प्रो शरद यांचे संशोधन खरोखरच मूलगामी आहे.
एक कथा आठवते. एक वाटसरु चालला होता. वाटेत आंब्याच्या झाडाखाली विसावला. तेथे एक भोपळ्याची वेल होती. तो विचार करु लागला छ्या काय या विध्यात्याला अक्कल नाही. एवढे मोठे झाड आन् त्याला इवडुश्या कैर्‍या. अन इथे एवढा मोठा भोपळा अन इवडुशी वेल. तेवढ्यात वार्‍याने एक झुळुक येते व कैरी पडते त्याच्या टाळक्यात. वाटसरुला लागते. तो विचार करतो अरे बापरे! इथे जर भोपळा असता तर आपला कपाळमोक्षच झाला असता.
गृहपाठ
१) म्हातारीच्या गोष्टीत भोपळा नसता घेतला तर अन्य कोणत्या फळाला वाव असता?
२) सिंह जंगलचा राजा असताना वाघ याच प्राण्याला स्थान का दिले गेले?
३) म्हातारी ऐवजी गोष्टीत म्हातारा का घेतला नाही?
प्रकाश घाटपांडे

ह्यांच्या दुकानात आजकाल चांगलं काही मिळत नाही असे वाटत असतानाच, प्रोपरायटरसाहेबांनी क ड क माल आणला.

सही!

सकाळी सकाळी उठून काही थोर विचारवंतांच्या शंकांना नाहक उत्तरे द्यावी लागल्याने वैतागलेल्या मेंदूला आराम मिळाला. ;-) आता माझी उत्तरे -

(१) ही गोष्ट कोणत्या काळात रचली गेली ?

गोष्ट केवळ रचलेली आहे यासाठी काही पुरावा आहे का? कदाचित ती घडलेली असू शकते. पर्यायाने, हा आपला थोर इतिहास असू शकेल.

(२) अख्खी म्हातारी मावू शकेल असे भोपळे महाराष्ट्रात कोठे व केव्हा निपजत ?

महाराष्ट्रात निपजायला हवेत म्हणजे ही गोष्ट मराठी लेखकाने रचलेली/ लिहिलेली आहे का? या गोष्टीत महाराष्ट्र या राज्याचा उल्लेख आहे का? की काहीजणांना "सर्व काही भारतभूमीतच झाले आणि येथूनच बाहेर गेले." असे वाटते तसे प्रश्नकर्त्याला महाराष्ट्रच सर्व गोष्टींचा उगम असे वाटत आहे? असो, पण यावरून मराठी माणसे पूर्वीही महाराष्ट्राबाहेर जात नसत असे दिसते का कारण महाराष्ट्राबाहेर मोठे भोपळे निपजत असतील यावर प्रश्नकर्त्याचा विश्वास दिसत नाही. मराठी माणसे उत्तरप्रदेशात जाऊन आपली दादागिरी का करू शकत नाहीत याची ऐतिहासिक कारणे येथे मिळावीत.

(३) भोपळ्याचा व्यास किती सें.मि. ?

म्हातारीचा घेर पुरेल इतका? आधी त्यासाठी म्हातारीच्या कमरेचा घेर किती होता ते सांगा बघू.

(४) भोपळ्याचे वजन किती ?

काय करावयाचे आहे ? खानावळ घालावयाची आहे काय ? - हाहाहा! हे उत्तर भारीच आवडले म्हणून तेच कायम ठेवत आहे. बहुधा या प्रश्नावर हे चपखल उत्तर आहे.

(५) सुनेने सासूचा जांच करावयाची पद्धत कधी रूढ झाली ?

लग्न करण्याची पद्धत रुजू झाल्यावर. आता लग्न करण्याची पद्धत कधी रुजू झाली? कशी होती? कोणत्या प्रथा होत्या यासाठी भारतीय विवाहसंस्थेचा इतिहास वाचावा. ;-)

ही चर्चा गंभीर का गंमतीत? जशी चर्चा तसा प्रतिसाद हं! - अरे भोपळ्या (देवा म्हणायचीही भीती उपक्रमावर) अशी स्पष्टीकरणेही द्यावी लागतात.

चर्चा वाचत आहे.

प्रस्तावनेच्या परिच्छेदामधला एक फरक नोंदवला पाहिजे.

भोपळा आणि म्हातारी या संकल्पनांवर हिंदु, जैन, बौद्ध आणि इतरही धर्मांचा पाया रचलेला आहे. "भोप फलम् वृद्धा" (धम्मपद : ४२०) असे बौद्ध धर्मशास्त्रातही आढळून येते. कथांमधील म्हातारी ही अमर असून भोपळा हा नाशवंत आहे.वाघ सिंहाच्या चक्रातून म्हातारीची सुटका झाली तरी भोपळ्याची नाही हा पाठभेद ध्यानात यावा.

