आजच्या मतांच्या लाचार भ्रष्ट्र राजकारणात सर्वाना समान कायदा निर्माण करणारा जन्माला येणे शक्य नाही. यावर फक्त एकच उपाय आहे.सर्व समाजात शैक्षणिक सुविधा वाढवणे. आणि याचा निश्चित परिणाम मुस्लीम समाजात ही आता दिसून येत आहे.शिकलेले मुस्लीम युवक विशेषतः युवती हम दो हमारे दो चा आग्रह ठाम पणे धरत आहे. मुलांची फोज निर्माण करून त्यांचे होणारे बेजार संगोपन आणि २ मुलांचे होणारे चांगले संगोपन त्यांच्या लक्षात आले आहे. १९७६ मध्ये आणीबाणीत संजय गांधीने कुटुंब नियोजन मोठ्या प्रमाणात राबवले. पण मतांच्या राजकारणा मुळे भंपक हिंदुत्व वादी समाजवादी पक्षांनी या मोहिमेला बदनाम केले .यामुळे ही मोहीम १०० वर्षे मागे गेली. संजय च्या अनेक चुका झाल्या असतील पण त्याचा देशा बद्दल असलेल्या निष्टा वादातीत होती. आणीबाणीत राजकारण्या पासून नोकरशाही पर्यंत सर्व सुता सरळ झाले होते .
आणि या देशाची परंपरा पाहता लोकशाही कामाची नाही हे माझे ठाम मत आहे. भ्रष्ट्र नेत्यांची भ्रष्ट नेत्याच्या भ्रष्ट्राचारा साठी फक्त जनते कडून निवडलेली शासन प्रणाली म्हणजे भारतीय लोकशाही. लोकशाहीचे हे स्वरूप पाहून अब्राहम लिंकन पासून ते महात्मा सर्व जण स्वर्गात किंवा जेथे असतील तेथे रडत असतील.

तुम्ही लिहिलेल्या मुद्यांवर भरपूर चर्चा इतरत्र झालेली पाहिली आहे.

गरीब लोकांना दर जोडपी जास्त मुले असतात. याचे कारण म्हणजे म्हातारपणी मुलांचाच आधार हे गरीबीतून आलेले तत्वज्ञान आहे (शिल्लक ठेवणे अशक्य). याउलट आजकालच्या मध्यमवर्गीयांना उद्देशून केलेल्या जाहिराती पाहिल्या तर त्यात मुलांवर बोझा न टाकता निवृत्तीनंतरचे जीवन कसे जगा यावर विवरण असते. दुसर्रे कारण म्हणजे बालमृत्यु (०-५ वयात होणारे मृत्यु) हा दर भारतात दरहजारी १८० च्या घरात होता (माझी आकडेवारी जुनी आहे.). गरिबांमध्ये हा दर अधिक असल्यास त्यांना जास्त मुलांचा हव्यास वाटणे साहजिक आहे. तिसर्‍यात अजून संततीनियमनाच्या साधनांची जाण नसणे हे आहे. ही जाण नसणे आता भरपूर कमी झाले असावे.

तुम्ही हिंदू आणि इतर असा उल्लेख केलेला आहे. त्यातील इतरांमध्ये ख्रिश्चन, शीख, बौद्ध, जैन व निरीश्वरवादी याची टक्केवारी वाढल्याचे फारसे माहित नाही. राहिले मुस्लिम तुमचा रोख त्यांच्यावर दिसतो. त्यांच्यातील गरीबीचे प्रमाण जास्त आहे हे देखील त्यांच्या जनगणनेतील मामुली वाढीव टक्केवारीचे रहस्य असू शकेल. हल्लीची एकच जनगणना धर्माधारित झाली. ती नियमीत पणे झाली नाही. दुसरीकडून आलेले निर्वासित, धर्मपरिवर्तन करणारे, आयुर्मान वाढणे (लाइफ एक्स्पेटंसी) असा कुठलाच अभ्यास (धर्मनिहाय) मला आढळला नाही. संतती जास्त होत आहे का यास 'नेट रिप्रॉडक्शन रेट' ही महत्वाची विदा आहे. म्हणजे एका स्त्रीस किती मुले होतात हे नेट रिप्रॉडक्शन रेट दर्शवत असतो. दोन हून अधिक मुले झाली की नेट रिप्रॉडक्शन रेट हा लोकसंख्या वाढीकडे बोट दाखवतो. भारतात हळू हळू तो दोन खाली गेला आहे. याचा अर्थ लोकसंख्यावाढ ही आयुर्मान वाढल्याने होत आहे.

