आपल्या मताला कोठून तरी ओढून ताणून पुरावा आणण्याचा हा प्रकार वाटतो. स्त्रिया जास्त धार्मिक असतात कारण त्यांचे जनुक त्यांना तसे करण्यास भाग पडतात हे मला पटत नाही. स्त्रियांची धार्मिकता ही वर्षानुवर्षे पुरुषांनी त्यांच्यावर लादलेली आहे. त्यांना आर्थिक स्वातंत्र्य नसल्याने त्यांना पुरुषांवर आवलंबून रहावे लागत असे व त्यामुळे पुरुष सांगतील त्या गोष्टी त्यांना कराव्या लागत. आधुनिक अर्थार्जन करणारी स्त्री पुरुषाप्रमाणेच धार्मिक किंवा अधार्मिक आहे. लहानपणापासून झालेले संस्कार, आजूबाजूचे वातावरण याचा तो परिणाम आहे. त्याला उगीच जैविक (बायालॉजिकल) कारणे देत बसण्यात अर्थ नाही.

चन्द्रशेखर

आपण थोडक्यात व चपखलपणे दिलेली कारणपरंपरा पटण्यासारखी आहे.
अनेक वागण्याचे पैलू , जे पूर्वी संपूर्णपणे समाज व मानसशास्त्राच्या कक्षेतले समजले जायचे, ते अशा प्रकारची कारणपरंपरा वापरून जीवशास्त्राच्या कक्षेत येत आहेत. (उत्तम उदाहरण म्हणजे गरोदर असताना उलट्या का होतात - फ्रॉईडचे म्हणणे - स्त्रीला नको असलेला गर्भ ती बाहेर टाकण्याचा प्रयत्न करते. जीवशास्त्र म्हणते की ती सुरक्षा यंत्रणा आहे, गर्भाला अपाय होऊ नये म्हणून अधिक काळजी)

मादीची अपत्य निर्मितीची क्षमता अगदी मर्यादित असते.......पुरुष त्यामानाने उदासीन असतो.

यात मी थोडी अशीही भर घालेन की नुसती क्षमता मर्यादित असते असं नाही, तर शारीरिक गुंतवणुक खूप अधिक असते. दुसरा भाग असा आहे की अपत्याची आई कोण हे निश्चित असते पण पितृत्वाची शाश्वती नसते. त्यामुळेही अपत्याची काळजी घेण्याचे काम करणे हे आईच्या दष्टीने गुणकांच्या गणितात जितके फायद्याचे असते तितके पुरुषाच्या दष्टीने नसते. हेही त्या उदासीनतेच्या 'धोरणा'मागचं (गेम थिअरीची स्ट्रॅटेजी) एक कारण आहे. त्यातून पुरुषाने अन्न मिळवण्याचा प्रयत्न करणे, व स्त्रीने मुलांची काळजी घेणे अशी विभागणी होते. एकदा ती विभागणी झाली की ध्रुवीकरण होऊन स्त्रीचं परावलंबित्व वाढतं. त्यातून बायकांची 'चालवून घेणे' व पुरुषांची 'सत्ता चालवणे' या गेम थिअरीच्या अर्थाने परस्परपूरक स्ट्रॅटेजी किंवा धोरणं तयार होतात.

ही कारणं सर्वसाधारणपणे स्त्री ही समजूतदार व पुरुष आक्रमक असण्यासाठी योग्य आहेत. आपण म्हटल्याप्रमाणे धर्माच्या बाबतीही याचा मोठा हातभार आहे हे निश्चित. पण तो किती टक्के व संस्कारांचा हिस्सा किती हे निश्चित सांगता येईल असे नाही. तरीही स्त्री-पुरुषांच्या सामाजिक भूमिकांमधल्या भेदांना जीवशास्त्रीय कारणं असू शकतात हा गेल्या काही दशकांतला विचार आहे. असं विचारता येईल की या नैसर्गिक ऊर्मींवर मात करून समानतेच्या पातळीवर आणण्याइतकी संस्कारांमध्ये शक्ती आहे का? (मला हो, आहे अस वाटतं)

राजेश

द्रौपदीचे सत्त्व माझ्या लाभु दे भाषा-शरीरा
भावनेला येउं दे गा शास्त्र-काट्याची कसोटी

जनुकांचा संबंध स्त्रियांच्या धर्मनिष्ठेशी लावणे रोचक वाटले. सध्या ते चूक की बरोबर हे मी माझ्या या विषयातील अत्यल्प ज्ञानामुळे ठरवू शकत नाही.

