पर्शियन लिपीत च़ आहे? मला माहीत नव्हते.

पर्शियन लिपी मला पण येत नाही पण नुक्तयुक्त च देण्याच्या उद्देश असा की तो उच्चार (पर्शियन भाषेत केला जाणारा) 'हलका च' उच्चार आहे असे दर्शविणे. ह्याच मंचावर पूर्वी शुद्धोच्चारण कार्यशाळेविषयी मी वाचले होते. त्या कार्यशाळेत मला जाण्याचा योग आला व तिथेच ही माहिती कळली होती. असो.

अन्य उदाहरणे - सोनचाफा, मामाचे पत्र हरविले, आकाशी, पत्ते.

क - कलिंगड, काजु, कमळ, काळा, कुत्रा, कावळा, कब्बडी.
--------------------------X--X-------------------------------

कल्पतरुंची फुले उडाली की वार्‍यावरती?
आकाशीच्या गंगेला की बुद् बुद् हे येती?
नवटिकल्यांची चंद्रकळा की गगनश्री नेसे?
स्वर्गीचे भांडार उघडले की रात्रीसरसे

स्वाक्षरीत रंग वापरून टॅग उघडला असल्यास तो कृपया बंद करावा.

मी असे ऐकले आहे.
ऊर्ध्वबाहु वृणोम्येष न कश्चित् शृणोति माम् | --वाचक्नवी

संस्कृतमधील इत प्रत्यत मराठीत ईत होऊन येतो कारण मराठीची प्रवृत्ती दीर्घाकडे झुकणारी आहे उदा. करीत, वापरीत इ. मात्र तोच ईत प्रत्यय मागवित, विनवित असा र्‍हस्व कधी होतो तेच कळत नाही.?????
संस्कृतमधील इत प्रत्यय धातूंना त्यांचे क.भू.धा.वि. करताना लागतो. असे संस्कृत शब्द मराठीत लिहिताना तसेच लिहितात. सुधारित, स्वरित, हरित, आधारित, प्रथित(यश), मथित, व्यथित, बाधित, पठित, वगैरे. मराठी ईत प्रत्यय (१) धातूंचे चालू काळातील रूप करताना लागतो. मी सुधारीत/करीत/मागवीत/विनवीत/ताक मथीत आहे इत्यादी.
(२)मराठी ईत प्रत्ययाचा उपयोग आणखी एका प्रकारे खालील शब्दांत होतो. करकरीत, घसघशीत, पटाईत, बागाईत, भालाईत, सराईत, भाकीत, वगैरे.
यावरून नियमः संस्कृत तत्सम शब्दांतला इत र्‍हस्व लिहावा. मराठी शब्दांतला अन्त्य ईत दीर्घ लिहावा. अकारान्त मराठी शब्दांतले ई/ऊकार नेहमी दीर्घच असतात.
तोच नियम इक प्रत्ययासाठी. संस्कृत शब्दांत र्‍हस्व, मराठी शब्दांत दीर्घ. कायिक, वाचिक, मासिक, आधिभौतिक, पारंपरिक, वास्तविक इ.इ. मराठीत दीर्घ:गिर्‍हाईक, तर्‍हेवाईक, वगैरे.
थोडक्यात काय? जसा उच्चार तसे लिखाण. सृष्टिलावण्या--सृष्टीऽऽलावण्या नाही, म्हणून ष्टि र्‍हस्व!
म्हणून, मंदिर, मलिन, तरुण, करुण इ.इ.--वाचक्नवी

आणखी एक युक्ती: ईतऐवजी अत लावून चालत असेल तर ईत, अन्यथा इत. 'सुधारीत'ऐवजी सुधारत; 'करीत'ऐवजी करत जिथे चालते, तिथे ईत; 'सुधारित वेतन'ऐवजी 'सुधारत वेतन' चालत नाही, म्हणून रि र्‍हस्व.
मराठीतला सप्तमीचा 'त' प्रत्यय जेव्हा इ/ईकारान्त शब्दांना, तसेच अकारान्त स्त्रीलिंगी नामांना लागतो, तेव्हा ईत प्रत्यय लागल्यासारखा वाटतो, तिथेही ईत(दीर्घ). उदा: मुठीत, प्रॉस्ट्रेट ग्रंथीत, वगैरे. परंतु, 'वेदांत सृष्टिलावण्याचे वर्णन चांगल्या प्रकारे ग्रंथित केले आहे' येथे इत!--वाचक्नवी

कारण शेवटी मी पण एक सर्वसामान्य मुलगी आहे.

मीही एक सर्वसामान्य मराठीभाषक मनुष्य आहे, परंतु माझ्या अनुभवात मला र्‍हस्वदीर्घाची किंवा शुद्धलेखनाच्या नियमांची फारशी अडचण आल्याचे आठवत नाही. काहीही लिहिताना ते शुद्धलेखनाच्या नियमांस अनुसरून आहे की नाही याबद्दल मला स्वतःलाच शंका येण्याचे प्रकार घडत नाहीत असे नाही, परंतु असे खूपच क्वचित होते. आणि अशा शंकेअभावी माझ्या शुद्धलेखनाच्या चुका होण्याचे प्रमाणही शून्य नसले तरी नगण्य आहे.