प्रमोद

श्री सज्जन यांच्यासारखे विचार करणारे लोक (मग ते कोणत्याही धर्माचे असोत) भारतात आहेत हे खरे या देशाचे दुर्दैव आहे. जेंव्हा केंव्हा या मंडळींच्या मनात ज्ञानाचा प्रकाश पडून त्यांच्या मनातला अंधार दूर होईल तो दिन भारताच्या दृष्टीने खरा सुदिन असेल असे मी मानतो.
चन्द्रशेखर

आजची गरज आहे निधर्मी लोकांचा टक्का वाढण्याची. हा जस जसा वाढेल तस तशी धार्मिक तेढ कमी होउन अशा चर्चांची गरज भासणार नाही. आंतर जातीय , आंतर् धर्मीय विवाह जसे वाढतील तसे हे अभिनिवेश कमी होतील. जात धर्म कुठला लिहायचा असा प्रश्न पडणार्‍यांना जेव्हा निधर्मी असा पर्याय शासकीय कागदपत्रात येईल तेव्हा हे जातीपाती धर्माच राजकारण कमी व्ह्यायला वेगाने सुरवात होईल.
माणुसकी धर्माचा टक्का वाढवा.
प्रकाश घाटपांडे

>>> तुम्ही हिंदू आणि इतर असा उल्लेख केलेला आहे. त्यातील इतरांमध्ये ख्रिश्चन, शीख, बौद्ध, जैन व निरीश्वरवादी याची टक्केवारी वाढल्याचे फारसे माहित नाही. <<<

आज तारखेस देशपातळीवर जनगणनेचे काम प्रगतीपूर्वक चालू आहे आणि ज्यावेळी ते पूर्ण होईल त्यावेळी अनेक बाबींसमवेत धर्म-जातीनिहाय टक्केवारी प्रसिद्ध होईलच, पण तरीही उपलब्ध शासकीय आकडेवारीनुसार सध्या ८१.४% हिंदू आणि १२.२% मुस्लिम या देशात असून उरलेल्या ७ टक्क्यात अन्य सर्व धर्म-जाती यांचा समावेश झाला आहे. १९५० पासून या आकडेवारीत लक्षणीय असा फरक कधीच झालेला नाही. त्यामुळे 'हम दो हमारे दो' या घोषणेमुळे टक्केवारीच्या तक्त्यात 'चिंताजनक' फरक पडेल असे मानण्याचे काहीएक कारण नाही. शिवाय ही घोषणा झाली म्हणजे प्रत्येक हिंदू कुटुंब प्रमुख ती तातडीने अंमलात आणत गेला आहे असेही चित्र दिसत नाही. फक्त शहरात आणि शिक्षित कुटुंबाला मर्यादितपणाचे महत्व कळाले आहे हे मात्र मान्य केलेच पाहिजे. पण इथेही सुशिक्षित मुसलमान नागरिकाने या घोषणेची अंमलबजावणी केलेली दिसली आहे. कोल्हापुरातील मुस्लिमांची संख्या चांगलीच आहे (....आणि ते इथल्या मातीत असे काही मिसळून गेले आहेत की, दोन सख्खे भाऊदेखील आपसात मराठीमध्ये संवाद करत असतात, असो, हा विषय वेगळा आहे....). कॉलेजमध्ये माझ्या गटात चार मुस्लिम मित्र होते व त्यातील फक्त एकाच कुटंबात तीन मुले होती तर इतर तिन्ही घरे "हम दो हमारे दो" या तत्वाचा पाठपुरावा करणारी होती ~~ विशेष म्हणजे यातील एक कुटुंबप्रमुख बस कंडक्टर आहेत.