स्त्रीच्या उदरातून जन्मलेली अपत्येच तिच्या जनुकांची वाहक असू शकतात.पुरुषाच्या बाबतीत तसे नसते.त्यामुळे स्त्री अपत्यांचे जीवापाड रक्षण करते.

स्त्रिया अनेकदा इतरांच्या अपत्यांचा सांभाळही अतिशय प्रेमाने करतात आणि त्यांचे जीवापाड रक्षण करतात असे दाखले दिसतात. पन्नादाई, महम अंगा, धाराऊ अशा अनेक व्यक्ती इतिहासात आणि त्यांच्यासारख्या व्यक्ती वर्तमानातही आढळतील. त्यामुळे स्त्रिया आपल्या अपत्यांचे रक्षण जिवापाड करतात हे १००% पटले नाही. स्त्रियांची नैसर्गिक प्रवृत्तीच तशी असावी असे आपले मला वाटते.

अवांतरः

मी टोळी प्रमुखाचे ऐकले,टोळीतील बहुसंख्य वागतात तशी वागले, तर मी आणि माझी अपत्ये जिवंत राहाण्याचा आणि पर्यायाने जनुकसातत्य राखण्याचा, संभव अधिक हे स्त्रीला अनुभवाने उमगलेले असते.

टोळीप्रमुखावरून आठवले. टारझनच्या गोष्टीत टोळीप्रमुख करचॅकच्या विरुद्ध जाऊन काला मानवपुत्राचा सांभाळ करते. ;-)

अतिअवांतरः

एडगर राईस बरोच्या मूळ कथानकाची ऐशीतैशी करून डिस्नेपटात काला करचॅकची बायको दाखवली आहे. ती खरे तर, टबलटची बायको आणि करचॅकहा टारझनच्या आईवडिलांचा मारेकरी.

सूचना: अवांतर आणि अतिअवांतर वेळ होता म्हणून उगीच लिहिले आहे. टारझनविषयी अधिक माहिती हवी असल्यास खरडवहीत प्रश्न विचारावे किंवा ती माहिती इतरत्रही ;-) मिळेल.

मला नाही वाटत.
धर्मनिष्ठेबद्दल बोलताना भोळेपणा आणि श्रद्धा/अंधश्रद्धा बाजूला ठेवू.

पण काही एक ठराविक नियम (रूटीन म्हणून) पाळणे हे बर्‍याचजणांना सुखकर होते असे दिसते.
यात स्त्रिया आणि पुरूष दोन्ही आले.
उदा. उपास करणे. काकड-आरतीला जाणे. इ. इ.
लहान मुलांनाही रूटीन असावे असे म्हणतात. बर्‍याचदा रूटीन नसलेल्या गोष्टी मुलांना आवडतातच असे नाही, पण ठराविक आनंददायक रूटीन नक्कीच आवडते.
ही प्रेरणा लहान मुली आणि मुले या सर्वांत समान असावी असे वाटते.

यात जनुकांचा संबंध लागत असेलही, त्याबद्दल माझे काही म्हणता काही वाचन नाही.
पण स्त्रिया अपत्यांच्या सांभाळासाठी, संरक्षणाच्या प्रेरणेतून धर्मनिष्ठ असतात हे बरोबर वाटत नाही.
माझ्या मते धर्माचे जे मूळ कारण आहे की माणसाला समूह करून राहणे आवडते, त्यात त्याला सुरक्षित वाटते, तर ते येथे येते. स्त्रियांना त्यातून वेगळे काढता येणार नाही.
रोज सकाळी अनेक शहरांमध्ये चालणारे लाफ्टर क्लबचे मेंबर, सकाळी व्यायामानंतर मग रूपाली-वैशालीत जाऊन एकत्र बसून इडली-डोसा खाणारे पुणेकर मित्र (अर्थात हे हल्ली चालत नसले तर माझे पुण्यातल्या हल्लीच्या "इन" (बरिस्ता?) ठिकाणांची कल्पना नाही असे म्हणा!), या सर्वांना एकप्रकारचे (वेगळ्या चालिरीती सांभाळणारे (धर्म पाळणारे?) समूहच मानले पाहिजे. त्यात समूहाच्या चालिरीती पाळण्याची इच्छा दिसते. ती स्त्रिया व पुरूषांमध्ये सारखीच असावी असे माझे मत आहे!