शुद्धलेखनाचे नियम लक्षात ठेवण्याच्या भरीला मी फारसे पडल्याचे मला आठवत नाही. किंबहुना, शुद्धलेखनाचे नेमके नियम मला कोणी विचारल्यास मी ते सांगू शकणार नाही. परंतु बर्‍याच अंशी छापील मजकूर वाचताना अनायासे झालेले निरीक्षण आणि काही अंशी स्मरणशक्ती यांची मला भरपूर मदत होत असावी, असे वाटते. क्वचित्प्रसंगी तरीही शंका आल्यास शब्दाचा उगम, फोड वगैरे (सामान्यतः 'स्पेलिंग बी'साठी वापरली जाणारी) तंत्रे कधीकधी कामी येऊ शकतात. (जसे, 'अनसूया' हा शब्द अनेकांकडून हटकून 'अनुसूया' किंवा 'अनुसया' असा लिहिला जातो. किंवा 'प्रियंवदा'ऐवजी 'प्रियवंदा' वगैरे. अशा प्रसंगी आपण वापरत असलेल्या शब्दाचा नेमका अर्थ, उगम, फोड वगैरे गोष्टी माहीत असल्यास किंवा त्याबद्दल अटकळ बांधता आल्यास उपयुक्त ठरू शकते.) परंतु निरीक्षण आणि स्मरणशक्ती हेच बव्हंशी कामी येतात.

त्यातूनही कधी शंका आल्यास आणि विशेषतः जालावर वगैरे लिहीत असलो (तसेही एरवी मराठीतून लिहिण्याची वेळ हल्ली सहसा येत नाही.), तर सरळ जाहीर प्रश्न विचारतो. कोणी ना कोणी उत्तर देतेच. (कोणता स्रोत विश्वासार्ह आहे याबद्दल अटकळ बांधता येणे मात्र महत्त्वाचे आहे.) आणि लिहिताना स्वतःलाच शंका न आल्यामुळे क्वचित्प्रसंगी जर चूक झालीच, तर कोणी ना कोणीतरी त्याबद्दल जाहीर हजामत करतेच. त्यातूनही आपल्याच चुका आपल्यालाच कळून सुधारणा होऊ शकते. (चुका सुधारण्याकरिता चुकांबद्दल जाहीर लाथा बसण्याइतका उत्तम मार्ग दुसरा नसावा. अशाने केलेल्या चुका व्यवस्थित - आणि बहुधा आयुष्यभर! - लक्षात राहतात, आणि पुन्हा त्याच चुका होण्याची शक्यता खूपच कमी होते. चुका - मान्य असतील तर - सुधारण्याची इच्छा मात्र हवी. (मान्य नसतील, तर प्रश्नच मिटला. अधिक चर्चा संभवत नाही.))

मात्र, कदाचित आजमितीस शुद्धलेखनाबद्दल एकंदर वाढत चाललेली अनास्था आणि त्यामुळे वर्तमानपत्रांत, जाहिरातींत, जालावर किंवा एकंदरीतच वेगवेगळ्या माध्यमांत चांगल्या शुद्धलेखनाचे नमुने पहावयास मिळणे दुरापास्त होणे यामुळे निरीक्षण-स्मरणशक्ती मार्ग चोखाळणे हे या व पुढील पिढ्यांस अधिकाधिक कठीण आणि निरुपयोगी ठरत असावे. चांगली उदाहरणे डोळ्यांसमोर नसल्यामुळे न जमणे - न जमल्यामुळे अनास्था - अनास्थेमुळे चांगली उदाहरणे डोळ्यांसमोर येण्यासाठी निर्माण न होणे असे हे दुष्टचक्रही असू शकेल. (अनास्थेमागे इतरही अनेक कारणे असू शकतील, परंतु त्यांचा विचार प्रस्तुत चर्चेच्या कक्षेत येऊ नये.)

