मोक्षपट सापडला

आनंदाची बातमी म्हणजे श्री. गुण्डोपंत यांना पाहिजे असलेला मोक्षपट माझ्या अडगळीच्या सामानात सापडला. ही अडगळ बरीच जूनी असल्याने पटाच्या काळाबद्दल
सांगणे अवघड आहे. तसेच तो श्री. घाटपांडॆ यांच्या पटाशी जुळेलच अशीही खात्री देता येत नाही. पट पाहिल्या नंतर त्यावरील संज्ञा सर्वांच्या परिचित असतीलच असेही
नाही. त्यामुळे काहींची थोडक्यात ओळख करून द्यावी हे उचित.

खेळ साप-शिडी सारखाच दिसतो. म्हणजे फ़ासे टाकून,दानाप्रमाणॆ पुढे सरकायचे. शिडी असेल तर वर जायचे, साप असेल तर खाली घसरायचे. १०० हे घर मोक्ष असल्याने प्रत्येक साप-शिडीला
सांकेतिक नावे दिली आहेत.मोक्षाकडे जाण्याकरिता मदत करण्याऱ्या गोष्टी उदा. यम-नियम, गुरुकृपा तर खाली ढकलणाऱ्या काम-क्रोध वगैरे. या निवडतांना गंमत केलेली आहे आपल्याकडे मोक्षाकडे जाणारे मार्ग अनेक आहेत.उदा. पातंजली योग, अद्वैत सिद्धांत, भक्तीमार्ग इत्यादी; त्या सर्वांमधील संज्ञा वापरण्यात आल्या आहेत. काही पाहू.

१. यम-नियम :- अष्टांग योगातील सुरवातीच्या पायऱ्या. यम-- अहिंसा,सत्य, अस्तेय, ब्रह्मचर्य आणि अपरिग्रह. नियम -- शौच(सुचित्व),संतोष,तप, स्वाध्याय आणि ईश्वरप्रणिधान .

२. नैष्कर्म :- एक श्रेयस्कर मानसिक अवस्था. कर्मे तर कराविच लागतात. सत्कर्माचेही फ़ल चुकत नाही. ते चुकवण्याकरिता निष्काम बुद्धीने काम करावे. त्याला नैष्कर्म म्हणाटाआट.

३. शक्तीपात :- सद्गुरु अत्यंत थोड्या वेळात स्पर्शाने, वाणीने, दृष्टीक्षेपाने सद्शिष्याला आपल्याकडील सगळे ज्ञान देवू शकतो. वामन पंडितांना असे ज्ञान एका यतीकडून अर्ध्या घटकेत
मिळाले असे ते म्हणतात. थोडक्यात, गुरु शिष्याला अत्यंत कमी वेळात मोक्षाच्या जवळ नेवून ठेवतो.

४. कुंडलिनी जागृती :- व्यक्तीत चैतन्य रूपाने असलेली शक्ती म्हणजे कुंडलिनी. ही नेहमी निद्रेत असते. योगक्रियांनी किंवा शक्तीपाताने ही जागृत झाली व ब्रह्मरंध्रापर्यंत चढवली
म्हणजे योगी मुक्त होतो.

५. अहंकार :- व्यावहारिक भाषेत अहंकार म्हणजे गर्व किंवा ताठा.सांख्यदर्शनातील आठ मूलघटकातील तिसरा घटक अहंकार. वेदांतात त्याची अंत:करण पंचकात गणना केली आहे.
आत्मसमर्पणाने ईश्वराला शरण जावे, म्हणजे मोक्ष मिळतो असे म्हटले तर मोक्षाकरिता अहंकाराचा लोप अत्यावक्षक ठरतो.

६. सिद्धी :- माणसाला सिद्धी प्राप्त झाल्या तर तो त्यांच्यातच अडकून रहाण्याचा संभव असतो. म्हणून मोक्षमार्गातील एक मोठी अडचण असेच त्यांचे वर्णन केलेले आढळते.

७. विघ्न चतुष्टय :- निर्विकल्प समाधीच्या मार्गात लय, विक्षेप, कषाय आणि रसास्वाद ही चार विघ्ने येतात.

८. भ्रम :- दृष्टीभ्रम वा बुद्धीभ्रम या शब्दांमध्ये आपण भ्रम याचा अर्थ भ्रांती अथवा भरकटणे असा घेतो. तसाच अर्थ इथेही घेतला आहे. भ्रम म्हणजे विपरीत ज्ञान. स; अहं
हे ज्ञान प्राप्त झाले की माणसाचे अज्ञान किंवा भ्रम नाहिसा होतो.

९. अष्टपाश :- आशा, भय, लज्जा, चिंता, कंटाळा, काम, क्रोध आणि अतिलोभ हे आठ पाश.यांनी बद्ध तो "जीव" व यांपासून मुक्त तो "सदाशिव".

यातील काही परतपरत आलेले दिसतात. तसेच काहींच्या जागाही पटत नाहीत. परंतु आपल्या हातात काय आहे? असो.

आता श्री. गुंडोपंत "मोक्ष" केंव्हा मिळवतात व ते कोठे घसरले, सहाय्य कुणाकुणाचे मिळाले हे त्यांच्याकडून कळेलच.

हा खरे म्हणजे वाचू आनंदे वरील प्रतिसादावरील "अती अवांतर" प्रतिसाद. मूळ लेखाशी काहीच संबंध नसल्याने स्वतंत्रपणे देत आहे.

शरद