मराठी असे आमुची मायबोली तिला बैसवूं वैभवाच्या शिरी |
***********************************
श्री.चन्द्रशेखर म्हणतात"प्रत्येक गोष्टीसाठी उगीच जैविक कारणे शोधत बसण्यात अर्थ नाही." त्यांचे हे म्हणणे ठीकच आहे. प्रत्येक बाबतीत अशी कारणे शोधणे व्यर्थ ठरेल हे खरे. परंतु संपूर्ण मानव समाजात अथवा जीव सृष्टीत जेव्हा समाईक गोष्टी आढळतात आणि त्याचे अन्य् समाधानकारक स्पष्टीकरण सापडत नाही तेव्हा डार्विनवादाकडे वळणे इष्ट ठरते.आता माणसाच्या अनेक वर्तणूकप्रकारांचे विश्लेषण उत्क्रांतीच्या सिद्धान्तानुसार करता येते. संपूर्ण मानव समाजावर देव आणि धर्म यांचा एव्हढा प्रभाव का? विज्ञानात मोठी प्रगती होऊनही तो प्रभाव प्रदीर्घकाळ कसा टिकला? खरे तर देव धर्म या गोष्टी तर्काधिष्ठित नाहीत. डार्विनच्या सिद्धान्तात याचे उत्तर मिळू शकते. आज तसे प्रयत्न चालू आहेत.
स्त्रिया आणि पुरुष या सर्वांवर धर्मरूढींचा प्रभाव आहेच. पण स्त्रियांवर तो अधिक प्रमाणात दिसतो. त्याचे एक संभाव्य कारण शोधण्याचा प्रयत्न या लेखात आहे. श्री. राजेश घासकडवी म्हणतात त्याप्रमाणे हे प्रश्न व्यामिश्र आहेत.एकच एक कारण नसते. अनेक कारणांतील एक संभाव्य कारण हे.
श्री.राजेश घासकडवी यांनी त्यांच्या"सरलतेतून क्लिष्टतेकडे " या त्यांच्या अप्रतिम लेखमालेच्या ४थ्या भागात लिहिले आहे:"... स्वतः टिकून राहाण्यासाठी त्यांनी बनवलेली यंत्रं म्हणजे आपण आहोत. मनुष्य पुनरुत्पादनासाठी गुणसूत्र वापरतो हे... खोटं आहे. गुणसूत्र पुनरुत्पादना साठी मनुष्याला वापरतात. आपल्याला त्यांनी बनवलं. आपल्या असण्याचं कारण तेच आहेत. निमित्त तेच आहेत. "
हे पटण्यासारखे आहे. त्यमुळे मूलकारणाच्या शोधार्थ डार्विनवादाचा आधार घेणे स्वाभाविक आहे.

विषय रोचक आहे.
प्रबोधन जितके जास्त होईल तितका धर्माचा पगडा कमी होत जाईल. समाजातल्या शोषित वर्गावर, शैक्षणिक आणि पर्यायाने आर्थिक दृष्ट्या निम्नस्तरीय वर्गावर धर्माचा पगडा जास्त असतो असे मला वाटत आलेले आहे. (या वाटण्याला कसला आधार आहे हे सांगता येणे कठीण आहे. )

वरील गृहीतके ग्राह्य धरली तर स्त्रियांच्यावरील धार्मिक प्रभावाचा विचार , या सामाजिक असमतोलाच्या अनुषंगाने करता येणे शक्य आहे. एकाच घरातल्या मुलांमधल्या मुलग्यांना शिकण्याच्या , जगाचा अनुभव घेण्याच्या संधी जास्त मिळतात. सगळा असमतोल तिथूनच सुरू होतो.

मात्र, या सामाजिक पॅटर्नचे जनुकीय स्पष्टीकरण देणे रोचक वाटले.

सिंहाचा दाखला
सिंहाच्या टोळीत एक नर सिंह व अनेक माद्या असतात.सर्व माद्या ब‍याचवेळी एकमेकांच्या आया, मावश्या, बहिणी अशाच असतात. छावकांमध्ये नर-मादी दोनही असतात. नर मोठे झाले म्हणजे त्यांना टोळीतून हाकलून दिले जाते. माद्या टोळीतच रहातात. सर्व माद्या एकमेकींची पिल्लांची
मायेने देखभाल करतात. सिंह नर म्हातारा झाला वा दुर्बळ झाला तर बाहेरचा नर सिंह येऊन याला मारतो वा हाकलून देतो. आता टोळीतल्या माद्या या नवीन प्रमुखाशी जुळवून घेतात.इथे एक महत्वाची गोष्ट घडते म्हणजे नवीन नर टोळीतल्या सर्व लहान छावकांना ठार मारतो. याचे कारण असे दिले जाते की आपली पिल्ले लहान आहेत तो पर्यंत मादी नवीन नराबरोबर मिलनास उत्सुक नसते.मात्र तीची पिल्ले नवीन नराने मारली तर ती नवीन नराबरोबर मिलनाला तयार होते. नर पहिली पिल्ले मारतो कारण त्याला स्वत:चा वंश वाढवावयाचा असतो, पहिल्या नराचा नव्हे तर मादीला पिल्ले वाढवावयाची असतात, कोणत्या नराची याचे तीला मह्त्व नसते. ( सिंहात "धर्म" नसावा !)
यावरून नित्कर्ष काय काढावयाचा ?
शरद

