवटचा झुरका मारुन थोटक भांड्यात टाकणे
३) तंबाखुचा किंवा चघळलेला पानाचा विडा भांड्यात टाकणे
४) विटकरीचा तुकडा उर्वरित मुत्राचे थेंब शोषुन घेण्यासाठी वापरणे व तो कार्यभाग झाल्यावर भांड्यात टाकणे
( ही बाब विशेषतः मुस्लिम लोकात दिसुन येते)
देखभाल दुरुस्ती बाबत बोलायचे झाले तर मुतारीचे आउटलेट पाईप हे गळुन पडलेले दिसतात इनलेटचे जोड तुटलेले असतात. पाण्याच्या पाईपची तोटी तुटलेली वा गळकी असते. देखभाल वेळच्यावेळी झाली तर दुरुस्तीचे प्रमाण कमी होते पण हा वेग इतका कमी असतो कि मुतार्‍यांची अवस्था वेगाने ढासाळत जाते.गांजाडी,बेवडे,भणंग लोकांची आश्रयस्थाने बनतात.
तंत्रज्ञानाच्या मर्यादा या पाण्याच्या उपलब्धतेशी निगडीत आहेच. शिवाय त्यात अर्थकारणाचाही विचार आहे. पुरेसे उपलब्ध पाहिजे, उत्तम पाहिजे व कमी खर्चातही पाहिजे अशी कसरत करावी लागते.
या सर्वाचा विचार करता लोकशिक्षण सातत्याने प्रबोधन या गोष्टी काही अंशी का होईना परिणाम कारक आहेत.
सरकारी कार्यालयात स्वच्छतागृहांची साफसफाई ही किमान १५ ऑगस्ट, २६ जाने. १ मे वा एखादा व्हीआयपी येणार असेल तर होते.( इतर वेळी आनंदी आनंद असतो) एकदा स्वच्छतागृहातील मुतारी तुंबण्याची प्रक्रिया चालू झाली होती. मी विचार केला कि १ मे चा झेंडावंदना च्या वेळी तरी ती साफ होईल म्हणून काय होते ते बघायचे ठरवले. बघतो तर काय त्या दिवशी पण मुतारी तुंबलेलीच होती. सगळे तसेच . त्या दिवशी अक्षरशः एक काठी व हात घालून मला साफ करावीशी वाटली. मी ती केली. ( नंतर रिन साबणाने हात धुतला)मंथनातून काय निघाले?
१) गुटक्याची पाउचे
२) सिगारेटची थोटके
३) विटकरीचे तुकडे
४) तंबाखूचे विडे
योगायोगाने एकाने कॅमेरा आणला होता. त्यामुळे तो प्रसंग कॅमेरात बंदिस्त केला हा बघा

प्रकाश घाटपांडे

उच्च तंत्रज्ञान, सुशिक्षित लोक आणि मुबलक पैशाचे पाठबळ असलेल्या जागेतील एका मुतारीविषयीची माहिती या दुव्यावर आहे.