सुभाषिते हे संस्कृत भाषेचे एक आगळे वैशिष्ट्य आहे असे म्हणता येईल.अन्य भाषांत अशी स्वतंत्र सुभाषिते नसावी.सर्वच भाषांत म्हणी,वाक्प्रचार असतात.तसेच साहित्यातील
वेचक सुवचनेही संग्रहित केलेली असतात.मराठी भाषेत असे सुविचारसंग्रह विपुल आहेत.
मात्र दोन अथवा चार ओळींच्या नीतिपर,बोधपर स्वतंत्र पद्यरचना केवळ संस्कृत भाषेतच असाव्या.प्राकृत भाषेत आहेत(गाथा शप्तशती)पण त्यातील बहुतेक रचना केवळ शृंगारिक आहेत.नीतिपर एकही नाही.
उपक्रम संकेतस्थळावर "माझे आवडते सुभाषित" या शीर्षकाखाली काही सुभाषिते आली. प्रतिसादही चांगला मिळाला.पण सुभाषितांच्या एकूण संख्येचा तुलनेत ती नगण्यच म्हणायची. संस्कृत सुभाषितांचा बृहत्संग्रह "सुभाषितरत्‍नभाण्डागारम्।"प्रसिद्ध आहे. (माझ्याकडे एक जुनी प्रत आहे. १९३५ची) त्या संग्रहात अकरा हजारांच्या आसपास सुभाषिते आहेत.अर्थ दिलेला नाही.शेवटी वर्णानुक्रमणिका आहे.
संस्कृत सुभाषितांची लहान -मोठी अनेक पुस्तके उपलब्ध आहेत.काही सार्थ आहेत. "सुभाषित सरिता",व्यावहारिक सुभाषिते,चारशे सुभाषिते,पाचशे सुभाषिते, संस्कृतसाहित्यातील सुभाषिते, असे अनेकानेक संग्रह आहेत.
संस्कृत सुभाषितांचे मराठी पद्यरूपांतर पूर्वीपासून होत आहे.राजा भर्तृहरी याच्या शृंगारशतक,नीतिशतक,वैराग्यशतक यांतील सर्व सुभाषितांचे मराठी पद्यरूपांतर वामन पंडिताने केले आहे.ते आज उपलब्ध आहे.संस्कृत सुभाषितांची कृष्णशास्त्री चिपळूणकरकृत पद्यरूपे(विशेषतः अन्योक्ती) आपण शालेय पाठ्यपुस्तकात वाचली आहेत.
सर्वाधिक (पाच-सहाशे तरी) सुभाषितांचे पद्यरूप मराठीकरण ल.गो.विंझे यांनी केले आहे. ते दोन खंडांत प्रसिद्ध झाले आहे.
प्रस्तुत लेखातील मराठी पद्यरूपांतर स्वरचित आहे.मूळ सुभाषिताचा अर्थ मराठीत जसाच्या तसा उतरविण्याचा प्रामाणिक प्रयत्‍न केला आहे.
१)पृथिव्यां त्रीणि रत्‍नानि जलमन्नंसुभाषितम्।
मूढै: पाषाणखण्डेषु रत्‍नसंज्ञा विधीयते।

जगती असती तीनच रत्ने अन्न,सुभाषित,पाणी।
दगडखड्यांना रत्‍ने म्हणती मूर्खशिरोमणि कोणी।

२) सज्जनस्य हृदयं नवनीतम्। यद्वदन्ति कवयस्तदलीकम्।
अन्यदेहविलसत्परितापात्। सज्जनो द्रवति नो नवनीतम्।

सज्जनहृदया नवनीताची उपमा देती कोणी।
बुद्धिवंत ते , परी वाटते खोटी त्यांची वाणी।
आच लागुनी तापे जेव्हा तेव्हा वितळे लोणी।
परपीडेने सुजनहृदय ते होते पाणी पाणी ॥

३) काव्यशास्त्रविनोदेन कालो गच्छति धीमताम्।
व्यसनेनतु मूर्खाणां निद्रया कलहेन वा।

काव्यशास्त्र अन् मनोविनोदनी बुद्धिमतांचा वेळसरे।
घोर झोपुनी, व्यसनी, कलहीं वेळ दवडती वेडसरे॥

४) इतर शापशतानि यदृच्छया वितर तानि सहे चतुरानन।
अरसिकेषु कवित्वनिवेदनं शिरसि मा लिख मा लिख मा लिख।

ब्रह्मदेवा दे अन्य शाप काही
शेकडों, ते मी मूकमुखी साही
"अरसिकाला काव्यार्थ समजवावा"
ललाटी हे लिहू नको नको देवा!