पुस्तकामुळे जग बदलू शकते, हे कदाचित अनेकांना खुळचटपणाचे वाटू शकेल. लाखो वर्षापूर्वी लघुग्रहांच्या माऱ्यापुढे डायनासॉरसारखे प्रचंडकाय प्राणी निर्वंश झाले व जगाचा चेहरामोहरा बदलला, हे आपण समजू शकतो. कारण त्यामुळे मनुष्यप्राण्यासकट इतर सस्तनी प्राण्यांना जिवंत राहाण्यासाठी अवकाश मिळाला. प्रचंड प्रमाणात हिमवर्षाव झाल्यामुळे जग बदलले असेल याची आपण कल्पना करू शकतो. जागतिक तापमानवाढीमुळे जगाचे व्यवहार बदलू शकतील याची आपल्याला समज आहे. अमेरिका, फ्रान्स, रशिया, क्यूबा, चीन इत्यादी देशातील रक्तक्रांतीमुळे जगरहाटीत बदल झाला याची आपल्याला जाणीव आहे. पहिल्य व दुसऱ्या जागतिक युध्दानंतर विश्वशांतीसाठी प्रयत्न होत आहेत व युध्द नको ही मानसिकता मूळ धरू पाहत आहे, याची पण आपल्याला जाण आहे. तंत्रज्ञानातील प्रगतीमुळे माणसांचे आयुष्य वाढले आहे, उपभोगवाद उच्चांक गाठत आहे, खेडी ओस पडत आहेत, शहरं बकाल होत आहेत, इत्यादी अनेक गोष्टींचे आकलन सोपे आहे. परंतु पुस्तकामुळे जगाचा चेहरामोहरा पालटला, किंवा पालटू शकतो, पुस्तकं जग बदलण्यासाठी कारणीभूत ठरू शकतात, पुस्तक उत्प्रेरकाची (कॅटलिस्टची) भूमिका बजावू शकतात, लिखित/मुद्रित शब्दांमध्ये एवढी ताकद असू शकते, याबद्दल अनेकांच्या मनात शंका असू शकतील.

आपल्यासारख्या चोखंदळ ग्रंथप्रेमींना मात्र पुस्तकं हे प्रेरणास्रोत आहेत, याबद्दल तिळमात्र संशय नाही. जगाविषयीच्या जाणीवा रुंदावण्यासाठी पुस्तकं वाचकासमोर नेमक्या माहितीचा डोंगरच उभे करू शकतात, पुस्तकं आपल्या अभिरुचीची गुणवत्ता वाढवतात, आपल्यात सुधारणा घडवून आणू शकतात, आपल्याला संवेदनशील बनवू शकतात, विवेकी बनवू शकतात, प्रसंगी हसवतात, रडवतात, भावनावश करतात, मनोरंजन करतात, जगण्यासाठी बळ देतात, उत्कंठा वाढवतात, विचार करायला लावतात, वर्तणुकीत बदल घडवतात, एकटेपणात मित्राची भूमिका वठवतात, मार्गदर्शी होतात, अडचणीतून मार्ग काढण्यासाठी मदत करू शकतात व (काही वेळा!) नीतीचे, उपदेशाचे डोस पण पाजतात. त्यामुळे वैयक्तिक पातळीवर पुस्तकांचे ॠण फेडणे अशक्यातली गोष्ट ठरेल. त्याच वेळी अजून थोडयाशा खोलात जावून विचार करू लागल्यास मानवतेला आकार देणारे, मानवी वंशाची पुनर्रचना करणारे, मानवी प्राण्याचे उन्नयन करणारे व मानवतेच्या श्रध्दा-सिध्दांतांचे कर्ते करवते पण पुस्तकच आहेत.

परंतु जग बदलू शकलेल्या निवडक पुस्तकांची सर्वसंमत यादी करणे फार जिकिरीचे ठरू शकेल. परिस्थितीचा रेटा व कालमान स्थिती-गतीमुळे प्रत्येक समाजगटाचे प्रश्न व अग्रक्रम बदलत जातात. एका समाजगटाला अत्यंत निकडीच्या वाटणाऱ्या समस्या व त्या समस्यांचे साधक बाधक विश्लेषण करणारी पुस्तकं दुसऱ्या गटाला तितके महत्वाचे वाटणार नाहीत. भाषा, भौगोलिक परिस्थिती, जोपासलेली संस्कृती, रूढी-परंपरा इत्यादीमुळे जग वैविध्यपूर्ण आहे व याच विविधतेमुळे अस्मितेचा प्रश्न मूळ धरू पाहत आहे. माणसा-माणसात भेद करणाऱ्या अनेक संकल्पना जगभर पसरलेल्या आहेत व अशा संकल्पनांशी टक्कर देणे तितके सोपे नाही. तरीसुध्दा जगभरातील अनेक दूरदर्शी तत्ववेत्त्यांनी वेळोवेळी समाजाला वेगळे वळण देण्याचे प्रयत्न केले आहेत व त्यासाठी त्यांनी खस्ता खाल्ल्या आहेत.
एकविसाव्या शतकाच्या उंबरठयावरून मागे वळून पाहताना अखंड जगाला समावून घेतलेल्या व जग बदलू पाहणाऱ्या अशा काही तत्त्वज्ञांनी लिहिलेलीपुस्तकं नक्कीच उद्बोधक ठरतील:
1. प्रिन्सिपिया मॅथेमॅटिका (1687)
आयझॅक न्यूटन (1642-1727)
2. ऑन दि ओरिजिन ऑफ स्पीसीज (1859)
चार्ल्स डार्विन (1809-1882)
3. एक्स्पिरिमेंटल रिसर्च इन इलेक्ट्रिसिटी (3 खंडात: 1839,1844,1855)
मायकेल फॅरडे (1791-1867)
4. ऑन दि अबॉलिशन ऑफ स्लेव्ह ट्रेड (1789)
विलियम विल्बरफोर्स (1759-1833)
5. ए विंडिकेशन ऑफ दि राइट्स ऑफ वुमन (1792)
मेरी वोलस्टोनव्रॅच्फ्ट (1759-1797)
6. मॅग्नाकार्टा -1215
7. वेल्थ ऑफ नेशन्स (1776)
ऍडम स्मिथ (1723-1790)
8. पेटंट स्पेसिफिकेशन फॉर आर्कराइटस् स्पिन्निंग (1769)
रिचर्ड आर्कराइट (1733-1792)
9. दास कॅपिटल (3 खंडात: 1867,1885, 1894)
कार्ल मार्क्स (1818-1883)
10. वाट इज लाइफ?(1943)
एर्विन स्क्रोडिंजर (1887-1961)
आपले जीवन समृध्द करण्यासाठी वर उल्लेख केलेल्या पुस्तकांचा फार मोठा सहभाग आहे. आपण वापरत असलेले तंत्रज्ञान (फॅरडे, न्यूटन) उत्पादन, समाज व अर्थ व्यवस्था (आर्कराइट, ऍडम स्मिथ व कार्ल मार्क्स) आपण भोगत असलेले स्वातंत्र्य व लोकशाही (मॅग्नाकार्टा, वोलस्टोनव्रॅच्फ्ट) आपल्याला मिळालेले दीर्घायुष्य (स्क्रोडिंजर) बराक ओबामासारख्यांना मिळालेले उच्चपद (विल्बरफोर्स) मानवीवंशाबद्दलच्या कल्पना आणि ईश्वर व धर्माच्या जंजाळातून सुटका (डार्विन) यासाठी आपण या तज्ञांच्या पुस्तकांना चिरॠणी आहोत.