आंध्र प्रदेशात 'प्राथमिक जनगणना' सुरू आहे.
जनगणना दोन फेर्‍यात होणार आहे असे ऐकून आहे.

प्राथमिक जनगणनेचा अर्ज कुटुंबातील व्यक्तीने स्वहस्ताक्षरात भरायचा आहे. वादाचे दोन मुद्दे आहेत-
१. हा अर्ज केवळ तेलुगु भाषेत छापलेला असून तो केवळ तेलुगु लिपीतच भरण्याची मुभा आहे.
- कुटुंबातील काही व्यक्ती तेलुगु लिपीत लिहू शकत असल्याने मी ठार तेलुगु निरक्षर असूनही अडचण आली नाही. पण इतर राज्यातून नुकतेच आंध्रात स्थायिक झालेले लोक ही समस्या कशी सोडवणार? (अर्ज कुटुंबातील व्यक्तीनेच भरायला हवा ही अट आहे.)
२. 'जात' हा प्रकार फारच विचित्र आहे. तो रकाना आणि विषय जनगणनेतून काढूनच टाकायला हवा.
- जनगणनेसाठी आलेला स्वयंसेवक जात नोंदवण्यासाठी हटून बसला. मला तेलुगू येत नसल्याने :((आणि त्याला तेलुगूशिवाय कोणतीही भाषा येत नसल्याने ;)) वाद घालता येत नव्हता आणि 'जात न नोंदवण्याचा विकल्प' ही संकल्पना त्याच्या मेंदूत शिरत नसल्याने नाईलाजाने 'जात' सांगावीच लागली. (अन्य हा विकल्प त्याला मान्य नव्हता. )तर त्याला तेही पटेना. तुमचे आडनाव 'हे' आहे आणि/मग 'ही' जात तुम्ही कशी सांगता असा वाद तो घालू लागला. (त्याच्या अवतारावरून तो 'ह्या' जातीचा अभिमानी दिसत होता.) त्याला सांगितले की तुला पटत नसेल तर तुला 'आमची ' वाटते ती जात 'तू' लिही. पण त्याला काहीही लिहायची मुभा नसल्याने त्याने वाद आवरता घेतला.
'आडनाव ~ जात' हे समिकरण जात अथवा आडनाव किंवा दोन्ही बंद केल्यानेच नाहीसे होईल असे वाटते.

धर्माबद्दलही असेच वाटते.
अवांतर - महाराष्ट्राबाहेर जातिव्यवस्था अधिकच घट्ट आहे. उदा. इथे आंध्रात 'राव' हे नामाभिधान काही विशिष्ट जातीचे लोकच लावू शकतात. इतरांना बंदी आहे.

अजून जात नोंदविण्याचा आदेश आलेला नाही. केवळ अ.जा., अ.ज., आणि इतर एवढेच नोंदविले जाते आहे.
प्रथम भाषा आणि धर्म या दोन रकान्यांची सोयच नाही याचे सखेदाश्चर्य वाटले. आंतरजालावर केवळ तुरळक ओरडा सुरू आहे. हे रकाने जातीपेक्षा अधिक महत्वाचे आहेत.

मराठी असे आमुची मायबोली तिला बैसवूं वैभवाच्या शिरी |
***********************************
आमच्या घरी जनगणना कर्मचारी आला.त्याने एकच फॉर्म दिला.म्हणाला,"हा फॉर्म भरून ठेवा.उद्या याच वेळी न्यायला येईन"
फॉर्मच्या वरच्याबाजूला "जात" असे छापले होते. म्हणजे ते संपूर्ण कुटुंबासाठी होते. कुटुंबाची जात एकच असे गृहीत धरले असावे. तिथे मी"भारतीय" असे लिहिले.विचारल्याप्रमाणे अन्य सर्व माहिती भरली. दुसर्‍या दिवशी जनगणना कर्मचारी फॉर्म घेऊन गेला.

आता सगळ्यांनी मिळून उच्चारवाने आपली जात प्रथम सांगावी. सोनिया गांधीची जात कोणती. सरकार भारतीय नागरीकाला जात विचारत असेल तर प्रत्येक नागरीकालाही जात विचारण्याचा / समजून घेण्याचा हक्क आहे. मग जाती वरून कोणी हाक मारली तर कोर्टात केस का दाखल होते. हा शुद्ध दांभिकपणा आहे. जाती विरहीत समाज घडविण्याची ही पहीली पायरी आहे. (?) शेवटी माउंटबेटन देश सोडून जाताना जे म्हणत होता ते राजकीय पुढारी खरे करून दाखवित आहेत.

चित्रलेखात एका जणगणना करणाऱ्या महिला कर्मचाऱ्याचा अनुभव वाचला. एका घरामध्ये एकटी महिला होती. मी जणगणना कर्मचारी आहे असे सांगुनही तिने दार उघडले नाही. नंतर शेजारी कळले की तिचा नवरा घरी आल्यावर विशिष्ट तऱ्हेने दोनदा शीटी वाजवतो मग नंतर ती दार उघडते. इतर वेळी ती घरातच असते.