मागे कोठेतरी वाचलेले...
प्रत्येक पुरुषात/नरात क्ष आणि य गुणसूत्रे असतात. त्यापैकी य गुणसूत्रे बापाकडून येतात आणि ती बापाकडून जशीच्या तशी येतात. या वस्तुस्थितीमुळे प्राण्यंमध्ये आणि मानवांमध्ये नराची माझा वंश ही भावना असते. तशी भावना माद्यांमध्ये नसते. म्हणून नवा नर जुन्या नर बछड्यांना पिल्लांना मारतो.
हे खरे आहे का?

नितिन थत्ते
(आय ओवरकम "१० % पेक्षा जास्त रोमन अक्षरे" प्रॉब्लेम बाय रायटिंग धिस वे)

समाजसुधारणांच्या चळवळींमुळे, विचारांमुळे , स्त्रियांनी बंड केले असे समजत होतो. स्त्रीला मिळालेले दुय्यम स्थान यातून तिचा पुढे येण्याचा मार्ग तिने शोधला असे वाटायचे. मात्र, धर्मातील आचार विचार पाळण्याचा संबंध 'जनुकीय' असेल तर परंपरेच्या बंडाला मर्यादा आली असती असे वाटते.

बाकी चर्चाप्रस्ताव आणि प्रतिसाद माहितीपूर्ण आहेत.

-दिलीप बिरुटे

मराठी असे आमुची मायबोली तिला बैसवूं वैभवाच्या शिरी |
***********************************
"स्त्रिया आणि धर्मनिष्ठ ?"असा प्रतिप्रश्न चित्रा यांनी विचारला आहे.या प्रश्नाचे गर्भित उत्तर "स्त्रिया धर्मनिष्ठ नसतात" असे येते.अर्थात हे कोणाला मान्य होईल असे वाटत नाही. चर्चाप्रस्तावातील धर्मनिष्ठ हा शब्द कदाचित योग्य नसेल. धार्मिक, धर्मरूढीप्रिय,धार्मिक परंपरांचे जतन करणार्‍या असे शब्द अधिक समर्पक ठरले असते. पण जगभरात स्त्रिया या पुरुषांपेक्षा अधिक धार्मिक असतात असे मत प्रचलित आहे. ते साधार असावे.
"स्त्रियांप्रमाणे पुरुषही धार्मिक असतात" असे चित्रा म्हणतात ते खरेच आहे. जगात देव धर्म न मानणार्‍यांची संख्या २०% च्या आसपास आहे. पुरुषापेक्षा स्त्री अधिक धार्मिक असते याचा अर्थः जगातील
( धार्मिकस्त्रीसंख्या/(एकूण स्त्रीसंख्या)>( धार्मिकपुरुषसंख्या/(एकूण पुरुषसंख्या)
असा आहे.

धर्मनिष्ठा म्हणजे नेमके काय याचा आधी खुलासा व्हायला हवा. त्याचा अर्थ धर्माचा सखोल अभ्यास करून त्याने प्रतिपादन केलेल्या तत्वांचे निष्ठेने पालन करणे असा घ्यायचा की समूहाच्या बरोबर रहायचे एवढाच घ्यायचा?

माझे असे निरीक्षण आहे की प्रस्थापित नियम ( मग ते धार्मिक/ नैतिक असोत किंवा इतर बाबतीतले असोत) मोडायला स्त्रिया फारशा उत्सुक नसतात. एकंदरीतच त्यांची धोका पत्करायची कमी तयारी असते. त्याला वाटले तर सावधगिरी म्हणावे नाही तर भित्रेपणा. त्या मानाने पुरुष अधिक बिन्धास किंवा बेपर्वा असतात. कदाचित त्यांचे स्टेक्स कमी असतील. यां नैसर्गिक वृत्तीचा जनुकाशी संबंध असू शकेल. पण जनुकसातत्य वगैरे तर्क ओढून ताणून आणल्यासारखे वाटतात.