(मग "कालमर्यादा ठरवावी कशी?" हा प्रश्न उभा राहातो. सुरुवातीला निरुत्तर करणारा प्रश्न वाटला तरी, त्याचे बर्‍यापैकी तर्कशुद्ध उत्तर झुलू तत्त्वज्ञानात सापडते. ते उत्तर आश्चर्यकारक आणि रोचक असले, तरी या चर्चेत अवांतर आहे. हा पूर्ण प्रतिसादच अवांतर वाटायची शक्यता आहे. परंतु हे तत्त्व इतिहासातील एक विचारपद्धती सांगते. त्याचा संदर्भ म्हणून प्रतिसाद समर्पक(ही) आहे.)

वसुलि
वसंत सुधाकर लिमये

काही अर्वाचीन दस्तावेजांमध्ये प्रस्तुत भोपळ्याचे चित्र उपलब्ध झाले आहे. गरजूंनी त्रिज्या काढावी.

---
"भाई बनना है तेरेको?" -- भिकू म्हात्रे

मागे एकदा आम्हाला २५ पौंडाचा भोपळा मिळाला होता. त्यात घरातले कोण मावते हे पाहायला हवे होते. मी नसते हं मावले. ;-)

शरदराव तुमच्यासारखे लिहिणारे भले लोक आहेत म्हणून उपक्रमवर जरा जीव लागतो. :)

(१) ही गोष्ट कोणत्या काळात रचली गेली ?
आपल्याला ही गोष्ट शोधायची असल्यास आपल्याला लोकवाड्मयाचा अभ्यास करावा लागेल. त्यातील वर्गीकरण पाहता आपल्याला 'कथात्मक लोकवाड्मयाचा' अभ्यास करावा लागेल. त्यात लोककथेचा उगम कोणत्या देशात झाला त्याचा शोध घ्यावा लागेल. पण संशोधनात पहिली अडचण ही दिसते की, अनेक अभ्यासकांनी लोककथेचा उगम शोधण्याचा प्रयत्न केला. पण त्यांच्यात काही एकवाक्यता दिसली नाही. लोककथेच्या उगमाबाबत काही मतं अशी आहेत की, लोककथांचा उगम भारतात झाला. भारतात झाला म्हटला की आपण आर्यांकडे वळलोच पाहिजे. त्यांचे निवास मध्यआशियात होते. [पाहा : उपक्रमचे जुने धागे] तेव्हा पहिल्या काही कथा,लोककथा,गोष्टी त्यात आपल्याला शोधता येतील. दुसरी गोष्ट भारतात वेद,पुराण,प्राचीन कथासंग्रहाचे जनक पाहता ही गोष्ट फार दूरच्या काळातील नसावी असे वाटते.[ कथा,कविता,गाणी, गोष्टी किंवा अन्य मौखिक वाडःमय, यांचे संशोधन करतांना प्रास्ताविक असेच लिहावे. ;) ]

तुर्तास, लिखित स्वरुपात 'चल रे भोपळ्या' ची गोष्ट मागच्या वर्षी पुतणी पहिलीला होती तेव्हा वाचलेली आठवते. तेव्हा पुरावे पाहता ही गोष्ट २००९ ची असावी अशीही एक शक्यता वाटते. :)

-दिलीप बिरुटे
[ शरदरावांकडे पीएच.डी करणारा थापाड्या संशोधक ] :)

हा भोपळा तंबोर्‍याच्या भोपळ्यासारखा वाळलेला असावा. म्हणजे भरपूर हलका.
गोष्टीत भोपळ्याबद्दल अप्रुप नाही. याचा मी अर्थ असा करतो की अशा प्रकारचे कवच घालण्याची तेव्हा पद्धत असावी.
प्रमोद

अख्खी म्हातारी मावू शकेल असे भोपळे महाराष्ट्रात कोठे व केव्हा निपजत ?

याचे उत्तर माहीत नाही. गडकर्‍यांनी, महाराष्ट्राला दगडांच्या देशा म्हणले आहे, भोपळ्यांच्या देशा असे नाही. ते असोत. पण "म्हातारी मावेल इतका भोपळा" या संकल्पनेवरून एक गोष्ट नक्की सिद्ध होते की आमच्या पूर्वजांना जेनेटिकली मॉडीफाईड शेती जमत असावी. अर्थात बायोटेक विज्ञानाचे मूळ संशोधन आपणच केले आहे, असे स्पष्ट होते.

अथवा, हॅलोविनची मूळ संकल्पना भारतातील असेल आणि म्हातारीने नुसते खालील भोपळा दाखवून वाघाला घाबरवले असेलः

अब तेरा क्या होगा बे वाघोबा

--------------
मी या आणि इतर संकेतस्थळावर केवळ "विकास" याच नावाने वावरतो. त्याच्या मागेपुढे उभ्या (||) आडव्या (=), तिरप्या (\\ //) आदी कुठल्याच प्रकाराच्या रेषा नसतात. त्या अर्थाने माझी कुठेही शाखा नाही. :-)

तोडलेले तारे बघून हसून हसून पुरेवाट झाली.