निवडणूक आयोगाने अशा शिट्ट्यांचे ही प्रशिक्षण कर्मचाऱ्यांना द्यायला हवे होते असे वाटते.

अवांतर:
चित्रलेखाचा ज्ञानेश महाराव हा रॅबल राऊज़र आहे असे माझे मत झाले आहे.

माझ्या मते ज्ञानेश महाराव हे समाजजागृती बद्दल सडेतोड लेखक आहेत. अर्थात हे फक्त माझे मत झाले. त्यांचे देवाधर्माच्या नावानं नावाचे एक पुस्तक पूर्वी वाचले होते. जिंकू दाही दिशा या त्यांच्या लिखाणाला महाराष्ट्र राज्य शासनाचा उत्कृष्ट वाङ्मयनिर्मितीची पूरस्कार मिळाल्याचेही वाचनात आले होते. चित्रलेखातले त्यांचे लेख मी बऱ्याच दिवसांपासून वाचतो. यावरुन मला वरीलप्रमाणे वाटले. स्वतंत्र चर्चा अपेक्षित. आणि हो संभाजी ब्रिगेड ही संघटना दहशतवादी हे जरा अतिरंजित वाटले बूआ.
या एकदोन प्रतिसादांवरून काही अंदाज नका लावू राव ;)

माझ्या आईला गणनेची ड्युटी आहे. मात्र सध्या जी चालु आहे ती "घरगणना" आहे. त्यात घरात (म्हणजे चार भिंती असलेली कोणतीही जागा, ज्यात अगदी पंपहाऊसही आले) कोण रहाते, किती माणसे, ग्यास वापरता की चूल, टाईल्स आहेत का नाहि आदी बर्‍याच प्रश्नांचे पाल्हाळ आहे.. जनगणना सूरू होणे बाकी आहे.

तरीही तिला उद्या विचारुन लिहितो.

ऋषिकेश
------------------
भ्रष्टाचार संपविण्याचा सर्वोत्तम आणि सर्वात सोपा(?) उपाय म्हणजे त्यात स्वतः सहभागी न होणे

स्पेसिफिक् जात बहुधा मागासवर्गीयांना सांगावी लागते. म्हणजे अमागासवर्गीयांना नॉन बी सी एवढे सांगून पुरते. सध्या शाळेच्या प्रवेशाबाबतही हीच पद्धत आहे.

नितिन थत्ते
(आय ओवरकम "१० % पेक्षा जास्त रोमन अक्षरे" प्रॉब्लेम बाय रायटिंग धिस वे)

आमच्याकडे एक दिवस काही कर्मचारी आले त्यांनी दारावर खडूने क्रमांक टाकले. आज आणखी एक कर्मचारी आला त्याने कोरा झेरॉक्स मारलेला फॉर्म हाती दिला आणि म्हणाला फॉर्म भरुन ठेवा. उद्या येऊन फॉर्म घेऊन जाईन.

प्रगणकाने जो फॉर्म दिला त्या फॉर्म च्या एका बाजूला 'A' आणि दुसर्‍या बाजूला 'B' असे भाग दिसले. पण त्या फॉर्मवर मला जातीचा उल्लेख दिसला नाही. अजून एखादा फॉर्म यासोबत असतो काय ?

असलाच जातीचा उल्लेख तर मी जातीसहीत माहिती भरुन देणार आहे.

-दिलीप बिरुटे

माझ्या घरी दोन महिला अधिकारी आल्या होत्या..दोघीही मराठीच होत्या...आमच्या इमारतीत मी एकटाच मराठी असल्यामुळे त्या अंमळ सुखावल्या. खरं तर एकीचीच नेमणूक होती....पण दुसरी..तिची नातेवाईक.. तिला त्या दिवसापुरती मदतनीस म्हणून आलेली होती. त्यांनीच मला विचारून चटाचट माहिती भरली....जात विचारली नाही..हे विशेष. चहा-पाणी (पैसे नव्हेत हो)देऊन त्यांचे आतिथ्य केल्यामुळे त्या अजूनच खुश झाल्या.

जसे घरात कुणी एकटे असल्यामुळे अनाहुतांना दार उघडणे धोकादायक तसेच एकेकट्या महिलेने कुणा अनोळखी लोकांच्या घरात जाणे हेही तसे धोकादायकच असू शकते. म्हणून मी माझ्याकडे आलेल्या त्या स्त्री अधिकार्‍याला ह्याबद्दल जागरूक केले आणि शक्य तो असेच कुणी तरी जोडीला घेऊनच पुढचे काम करण्याचा सल्ला दिला. ती आमच्याच विभागात जनगणना करणार असल्यामुळे....वेळप्रसंगी मदत लागलीच तर माझ्याशी संपर्क साधण्यासही सांगितले.

जनगणनेचे काम करणारर्‍यात बहुसंख्येने स्त्रियाच आहेत आणि म्हणून त्यांच्या सुरक्षेच्या कारणांस्तव खरं तर सरकारने प्रत्येक ठिकाणी किमान दोन स्त्रियांना एकत्र जनगणनेसाठी पाठवावे अशी माझी अपेक्षा आहे.

मराठी भाषा हा माझा प्राणवायू आहे