थोडक्यात आर्थिक परिस्थितीचा रेटा काय असतो हे सर्वानाच कळून चुकले असल्याने शासन सांगो वा ना सांगो, कुटुंबाचा आकार मर्यादित ठेवण्याकडे सर्वांचाच कल आहे. आणि ही तर सुरुवात आहे, त्यामुळे काही राजकीय संघटना दरदिनी ओरडत असतात म्हणून त्या टक्केवारीचा बागुलबुवा करून काळजी करू नये.

णवी ष्टोरी सांगा बुवा आता. ही हम दो हमारे दो आणि हम पाच हमारे पचिस वाली ष्टोरी आता ३०-४० वर्ष जुणी झाली. ती चुकीची असल्याचे सिद्ध होऊनही २० एक वर्ष झाली.

मधे 'लव जिहाद' म्हणून ष्टोरी आली होती ती णवी होती.

नितिन थत्ते
(नाऊ आय डोंट हॅव टु राईट धिस वे)

हिंदूंची टक्केवारी कमी होते, की इतरांची वाढते यापेक्षाही अत्यंत महत्त्वाचा मुद्दा म्हणजे संपूर्ण भारतालाच कुटुंबनियोजन सक्तीचे आणि गरजेचे आहे. आजच आपली लोकसंख्या १२० कोटी झाली आहे. वर्ष २०२५ मध्ये तिने चीनच्या लोकसंख्येला मागे टाकलेले असेल. चीनचा भूभाग आणि भारताचा भूभाग लक्षात घेता भारतात लोकसंख्येची घनता खूपच अधिक असेल. याचा ताण अन्नधान्य पुरवठा आणि नैसर्गिक साधनसंपतीच्या वापरावर येणारच आहे.
कुटूंबनियोजनाचे महत्त्व समर्थ रामदासांसारख्या संतानेही ३०० वर्षांपूर्वी ओळखून दासबोधातून समाज प्रबोधन केले होते.
ते म्हणतात. 'लेकुरे उदंड जाहली, तो ते लक्ष्मी लयास गेली'

ज्या घरात पोरवडा त्या घरात दारिद्र्य, हे उघड आहे. पण भारताने याचे महत्त्व कधी लक्षात घेतले नाही. महात्मा गांधींसारख्या नेत्यालाही या विषयाचे गांभीर्य उमगले नाही. किर्लोस्करांनी यांत्रिक चरखा तयार केला होता. त्याचे प्रात्यक्षिक महात्मा गांधींपुढे दाखवण्यास ते गेले. गांधीजींना यंत्राने सूत कातणे मान्य नव्हते. औद्योगीकरणापेक्षा त्यांचा भर स्वावलंबनाकडे होता. त्यामुळेच त्यांनी पारंपरिक लाकडी चरखा पसंत केला. यांत्रिक चरख्याची कल्पना बापूंच्या गळी उतरत नाही हे दिसल्यावर किर्लोस्करांनी मग कुटुंबनियोजन या विषयावर चर्चेला सुरवात केली. तेव्हा गांधीजींनी चर्चा आटोपती घेतली आणि किर्लोस्करांना निरोप दिला. (ही कथा मी खूप काळाआधी वाचली होती त्यामुळे तपशिलांपेक्षा त्याचा निष्कर्ष लक्षात राहिला आहे. त्रुटी राहिली असल्यास चू. भू. दे. घे.)

स्वातंत्र्यानंतर पहिल्या आरोग्यमंत्री राजकुमारी अमृतकौर या तर महिला असून त्यांनाही हा विषय किती महत्त्वाचा आहे, हे न कळणे, हे खरे दुर्दैव. बायकांचे अनारोग्य, शारीरिक दुर्बलता व मृत्यू यांचा आणि तिच्यावर दर दोन-तीन वर्षांनी लादल्या जाणार्‍या बाळंतपणांचा जवळचा संबंध असतो, हे का नाही समजून घेतले गेले?

कुटूंबनियोजनाचा पुरस्कार करणार्‍या डॉ. र. धों. कर्व्यांसारख्या द्रष्ट्यालाही सामाजिक कुचेष्टेला तोंड द्यावे लागले.

नरसिंह राव, लालूप्रसाद यादव यांसारखे पोरवडा असणारे लोक आपले नेते होतात, ही शरमेची बाब आहे.