परंतु मुळात मराठीचे (किंवा इंग्रजीचेसुद्धा) शुद्धलेखनाचे (किंवा स्पेलिंगचे) नियम अनियमित आहेत, हे पटत नाही. हे नियम अनेकदा गुंतागुंतीचे असू शकतात हे मान्य होण्यासारखे आहे. (विशेषतः इंग्रजीच्या बाबतीत अनेक भाषांच्या संस्कारांमुळे थोडी गुंतागुंत वाढू शकते.) परंतु नियम नाहीत, असे नाही. केवळ आपल्याला ते माहीत नाहीत, एवढेच. (एखाद्या पूर्णपणे अनोळखी आणि किचकट शब्दाचे स्पेलिंगसुद्धा 'स्पेलिंग बी'सारख्या स्पर्धेतील प्रतिस्पर्धी विविध तंत्रे वापरून ओळखू शकतात, याअर्थी नियम वाटतात तितकेही 'अनियमित' नाहीत. केवळ ही तंत्रे आपल्याला माहीत किंवा अवगत नाहीत, इतकेच. अर्थात स्पेलिंग बीमधील अनेक शब्दांची स्पेलिंगे ओळखणे हे सामान्य मनुष्याच्या आवाक्याबाहेरचे आहे हे खरेच; परंतु सामान्य मनुष्यास रोजच्या आयुष्यात तितके अनोळखी आणि क्लिष्ट शब्द वापरण्याची वेळही येत नाही, हेही तितकेच खरे. परंतु वेळ पडल्यास सामान्य शब्दांकरिताही अशी तंत्रे वापरण्याचा प्रयत्न तर करता येतो. आणि तसेही अनेकदा तितक्या पुढेही जावे लागत नाही. केवळ निरीक्षणानेही बरेच साध्य होण्यासारखे असते. निरीक्षणसंच मात्र चांगला पाहिजे!)

त्याहीपुढे, नियमावली माहीत असण्याची किंवा तोंडपाठ असण्याचीही फारशी गरज असतेच असे वाटत नाही. (आधी म्हटल्याप्रमाणे, मी स्वतः शुद्धलेखनाचा कोणताही नियम उद्धृत करू शकेन असे वाटत नाही. किंबहुना, नियम पाठ करून काही फायदा होतोच, हे मला व्यक्तिशः फारसे पटत नाही.) मात्र, या बाबतीत intuition चांगले पाहिजे. (मराठी शुद्धलेखन आणि इंग्रजी स्पेलिंग दोहोंसाठी हे लागू आहे.) नियम सांगता आला नाही, तरी कोणता शब्द कसा लिहावा याबाबत डोक्यातले प्रिस्क्रिप्शन पक्के पाहिजे - तो शब्द छापील स्वरूपात डोळ्यांसमोर नाचला पाहिजे, visualize झाला पाहिजे. निरीक्षणाने आणि अनुभवाने हे जमू शकते. मात्र इच्छा, आस्था, चुका करण्याची आणि चुकांबद्दल फटके खाऊन त्यातून शिकून चुका सुधारण्याची तयारी, डोळ्यांसमोर चांगली उदाहरणे, चांगले निरीक्षण आणि सराव या सर्व बाबी आवश्यक आहेत असे वाटते. (मनुष्य मातृभाषा, इतर कोणतीही भाषा किंवा इतर कोणतीही कौशल्येसुद्धा अशीच शिकतो, असे वाटते. आणि भाषेचे नियम - विशेषतः मातृभाषेच्या किंवा प्रथमभाषेच्या बाबतीत - सांगता न येताही मनुष्य भाषा व्यवस्थित बोलू शकतो म्हणजे भाषेचे नियम त्यास आतून कोठेतरी intuitively माहीत असतातच, असे वाटते; चूभूद्याघ्या. आणि हीच कार्यपद्धती शुद्धलेखनासही लागू होऊ शकते असे वाटते. पुन्हा चूभूद्याघ्या.)

खूपच मस्त नावे देऊन सोडवलेत.

शब्दांचे खेळ खेळून रंजक पद्धतीने शब्दसंपदा वाढू शकते. सृष्टिलावण्या यांच्याशी मी सहमत आहे.

(पण त्यांच्या काही उदाहरणांशी असहमत आहे. पैकी पर्शियन च़ - या दंततालव्य शुद्ध भारतीय आहे, ह्रस्व-दीर्घ वगैरे. या बाबींबद्दल वर लेखाप्रतिसादी झालीच आहे. ते मुद्दे बाजूला ठेवले असते, तर या छान चर्चेला थेट उत्तरे देणारे वरीलसारखे प्रतिसाद अधिक आले असते, आणि मला नवीन शब्दही अधिक कळले असते :-) )

आणखी एक </स्प्यान> ट्याग.

आणखी एक - शेवटचा - </स्प्यान> ट्याग.

---------------------------------------------------------------------------------------
एचटीएमएल शिका, एचटीएमएल (नीट) वापरा. दुवा क्र. १

'स्प्यान' ट्यागास बंद करणारा ट्याग अनिवार्य आहे. (संदर्भ: दुवा क्र. २)

धानी = गुलाबी होय.

शांताबाईंची ही कविता वाचल्यापासून मी सारखा विचार करीत होते की धानी रंग दिसतो तरी कसा?

--------------------------X--X-------------------------------

कल्पतरुंची फुले उडाली की वार्‍यावरती?
आकाशीच्या गंगेला की बुद् बुद् हे येती?
नवटिकल्यांची चंद्रकळा की गगनश्री नेसे?
स्वर्गीचे भांडार उघडले की रात्रीसरसे

हे अर्थ मी माझ्या २८ जुलैच्या प्रतिसादात आधीच दिले आहेत.--वाचक्नवी