एक शंका: मी पाहिलेल्या चित्रांनुसार म्हातारीचे पाय भोपळ्यातून बाहेर येऊन तिला चालता यावे म्हणून सोय केलेली होती. पण चाके वापरलेली नव्हती. मग ही कथा चाकाचा शोध लागण्या आधीची की नंतरची? नंतरची असेल तर चाके का बसवली नाहीत?

धो धो हसतोय
चालु द्या!

ऋषिकेश
------------------
भ्रष्टाचार संपविण्याचा सर्वोत्तम आणि सर्वात सोपा(?) उपाय म्हणजे त्यात स्वतः सहभागी न होणे

मला वाटतं प्रश्नाची मांडणी चुकलेली आहे. (मुख्य चर्चा हुकल्यावर असंच म्हणायला हवं...) म्हातारी मावेल इतका मोठा भोपळा नसून भोपळ्यात मावेल इतकी लहान म्हातारी कुठे सापडली असा प्रश्न हवा.

आपले पूर्वज थोर नसून खुजे होते असाच निष्कर्ष यातून निघत नाही का?

राजेश

द्रौपदीचे सत्त्व माझ्या लाभु दे भाषा-शरीरा
भावनेला येउं दे गा शास्त्र-काट्याची कसोटी

गोष्टीत सून बिन कोणी नाही. खाष्ट सुनेची या गोष्टीत भरती करणे म्हणजे सर्व सासू-सुनांचे वितुष्ट असते असे दाखवून लोकांची दिशाभूल करणे आहे. ;-)

१. भोपळ्याचा माल पन् चान्गला येत् नाही.
२. भोपळे म्हाग झाले आहे फार सध्या.

पूर्वीचा गोश्टीतला माल चांगला मोठा होता म्हन्जे शेतकरी कामसू होते. पण आत माल छोट झाल्याने ते आळशी झाले आनि व्यापारी जास्त फायदा काढू लागले आहेत्
आसा
सामाजशास्त्रीय निस्कर्ष पन् मांडून थेवतो.

आपला
अण्णा

श्री शरदरावांना उपक्रमवरचे या वर्षाचे सर्वोत्कृष्ट लेखक हे पारितोषिक दिल्याचे आम्ही जाहीर करतो.इतर उपक्रमींचे अनुमोदन असेलच असे गृहित धरले आहे.
चन्द्रशेखर

आजी त्या भोपळ्यात बसु शकणार नाही. ती तर काउ चिउची मनोरंजनात्मक गोष्ट आहे सांगणार्‍यां(सर्व मॅकलेप्रणीत शिक्षणाने आपल्या पुर्वजांची महती विसरलेल्यां)नो. येथे पहा विश्वास बसणार नाही अश्या जागेत् बसता येतेच.
ही आजी कण्टॉर्शनिस्ट (डोंबारी???) होती. व जाताना तिने एक दोन लोकांना लिफ्ट देखील दिली होती, म्हणजेच कनवाळू, पर्यावरणप्रेमी इ इ देखील होती. जरुर चिकित्सकांनी तिला इलीगल ह्युमन ट्रफिकिंग करणारी होती असे म्हणाले आहे.

महर्षींनी हे सर्व एका नाडीपट्टीवर लिहले आहे पुरावा पाहीजे असल्यास अभ्यासुंनी जाउन शोधावी.

इन्फीडल चिकित्सकांनो आता बंद करा हा तमाशा.

आय विल बी बॅक
(चंद्रधारे)

मराठी असे आमुची मायबोली तिला बैसवूं वैभवाच्या शिरी |
***********************************
श्री.शरद यांचा लेख आणि त्यावर भरभरून आलेले प्रतिसाद यांवरून , काल्पनिक आणि असंभाव्य गोष्टींवर कशा प्रकारची चर्चा(?) संभवते ते स्पष्ट झाले.पुराणकथांवरील चर्चेचा वैय्यर्थ(निरर्थकपणा) अधोरेखित झाला.
एवंच साठा उत्तरांची कहाणी या पाचां उत्तरी सुफळ संपूर्ण जाहली.
..........................
अवांतरःभगवद्गीतेच्या विषयप्रवेशाकरिता भारतीय युद्धारंभप्रसंग (सिच्युएशन) वापरला आहे.तो अर्जुनविषादयोगापुरताच आहे.पुढे कृष्णार्जुन संवादाचा विषय औपनिषदिक तत्त्वज्ञान हा आहे.(सर्वोपनिषदो गावो दोग्धा गोपालनन्दनः..हा गीतानमनातील श्लोक प्रसिद्धच आहे.)तिथे पुराणकथांचा काही संबंध नाही.
...............................